Εντός της αβύσσου της λήθης του Είναι, εμφανίζεται η ιστορία μιας φαινομενικότητας που δεν είναι άλλη από την κατά καιρούς κραταιά γραμμική ιστορική περιγραφή. Η αυγή του 17ου αιώνα, και η αυγή των νέων χρόνων. Σε αυτήν, πολύ σύντομα, η κυρίαρχη παρουσία του καρτεσιανού cogito, μέσα από μια αυτιστική επιβεβαίωση του Είναι στο πρόσωπο ενός αφηρημένου στοχαζόμενου εγώ, θα προσδώσει στο εν διαμορφώσει πρόταγμα κυριαρχίας του κόσμου από τους επιστημονικούς λόγους την αίγλη του αδιάσειστου μεθοδολογικού εργαλείου. Εδώ κυρίαρχη δεν είναι άλλη από τη θέση που ενέχει την υιοθέτηση της εξαντικειμενικευμένης θεώρησης των προηγούμενων ή των παράλληλών τους πολιτισμών και των διαφορετικών τρόπων παραγωγής ως καθολικού μοντέλου περιγραφής αυτών και της ζώσας ή φθίνουσας πορείας τους. Πρόκειται όχι για κάτι άλλο, παρά για ένα όραμα Ιεράρχησης και Κυριάρχησης του κόσμου με όχημα τις κατηγορίες και τις διακρίσεις του ορθού λόγου, και πιο συγκεκριμένα τη διάκριση της σαφήνειας, της περιεκτικότητας, της ρυθμιστικότητας και της αποτελεσματικότητας που υπόσχεται η υλοποίηση των ιδεών σε τεχνολογικά συνδυασμένες λύσεις για τη μεταμόρφωση του παρόντος.
Το Φως, που ο επόμενος και ο μεθεπόμενος αιώνας επαγγέλλονται, θα προβληθεί ως κυρίαρχο παράδειγμα εκκοσμίκευσης του Λόγου. Μια συγκροτητική αρχή ενός επερχόμενου, νέου, συλλογικού φαντασιακού σε ρήξη με το σύνολο του προηγούμενου αθροίσματος των πολιτισμών του κόσμου. Εντός του θα περιλαμβάνεται τόσο το γαϊτανάκι της πρώιμης Γαλλικής Επανάστασης, όσο και η τεχνική αποτελεσματικότητα της άρτι ανακαλυφθείσας λαιμητόμου. Τόσο οι θαυμαστές επιτεύξεις της διατύπωσης των γενικών φυσικών νόμων και των προεκτάσεών τους, οι μεγάλες εφευρέσεις της μηχανικής –όπως ο σιδηρόδρομος, η ατμοπλοΐα, ο τηλέγραφος και το τηλέφωνο– όσο και οι αλυσίδες παραγωγής, η απαλλοτρίωση των γαιών της υπαίθρου και ο εκτοπισμός ολόκληρων πληθυσμών προς τις μεγάλες πόλεις και η συγκρότηση του προλεταριακού πληθυσμού θα αποτελέσουν στοιχεία αυτού του παρόντος. Η γενικευμένη αλλοτρίωση του όντος από τη γη, το πνευματικό αλλά και η σύνδεσή του με τη διαρκώς αναβλύζουσα πολυμορφία και σύνθεση του υπόλοιπου φυσικού κόσμου, οδηγεί σε σκληρές περιγραφές έργων όπως αυτές του Ένγκελς και της τραγικής εκμετάλλευσης που σκιαγραφείται στην Κατάσταση της εργατικής τάξης στην Αγγλία ή σε φράσεις όπως αυτή του Μαρξ για τη θρησκεία «…κραυγή ψυχής ενός κόσμου χωρίς ψυχή».
