Ειδικά μετά τα γεγονότα του Σαββάτου της 1/12 στην Γαλλία, το κίνημα των «κίτρινων γιλέκων» έχει συγκεντρώσει τα φώτα της δημοσιότητας πάνω του. Αναμενόμενο, αφού (ανεξαρτήτως της πολιτικής μας κρίσης επί αυτής) μιλάμε για μια εξέγερση εθνικής εμβέλειας, που δεν παρήγαγε απλά σκέψεις για κήρυξη έκτακτης ανάγκης αλλά και την άτυπη επιβολή της, μέσα από την αστυνομοκρατία που επιβλήθηκε στην πιο πρόσφατη συγκέντρωση στις 8/12.
Μέσα στον όγκο κειμένων που έχουν βγει, πέρα από τις προβλεπόμενες νουθεσίες «υπεύθυνων» σχολιαστών για «μετριοπάθεια» και «σύνεση», υπάρχει μπόλικη εξιδανίκευση και προβολή ιδίων προσδοκιών. Από την άλλη, όπως και με όλα τα κινήματα της πρόσφατης ιστορίας, με χαρακτηριστικότερο παράδειγμα το «αντιμνημονιακό κίνημα» στην Ελλάδα, τα «κίτρινα γιλέκα» έχουν δεχθεί οξεία κριτική από «(υπέρ)αριστερή» και «ταξική» σκοπιά. Κάποιοι βλέπουν μόνο «θέαμα» και όχι την εισβολή των μαζών σε αυτό, λες και είναι δυνατόν σήμερα να υπάρξει κίνημα έξω από τις εικόνες που το καταγράφουν και αναπαριστούν. Άλλες κριτικές τείνουν να συγχέουν μια θεωρητική θέση με πολιτική στάση, περιμένοντας την περιλάλητη αντίφαση «κεφαλαίου/εργασίας» να βγει στους δρόμους σε καθαρή μορφή, σε μία ταξική πάλη χωρίς γκρίζες ζώνες. Μαζί έρχονται και οι αναμενόμενες κατηγορίες περί «μικροαστισμού» και «διαταξικότητας», λες και είναι δυνατό να υπάρξει μαζικός ξεσηκωμός που να μην είναι ετερόκλητος ή λες και είναι απίθανο να υπάρχουν αιτήματα, προβλήματα ή διεκδικήσεις που δεν είναι αμιγώς «προλεταριακού» χαρακτήρα αλλά αφορούν παρόλα αυτά ένα σημαντικό κομμάτι της εργατικής τάξης. Πόσο μάλλον σήμερα, όπου η γενίκευση φαινομένων όπως η (υπέρ)χρέωση και η επισφάλεια έχουν δημιουργήσει ένα κοινό πεδίο συναισθημάτων και αδιεξόδων στα (μικρό)μεσαία και χαμηλά στρώματα.
Υπάρχουν φυσικά κριτικές που είναι εύλογες και διεισδυτικές, υπογραμμίζοντας πραγματικά πολιτικά προβλήματα, όπως την παρουσία ακροδεξιών ομάδων, την οποία την επιτρέπουν κάποια χαρακτηριστικά του κινήματος. Επίσης ορθώς τονίζεται ότι παρόλη τη σφοδρότητα των ταραχών δεν αμφισβητείται σε επίπεδο λόγου και πολιτικού προτάγματος το κράτος ως εγγυητής του δικαίου και της κοινωνικής ευημερίας, ούτε το κεφάλαιο ως κοινωνική σχέση. Φυσικά, οφείλουμε να παρατηρήσουμε ότι ο λαϊκίστικός λόγος περί προνομιούχων ελίτ και αποκλεισμένου λαού δεν είναι «λάθος» με κάποια περιγραφική έννοια, για αυτό άλλωστε είναι και επιτυχημένος. Το πρόβλημα έγκειται στο αναλυτικό και επομένως πολιτικό επίπεδο, ότι δεν θέτει το ζήτημα των σχέσεων και μορφών που αποτελούν την υλική προϋπόθεση του διαχωρισμού λαού/ελίτ. Εδώ φυσικά βρίσκεται το πραγματικό δυστύχημα: ακόμα και αν είναι ορθές, η εξωτερικότητα των εν λόγω κριτικών προς τους αγώνες και ό,τι διακυβεύεται για αυτούς που συμμετέχουν αναδεικνύει την αδυναμία όσων τις διατυπώνουν να έχουν την οποιαδήποτε ουσιαστική επιρροή σε κινήματα μαζικής κλίμακας. Η κριτική έτσι αποκτά διπλή κατεύθυνση, επιστρέφοντας στην πηγή της. Το πρόβλημα μάλιστα δεν αφορά μόνο τις υπέρ-ριζοσπαστικές τάσεις, εκτείνεται σε όλο το αριστερό ημισφαίριο, αφού αν διαφαίνεται κάτι είναι η αδυναμία της Αριστεράς και/ή της Αναρχίας να ασκήσουν πραγματική ηγεμονία, δηλαδή να επιδράσουν στο επίπεδο της (πολιτικής) κουλτούρας.