Αυτή η συσσώρευση ανθρώπων, ζώων, κτιρίων και μηχανών σε μια δίνη καταστροφής και διάλυσης του πραγματικού εύστοχα θα εκφραστεί στο έργο των Ρομαντικών και στην Τετραλογία του Βάγκνερ, στη συμβολική συνδήλωση ενός βιομηχανικού Μολώχ που κατατρώει τα πάντα, όπως επίσης και στην αγωνία των πρώιμων εξπρεσιονιστικών έργων ή των πινάκων ενός Εντβαρντ Μουνκ. Φυσικά, μέσα σε όλο αυτό το κλίμα ο μαρξισμός μετά τον Μαρξ παίρνει, ενωμένος με το θετικιστικό πνεύμα, έναν χαρακτήρα απολύτως εναρμονισμένο με το εξελικτικό όραμα της πρώιμης τεχνικής ολοκλήρωσης του κόσμου· ενώ και στην τέχνη, οι φουτουριστικοί ύμνοι στην ταχύτητα, τις κόρνες των εργοστασίων και των αυτοκινήτων, την ανεστιότητα του ζώντος εν τη μητροπολιτική περιβάλλουσα παρουσία και τον θόρυβο που φέρνει το πνεύμα της νέας τεχνολογίας μέσα από τη μηχανική επανάληψη των ρυθμών του στα έργα του φουτουριστή Ρούσολο, δεν αφήνουν κανένα κομμάτι της Δύσης και του θριαμβεύοντος ιμπεριαλιστικού πολιτισμού της –κανέναν– ασυγκίνητο.
Ένα κέλυφος, όπου ο τεχνάνθρωπος του ευοίωνου μέλλοντος των αρχών του 20ού αιώνα θα είναι εφικτό να προοδεύει για πάντα, αποκαλύπτεται σε όλη του τη μεγαλοπρέπεια στις ιδεολογίες ακόμα και των πλέον ριζοσπαστικών πολιτικών θεωριών. Εμφανίζεται στο σύνολο του Σοσιαλισμού –εκτός από τις μεγάλες εξαιρέσεις ενός Γουίλιαμ Μόρις– όσο και σε μεγάλα κομμάτια του Αναρχισμού –εκτός πάλι λαμπρών εξαιρέσεων,όπως είναι η περίπτωση ενός Γκουστάβ Λαντάουερ. Την ίδια στιγμή, στη σκοτεινή πλευρά του κόσμου που αλώνεται από την προέλαση της ακόμη μοιρασμένης σε κράτη-αυτοκρατορίες τεχνικής μεγαμηχανής, τα πρότυπα γερμανικά μυδραλιοβόλα εξοντώνουν στις αφρικανικές πεδιάδες τους Χερέρο κατά δεκάδες χιλιάδες, ενώ εμφανίζονται τα πρώτα άψογα οργανωμένα στρατόπεδα συγκέντρωσης και δοξάζουν την ορθολογική διαχείριση και τελειότητά τους στην κατοχή της Βρετανικής Αυτοκρατορίας κατά τη διάρκεια του δεύτερου πολέμου των Μπόερς, ενώ οι κατασκευαστές των σιδηρόφρακτων θωρηκτών νέου τύπου προβάλλουν την ισχύ τους στα πέρατα της υδρογείου.
Μέσα σε αυτό το πλαίσιο, μια αυτοκρατορία με ελάχιστη βιομηχανία και προσδεδεμένη στα παλαιοσυντηρητικά πρότυπα της κοινότητας της γης, τη φεουδαρχική αφαίμαξη των εντόπιων πληθυσμών, αλλά και τη φρικτή φτώχεια που αυτοί αντιμετωπίζουν, μια αυτοκρατορία λοιπόν όχι νέου αλλά παλαιού τύπου, αμέσως μετά την ήττα της από μια άλλη αυτοκρατορία –αυτή τη φορά μοντέρνα και ακμάζουσα, που έχει αφομοιώσει το εκσυγχρονιστικό πρόγραμμα της τεχνικής επέκτασης και εμβάθυνσης, δηλαδή την Ιαπωνική– βρίσκεται αντιμέτωπη με μια επανάσταση που το 1905 θα φέρει τις ριζοσπαστικές ιδέες όλων των σοσιαλιστικών τύπων, συμπεριλαμβανομένου του Αναρχικού Κομμουνισμού, μπροστά στην πιθανότητα μιας πρώτης νίκης. Αυτή η νίκη δεν θα έρθει τότε, καθώς μετά το πέρας του Ρωσοϊαπωνικού Πολέμου και τη στήριξη από τις υπόλοιπες μεγάλες δυνάμεις του ρωσικού καθεστώτος, μπροστά σε αυτόν τον ξαφνικό αναβρασμό, η καταστολή θα είναι άγρια και συντριπτική.
Η Ιαπωνία σε αυτή τη διαφορετική περιγραφή που επιχειρούμε εδώ, διατηρεί τον εαυτό της ως ένα ιδιότυπο πρότυπο πολιτισμικής σύνθεσης μέσα στο τεχνικό κέλυφος. Διατηρώντας ακόμη στοιχεία που στρέφονται προς το πνευματικό, αλλά και έχοντας αποδεχτεί την ίδια στιγμή την ανημπόρια της άμυνας απέναντι στο υλοποιημένο τεχνοπνεύμα κυριαρχίας, έχει κατανοήσει σε βάθος ένα μάθημα. Εάν κάποιος που βρίσκεται μπροστά στην επέλαση του τεχνικού μέλλοντος δεν έχει ενστερνιστεί τον συντριπτικό αριθμό ορισμών και τροπικοτήτων του απέναντι σε οποιαδήποτε άλλη εκδοχή μέλλοντος,μάλλον δεν μπορεί να διατηρεί βάσιμες ελπίδες αυτοκυβέρνησης και αυτοδιάθεσης.
Σε αυτή τη στιγμή της ιστορίας, εμφανίζεται όμως και ένας ακόμη παίκτης. Ένας παίκτης που δεν κρατά κρυφές τις επιδιώξεις του για επιβολή σε όλες τις άλλες τάσεις και ταυτόχρονα σε όλα τα υπόλοιπα εναλλακτικά νοήματα κοινωνικής κατασκευής. Το μπολσεβίκικο κόμμα, ως διάσπαση του πάλαι ποτέ ενιαίου σοσιαλιστικού κόμματος της Ρωσίας, προτείνει ένα μοντέλο που προσομοιάζει με εργοστάσιο, ίδιο ακριβώς με τα εργοστάσια για τα οποία δηλώνει ρητά πως αντιμάχεται τα αφεντικά τους (αλλά ποτέ το πνεύμα της παραγωγής που αυτά εκφράζουν). Με τους διευθυντές του, τις γραμμές των μελών της βάσης του, που καθήκον τους είναι περισσότερο να υπακούν παρά να σχολιάζουν, και τα μεσαία στελέχη που γίνονται οι ιμάντες μεταφοράς των κεντρικών εντολών προς αυτή τη βάση, η αποτελεσματικότητα συνδέεται για πρώτη φορά σε τέτοιον βαθμό με την επανάσταση, που η απελευθερωτική στιγμή αφήνεται για αργότερα, όταν η «τάξη» των προλετάριων θα έχει πάρει στα χέρια της την παραγωγή και, με τη σοφή νουθεσία του συλλογικού διανοούμενου και εραστή της τεχνικής αποτελεσματικότητας του κόμματος, θα έχει γίνει ικανή να αυτοκυβερνηθεί! Εμείς ήδη από τότε θα ρωτούσαμε: Πού θα γίνει αυτό; Ποιος θα το εξασφαλίσει; Πόσο εύκολα οι άνθρωποι-αντικείμενα, και τα αντικείμενα τα ίδια, θα διαπιστώσουν σε μια έκλαμψη προφάνειας, την ανάγκη και τη δυνατότητα μιας τέτοιας επιλογής;
Προς τον Γενναίο Τεχνικό Κόσμο υπό τον μανδύα των προταγμάτων της Κόκκινης Σημαίας.
Αυτό το οποίο ο απελθών –στην έναρξη του Α’Παγκοσμίου Πολέμου– μακρύς 19ος αιώνας έφερνε μαζί του, κάτω από την απατηλή θεώρηση του Αύγουστου Κοντ, ήταν η έως τότε απόλυτη πίστη στο διαρκές πνεύμα της Προόδου, με θετικό πρόσημο. Αυτό το πνεύμα, όπως αναφέραμε, ήταν κοινό σε όλες τις πολιτικές τάσεις της εποχής, από την αριστερά έως και τη δεξιά όλων των αποχρώσεων. Στην αριστερά, το διακύβευμα φαινόταν να είναι ένα πρόταγμα συλλογικής οργάνωσης του κόσμου, με μερική ή καθόλου ατομική ιδιοκτησία, καθώς και η πίστη στις θετικές δυνατότητες του Λόγου και της κριτικής ικανότητας για την εμπέδωση αυτού του στόχου. Η ρήξη που έφερε η ανθρωποσφαγή που ακολούθησε το τρομερό καλοκαίρι