Το γεγονός όμως ότι «στους δρόμους της οργής» δεν ανεμίζουν μαζικά κόκκινες και μαύρες σημαίες δεν κάνει το κίνημα εξ ορισμού αντιδραστικό. Το ίδιο ισχύει και για την παρουσία εθνικών σημαιών, πόσο μάλλον της Γαλλικής που συμπυκνώνει πολλαπλές και αντιφατικές σημασιοδοτήσεις. Τα «κίτρινα γιλέκα» είναι ένας λαϊκός ξεσηκωμός – «πληβειακός» είναι εξίσου δόκιμος όρος – με όλη τη σημασία της λέξης: ένα αντιπροσωπευτικό κομμάτι από τα λεγόμενα λαϊκά στρώματα έχουν εξεγερθεί μπροστά σε μία ζωή που έχει γίνει ιδιαίτερα δύσκολη. Αναμενόμενα, οι προσδοκίες και διεκδικήσεις του κινήματος δεν μπορούν παρά να εκφράζουν σε πρώτο επίπεδο την πραγματικότητα των ανθρώπων που το συνθέτουν, αφού αυτή η ίδια η πραγματικότητα καθορίζεται από μία υπάρχουσα οικονομία της επιθυμίας. Το γεγονός δε ότι (παρά τους εκτεταμένους μηχανισμούς συναίνεσης και ενσωμάτωσης που υπάρχουν στις σύγχρονες αστικές κοινωνίες) η κοινωνική εμπειρία δεν είναι ενιαία ακόμα και εντός της ίδιας τάξης εξηγεί και την πολλαπλότητα των επιθυμητικών ροών που διαπερνούν το κίνημα άρα και τις εσωτερικές του εντάσεις και αντιφάσεις. Ακόμα πάντως και αν τα κίτρινα γιλέκα παραμένουν στην πλειοψηφία του ένα κίνημα προσδεμένο σε μία πραγματικότητα ενάντια στην οποία αγανακτεί αλλά πέρα από την οποία δεν βλέπει, ο κύριος όγκος των αιτημάτων και διεκδικήσεων που αρθρώνονται δεν είναι ντε φάκτο αντιδραστικά ούτε η ακροδεξιά μπορεί να ηγεμονεύσει, παρόλο που μετά το τέλος του κινήματος θα μπορούσε να αντλήσει ψήφους από αυτό. Όσο όμως υπάρχουν, τα κινήματα δεν είναι στατικά. Πέρα από την ήδη αξιοσημείωτη ικανότητα οριζόντιας άμεσης δράσης σε μαζική κλίμακα, αν κάτι φαίνεται είναι η τάση ριζοσπαστικοποίησης των κίτρινων γιλέκων και η στροφή προς μία πιο «αριστερή» κατεύθυνση.