του 1914, αυτό το καλοκαίρι των υπνοβατών και της ληθαργικής προσήλωσης των μαζών στο πολεμικό ιδεώδες, θα φέρει για πρώτη φορά αντιμέτωπη, στα χαρακώματα και τα πεδία των μαχών, τη σύνθεση και την επίρρωση των θέσεων του τεχνικού πνεύματος του Διαφωτισμού, με τις πιο σκοτεινές πλευρές της ρομαντικής θανατολατρείας. Αυτές θα αποτυπωθούν στις μετέπειτα εμπνέουσες τους ναζισμούς και τους φασισμούς κοινότητες των χαρακωμάτων. Αυτός ο πρώτος πραγματικά τεχνοκρατικός ολοκληρωτικός πόλεμος –πολύ πιο πέρα από τους ανάλογους του Αμερικανικού Εμφυλίου, της Γαλλογερμανικής σύγκρουσης ή του Ρωσοϊαπωνικού που προαναφέραμε– θα ενώσει στην κοινωνική πράξη και την αύρα του πολιτισμού την τραυματισμένη κοινωνικότητα των εξολοθρευμένων γενεών όλων των εμπλεκόμενων και των άμεσων επιγόνων τους. Πλάι στις καλλιτεχνικές πρωτοπορίες που ακολούθησαν τον Ντανταϊσμό εν μέσω του πολέμου και τον Σουρεαλισμό αμέσως μετά, η ρωσική πλευρά του Φουτουρισμού, σφυρηλατημένη εντός της Ρωσικής Επανάστασης του 1917, τόσο του Φεβρουαριανού μέρους της όσο και του Οκτωβριανού πραξικοπήματος των Μπολσεβίκων που ακολούθησε, θα εναγκαλιστεί τον τεχνικό προγραμματισμό και θα ποιητικοποιήσει την κόκκινη εφαρμογή του. Διανοούμενοι αλλά και απλοί άνθρωποι σε όλα τα μήκη και πλάτη του κόσμου θα πιστέψουν σε αυτόν τον γεννημένο από τη φωτιά και την καταστροφή κόσμο, και στην αξίωσή του να αναγνωριστεί ως ο καλύτερος δυνατός.
Ο μπολσεβίκικος Οκτώβρης και τα μέτρα που πάρθηκαν σε πολιτικό επίπεδο αμέσως μετά και εντός του εμφυλίου πολέμου που μόλις είχε ξεσπάσει, όσο και η πρόταξη της ραγδαίας εκβιομηχάνισης και συστηματικής ένταξης των πληθυσμών σε μοντέλα “φορντισμού” και “τεϊλορισμού” (μοντέλα που λάτρευε ο Λένιν και ο Τρότσκι και που ο Στάλιν χάρη στη γραφειοκρατική του μαεστρία σε χειρισμούς του παρασκηνίου, αλλά και την χωρίς έλεος αποφασιστικότητα, θα εφαρμόσει σε όλο το εύρος της αχανούς νέας σοβιετικής επικράτειας) θα ολοκληρώσουν αυτό που είχε ξεκινήσει ο τεχνοκρατικός ριζοσπαστικός ολοκληρωτισμός της συγκρότησης του κόμματος νέου τύπου, αλλά και η ανάδυση του ανάλογου φαντασιακού. Αυτό που τον Οκτώβρη του 1917 αναλύθηκε από άλλους αρνητικά, από κάποιους άλλους ως θετική αναπόφευκτη συνέπεια της συνέχισης του πολέμου από τη Φεβρουαριανή κυβέρνηση και της μη ανάληψης ουσιαστικών και απαραίτητων μέτρων –όπως η απελευθέρωση και ο διαμοιρασμός της γης στους χωρικούς, ο ριζοσπαστικός εκσυγχρονισμός του ρωσικού παραγωγικού συστήματος και η αυτοδιάθεση των καταπιεσμένων εθνοτήτων εντός της αυτοκρατορίας– είχε πάρει στην αρχή της δεκαετίας του ‘30 την τελική μορφή του. Ολοκλήρωση της βίαιης κολεκτιβοποίησης, τεχνητός λιμός που εξολόθρευσε χωρίς έλεος εκατομμύρια Σοβιετικούς πολίτες, στρατόπεδα εκτοπισμού, αστυνομικό κράτος, φίμωση κάθε διαφορετικής γνώμης.
Πόσο μακριά ήταν η ελευθεριακή ενόραση προς την αυτοδιαχειριζόμενη ομορφιά ενός κόσμου-κήπου κοινωνικών πειραμάτων, από αυτή τη ζοφερή πραγματικότητα που είχε ξεπροβάλει και επιβληθεί με τέτοια βιαιότητα;
Βεβαίως και η ατομική ιδιοκτησία είχε απαλλοτριωθεί, αλλά αυτοί που την απαλλοτρίωσαν πόσο είχαν συνθέσει πάνω της έναν αυθεντικό κοινωνικό ιστό ελεύθερων συναποφάσεων; Πόσο περισσότερο, αντίθετα, οι εκκλήσεις και οι δημόσιες ανακοινώσεις εντός και εκτός συνόρων για συμμετοχή στη δημιουργία αυτού του νέου κόσμου δεν μετατρέπονταν σε κενό γράμμα και δεν αναγνώριζαν αυτή τη συμμετοχή ως την οντολογική αλλοτρίωση των κοινωνικών υποκειμένων; Τη μετατροπή τους σε καλογυαλισμένα γρανάζια, συντονισμένα και ενταγμένα πλήρως στη διατήρηση αυτού του νέου, γιγαντιαίου Μολώχ κυριαρχίας, μάλιστα το καθένα από αυτά εντελώς αναλώσιμο μέσα στην επισκόπηση,από τους διευθύνοντές τους, των παραμέτρων ενός Μέλλοντος που οριζόταν ως Πεπρωμένο;
Η κοινωνική γλώσσα των ερειπίων και των εκατομμυρίων νεκρών, παραφρόνων και ακρωτηριασμένων πολιτών του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου, η οποία αναζήτησε στη μορφή και το κάλεσμα της Ρωσικής Επανάστασης ένα τελειωτικό ξεπέρασμα της κοσμοαντίληψης που οδήγησε σε αυτόν, σώπασε μέσα στη διπλή ομιλία και το απόλυτο efficiency του τεχνομπολσεβίκικου «ο σκοπός αγιάζει τα μέσα». Είχε γίνει προφανής η άρνηση του περιεχομένου των Θέσεων του Απρίλη και του Κράτους και Επανάσταση, υψηλών δειγμάτων γραφής του Λένιν, ενός ανθρώπου που δεν είχε διστάσει να επιστρέψει στη Ρωσία από την εξορία του στην Ελβετία μέσα σε σφραγισμένο τραίνο του εχθρού, ώστε να μπορέσει να κηρύξει χωρίς περιστροφές τη δική του εκδοχή του μαρξισμού και την αρχή του τέλους του παγκόσμιου πολέμου με την ανάδυση μιας κοινότητας των λαών!
Αυτό που οι καλές προθέσεις είχαν εμποδίσει τον Λένιν να αντιληφθεί βρισκόταν στον πυρήνα της ίδιας της μαρξιστικής διοίκησης πραγμάτων, που θα ήταν τελικά η γένεση μετά το τέλος της ανθρώπινης Προϊστορίας, του Παγκόσμιου Κομμουνισμού. Η διοίκηση πραγμάτων μπορούσε δυστυχώς, τόσο για τον Μαρξ όσο και για τον Λένιν, αντί για την ελευθερία να οδηγήσει στον ολοκληρωτισμό της κυριαρχίας των τεχνικών και των ρυθμίσεών τους επί του ανθρώπου. Η οντολογική αλλοτρίωση του ανθρώπινου Είναι δεν ήταν τελικά εφικτή μόνο στην καπιταλιστική φιλελεύθερη ή κρατικομονοπωλιακή κυριαρχία, αλλά και εντός ενός κομμουνισμού, που θα ήταν απλή προσαρμογή της κοινωνικής κίνησης στη μηχανική της Τεχνικής Ολοκλήρωσης. Εάν ο μαρξιστικός-λενινιστικός τρόπος οργάνωσης του Κόσμου δεν είχε υπάρξει, τότε το εν αναδύσει κέλυφος του τεχνικά αφομοιωμένου και οργανωμένου κόσμου θα έπρεπε να τον εφεύρει!–ως συλλογικός νους αυτού του δικτυακού συμπλέγματος τεχνογνωσίας, αποδοτικότητας και επιβολής επί του Ανθρώπου και της Φύσης.