Που μπορεί να πάει; Αυτό θα φανεί μόνο στην πράξη. Κατά πάσα πιθανότητα το κίνημα των κίτρινων γιλέκων θα βρει τα όρια που βρήκαν και άλλα κινήματα του πρόσφατου κύκλου αγώνων. Σίγουρα δεν είναι επανάσταση. Αντιθέτως, αν η εξέγερση στη Γαλλία δείχνει κάτι – όπως και το αντιμνημονιακό κίνημα στην Ελλάδα, για να μην πούμε για τα σαφώς πιο μειοψηφικά «κινήματα των πλατειών» σε άλλες χώρες της Δύσης – είναι την απουσία της επανάστασης από την ημερήσια ατζέντα. Ο μετασχηματισμός των κοινωνικών σχέσεων όμως είναι μακρό-ιστορική διαδικασία, η οποία περνάει μέσα από ματαιωμένες προσδοκίες, αναταραχές και ξεσηκωμούς ευρείας κλίμακας. Τα κίτρινα γιλέκα είναι ένας τέτοιος ξεσηκωμός. Έχουν μάλιστα μία ιδιαίτερη σημασία, το ότι η ταξική τους σύνθεση δεν είναι κάτι άλλο από τη ραχοκοκαλιά των σύγχρονων αστικών κοινωνιών. Υπό αυτό το πρίσμα, δείχνουν το βάθος της κρίσης. Εξίσου σημαντικά, ειδικά μετά την αστυνομοκρατία και την καταστολή της τελευταίας συγκέντρωσης στις 8/12, το κίνημα κατάφερε να φανερώσει τον ασύμπτωτο χαρακτήρα ενός λαού με την κρατική του αναπαράσταση. Έτσι, την ίδια στιγμή, φανέρωσε ότι η υπ΄ αριθμόν ένα απειλή για κάθε κράτος είναι ο ίδιος του ο πληθυσμός. Ενώ λοιπόν στο άμεσο μέλλον τα κίτρινα γιλέκα μπορεί να μην φέρουν την άνοιξη ή ακόμα χειρότερα να είναι σπασμοί ενός μακρύ χειμώνα, συγχρόνως δείχνουν προς ένα ενδεχόμενο επαναστατικό συμβάν. Όποιο άλλωστε και αν είναι το περιεχόμενο μίας επανάστασης (θα) αφορά κάτι πολύ περισσότερο από ολιγομελείς και ιδεολογικά συμπαγείς ομάδες που αδυνατούν να συνυπάρξουν με άλλους και αρκετές φορές μεταξύ τους. Όχι γιατί το «μαζικό» είναι εξ ορισμού θετικό ούτε διότι οι πειραματισμοί σε μοριακό επίπεδο είναι άνευ σημασίας, το κάθε άλλο. Δεν μπορούμε όμως να μιλάμε για κοινωνικό μετασχηματισμό ευρείας κλίμακας – και μπροστά σε αυτά που γίνονται και σε αυτά που έρχονται χρειάζεται άραγε τίποτα λιγότερο; – που να μην αγκαλιάζει πλατιά κομμάτια της κοινωνίας. Από αυτήν την σκοπιά, τόσο σε όσα ήδη κάνουν, όσο και σε αυτά που (δεν) θα μπορούσαν να γίνουν, τα κίτρινα γιλέκα, μαζί με σημείο των καιρών είναι και εικόνα ενός αβέβαιου αλλά ελπιδοφόρου μέλλοντος.
Όπως και να έχει, εξ αποστάσεως, κάθε κρίση, έπαινος ή καταδίκη είναι εύκολη. Επειδή όμως πριν λίγα χρόνια είχαμε βρεθεί και εδώ σε μία ανάλογη κατάσταση, το κρίσιμο ερώτημα προς τις πολιτικοποιημένες μειοψηφίες που συνεχίζουν να υψώνουν κόκκινες και μαύρες σημαίες παραμένει: μπορούμε να συμμετέχουμε σε κάτι που μας υπερβαίνει και δεν μπορούμε να ελέγξουμε, σε αγώνες που θέτουν τα προβλήματα της οργάνωσης και της δικαιοσύνης στο επίπεδο ενός ιστορικού επίδικου, να βρεθούμε δίπλα σε ανθρώπους που δεν συμφωνούμε ούτε ταυτιζόμαστε, να ρισκάρουμε, να απογοητευτούμε, να κάνουμε λάθη; Αν η απάντηση είναι αρνητική, την επανάσταση θα την ρητορεύουμε αλλά δύσκολα θα είμαστε παραγωγικό μέρος της.
__________________
κείμενο: Ελευθεριακή Συνέλευση “Κενός Κύκλος” / Πολιτική διαδικασία της συλλογικότητας Κενό Δίκτυο – Μέλος της Αναρχικής Ομοσπονδίας