Οι ιμάντες κάθετης μεταφοράς εντολών, από τον τεϊλορισμό έως το σλόγκαν «εξηλεκτρισμός συν σοβιέτ ίσον Κομμουνισμός», ήταν το τελικά σχηματοποιημένο αποτέλεσμα αυτού που στα μάτια ελάχιστων διορατικών ήταν ήδη πλέον κατανοητό ως ανταγωνισμός ανάμεσα σε δύο συστήματα οργάνωσης της πραγματικότητας. Το έδαφος,όμως, και των δύο ήταν κοινό. Η κυριαρχία επί του Ανθρώπου και επί της Φύσης και η διασύνδεση σε ένα κοινό, ενοποιημένο δίκτυο των έως τότε αποσπασμένωνπλευρών της υφηλίου από την πλημμυρίδα του τεχνικού γίγνεσθαι. Κόκκινη γάτα ή μαύρη γάτα; Για να παραφράσω τον πιστό θιασώτη του τεχνικού κόσμου,Ντενγκ Σιάο Πινγκ,σημασία έχει να μπορεί να «πιάνει» τα πλάνα παραγωγής και να κάνει ορθολογικούς υπολογισμούς σε βάθος χρόνου.
Η τέχνη ξανά…
Ας θυμηθούμε ξανά για λίγο ακόμα την τέχνη των αρχών του 20ού αιώνα. Αναφερθήκαμε και προηγουμένως σε αυτήν αλλά είναι απαραίτητο να επανέλθουμε καθώς πλησιάζουμε στο κλείσιμο αυτής της αναγκαστικά θραυσματικής παρουσίασης (καθώς μαζί με την πραγματικότητα που περιγράφει, βρίσκεται και η ίδια σε διαρκή κίνηση).
Ας δούμε και πάλι τον Φουτουρισμό. Μήτρα για την προβολή του πνεύματος της μηχανής και του θριάμβου του, τόσο στην κομμουνιστική όσο και στην πρωτοφασιστική εκδοχή του. Πολλά βρίσκονται ήδη εκεί. Αυτό το καλλιτεχνικό ρεύμα κουλτούρας που συμπαρέσυρε με το μυστήριο τής φαντασματικής λατρείας και τεχνολογικής σαγήνης όλα τα άλλα ανάλογα ρεύματα του πρώτου μισού του αιώνα, και του οποίου τα μανιφέστα θα αποτελούσαν πρότυπο για τα μανιφέστα όλων των πρωτοποριών, περιλαμβάνει όλα τα βασικά στοιχεία του ζητήματος που εξετάζουμε, από τη σκοπιά του καλλιτεχνικού πράττειν και γίγνεσθαι. Τόσο στον φιλελεύθερο καπιταλιστικό κόσμο και τον πρωτοφασισμό της Ιταλίας όσο και στην κομμουνιστική Σοβιετία, ο Φουτουρισμός λατρεύει το Μέλλον.
Ποιό μέλλον,όμως, είναι αυτό; Μακράν του αφηγήματος του Γουίλιαμ Μόρις, αυτό το μέλλον θριαμβεύει διαρκώς μετατρέποντας τα πάντα κατά το πρότυπο σαν άλλος Εωσφόρος ή σαν άλλος τολκινικός Μέλκoρ (ή για τους λάτρεις της επιστημονικής φαντασίας σαν κύβος των Μπόργκ!). Εδώ δεν αναζητείται ο συνδυασμός και η εξισορρόπηση μέσα από την αρμονία που εμπεριέχει ο ίδιος ο ορισμός του διαφορετικού και της πολυμορφίας του. Υπάρχει και εδώ πολυμορφία, αλλά όχι πολυτροπία. Υπάρχει και εδώ άχρονο, αλλά δεν είναι το άχρονο για το οποίο μίλησαν κατά καιρούς οι μύστες σε όλα τα μήκη και πλάτη του κόσμου, αλλά το Άχρονο που οδηγεί η ίδια η επιτάχυνση των φορέων του Τεχνοκόσμου, που με την ιλιγγιώδη ταχύτητά του καταργεί κάθε αναγνωρίσιμο μέτρο του χρόνου. Όλες οι χρονικότητες της Διαφοράς καταρρέουν σε μια μοναδική κατάργησή τους σαν σε κοσμική μαύρη τρύπα! Ταχύτητα, Μηχανή, Μέλλον. Αυτή θα είναι η επωδός της σημαντικότερης καλλιτεχνικής πρωτοπορίας της εποχής εκείνης! Αυτή η θέση-πρόταγμα είναι κοινή τόσο στη Δύση όσο και στην Κόκκινη Ανατολή. Το Μηχανικό, πλέον, δεν καταστρέφει απλώς το Ανθρώπινο αλλά το αφομοιώνει διαλύοντάς το. Όσα χαρακτηριστικά του παραμένουν ακόμα αυτόνομα τα μεταμορφώνει σε τεχνικά μέρη του.
Η πορεία που κάποτε είχε εκφραστεί στον κόσμο, με άλλες πνευματικές βάσεις, ως διασύνδεση πλέον των επιμέρους μερών της σε σύστημα, φτάνει τώρα σε μια πρώτη ολοκλήρωση. Ατμομηχανές υπήρξαν και στην αρχαιότητα, αλλά πόσο πολύ διαφέρουν οι σύνολες προβολές τού εξαντικειμενικευμένου υλικού παρόντος της Σοβιετικής Ένωσης – αλλά και του υπόλοιπου κόσμου των αρχών του δυτικοκρατούμενου 20ού αιώνα– από το ανοιγόκλεισμα των θυρών του ναού της Αρτέμιδος στην αρχαία Έφεσο με τη βοήθεια ατμού; Η υποτίμηση του ανθρώπινου στην τέχνη φέρνει την υποτίμηση και την αφαίρεση του ανθρώπινου και στη ζωή. Αυτό που η Σοβιετική Μηχανή θα φέρει στη σύνολη πραγματικότητα των πολιτών της, σε σύντομο χρονικό διάστημα, θα είναι μια νέα ελίτ που θα εναγκαλίζεται με το Τεχνικό, εξίσου ίδια επί της ουσίας με τις ψευδο-“φιλελεύθερες” ελίτ της Δύσης ή του ναζιστικού ολοκληρωτισμού. Ο στόχος; Ποιός άλλος, παρά η επιβεβαίωση της κυριαρχίας της με τον αρτιότερο και αποτελεσματικότερο τρόπο. Πρώτη Ελίτ, Δεύτερη Ελίτ, Τρίτη… πράξεις ενός δράματος που η Κυριαρχία επιβάλλει σε όλους, ακόμη και στους Κυρίαρχους, αφαιρώντας τους ακόμη και την πιθανότητα της προοπτικής για μια άλλη εκκίνηση και μια άλλη διέξοδο.
Πού βρίσκεται το «αλλού»;
Η λατρεία του τεχνικού μέλλοντος έφερε εδώ όπως και στη Δύση –παρά τις διακηρύξεις περί ελευθερίας και αυτοθεσμίζουσας ύπαρξης– την επικυριαρχία ενός συμπλέγματος γραφειοκρατών, διευθυντών,πολιτικών, διαχειριστών και στρατιωτικών κάτω από τα άγρυπνα προτάγματα της σφαίρας των επιστημόνων και της τεχνοεπιστήμης. Ομοιομορφία των εικόνων, έστω κι αν αυτές προβάλλονται ως πλουραλισμός. Στις τελευταίες στιγμές της και πριν παταχθεί σκληρά και αυτή από τον Σοσιαλιστικό Ρεαλισμό –πάνω σε ξεσπάσματα διαύγειας που συμπεριλάμβαναν ακόμη και την αυτοκτονία του Μαγιακόφσκι ως ύστατη ποιητική πράξη ανεξέλεγκτη από νόρμες– η ρωσική πρωτοπορία είχε αρχίσει να αντιλαμβάνεται πως είχαμε βρεθεί όχι στο τέλος της προϊστορίας, αλλά μπροστά στην ανατολή μιας προϊστορίας χωρίς τέλος. Εκείνη την Προϊστορία που η ισχύς και οι γωνίες των πλευρών του τεχνικού κόσμου – ψυχρού, ρυθμιστικού, χωρίς ηθική και έλεος– θα επιφύλασσαν στο πείραμα και την ουσία αυτού στο οποίο μετατράπηκε η Ρωσική Επανάσταση.
Πέραν του Προλεταριάτου και των μαρξιστικών σχημάτων και πέραν των απλοϊκών διαχωρισμών τύπου Προλετάριοι και Αστοί, η Ρωσική Επανάσταση –αλλά και η Κινεζική που θα ακολουθούσε και που μαζί με την πρώτη θα έδινε το σχήμα σε πλείστες άλλες–ήταν τελικά η πράξη μιας αναδιαμόρφωσης του φαίνεσθαι. Μαζί με τις αντίστοιχες εκδοχές του Νεοφιλελευθερισμού και του Φασισμού, επέτρεψε την ανάδυση μιας νέας, μοναδικής και πλήρους μέσα στην ολοκλήρωσή της Μοναδικότητας. Της καθολικότητας που θα μπορούσαμε να ονομάσουμε Τεχνικό Ολοκληρωτισμό.
Ολοένα και περισσότερο αυτόνομα και επί των φορέων και δημιουργών της, αυτή η καθολικότητα θεσμίζει πρώτα σε ασυνείδητο πεδίο και αργότερα με την αποίκιση των παραστάσεων του συνειδητού μια δικτυακή σύνολη εικόνα κυριαρχίας, που εάν κάποια στιγμή ανέπτυσσε μια ροπή προς το ηθικό, δεν θα πρότασσε προς τα ανθρώπινα υποκείμενα κάτι διαφορετικό, πέραν του αναπόφευκτου της παρουσίας της. Ένα Είναι, διά του εδώ-Είναι και καθ’ ολοκληρίαν επί του άλλου-ως-Είναι. Καθοριστικό, αιώνιο, πανταχού παρόν και μετατρέπον την κάθε συνάντηση σε σημείο απορρόφησης των πάντων εντός του, δεν επιτρέπει να διαφεύγει τίποτα από τη διαβλέπουσα προς την ολοκλήρωση της παρουσίας του ως παντός. Πόσοι δεν έχουν μιλήσει γι’ αυτό; Πόσοι άλλοι δεν μίλησαν γι’ αυτό, δίπλα στη δική μας μικρή σειρά επισημάνσεων, πάνω σε αυτά τα ειδικά χαρακτηριστικά της Ρωσικής Επανάστασης; Γι’ αυτά που τελικά την πρόσδεσαν στο άρμα της διαμόρφωσης της ενιαίας καθολικότητας του Τεχνικού Κόσμου; Δεν είχαν αντιληφθεί σε βάθος, νωρίτερα, και μιλήσει χωρίς περιστροφές ο Ζακ Ελλίλ, ο Χάιντεγκερ, ο Μαρκούζε, ο Μάμφορντ, η σχολή της Φρανκφούρτης και, πιο κρυπτικά ίσως, ο Μπλοχ και ο Μπένγιαμιν; Δεν είχε αναφερθεί σε όλη αυτή την κίνηση οντολογικής αλλοτρίωσης, πριν ακόμα από τον 20ό αιώνα, ένα μεγάλο κομμάτι του Ρομαντισμού του 19ου αιώνα και αργότερα, στις δεκαετίες ΄60 και ΄70, η Αντικουλτούρα;
Για το τέλος θα επιτρέψουμε στον εαυτό μας τη διερώτηση για το «μετά», παρακινημένοι από τον χαρακτήρα πεπρωμένου που ενέχει ο θριαμβεύων τεχνητός διανθρωπισμός και τη μεταμόρφωση που έχει ως κεντρικό χαρακτηριστικό του. Αυτή η ιλιγγιώδης κίνηση της άρνησης της χωρικότητας και των χρονικοτήτων, αυτή η κίνηση που αφομοίωσε πρώτα στο κοσμοείδωλο της αντίληψής της την πορεία του κόσμου και διέστρεψε ακόμη και ένα τέτοιο κολοσσιαίο απελευθερωτικό, τουλάχιστον στις απαρχές του, άλμα στον ουρανό όπως ήταν η Ρωσική Επανάσταση, μπορεί άραγε να εκτραπεί προς κάποια άλλη κατεύθυνση; Προς μια αυθεντικότητα που θα είναι εκ νέου συστατική ενός Νέου Ανθρωπισμού και μιας υπέρβασης των αυτοματισμών, και δη των αυτοματισμών της Κυριαρχίας; Υφίσταται κάπου μέσα σε αυτό το κέλυφος της Ερήμου Του Πραγματικού ένα ριζικό πέραν της αποκαλύψεως αυτού του ριζικού Κακού; Αυτής της οντολογικής αλλοτρίωσης μέσα από την Τεχνική Καθολική Ολοκλήρωση; Υπάρχει για τον άνθρωπο κάποια εξισωτική ρύθμιση ελευθερίας, που θα φέρει αυτός, στο εγγύτερο ή απώτερο έστω μέλλον; Ένα πρόταγμα κομμουνιστικό και συνάμα ελευθεριακό, πέραν της ζοφερής παρουσίας του Τεχνικού Συστήματος που επιβάλλει στον πολιτισμό μας σύμμειξη και κυριαρχία; Ιδού η διερώτησις, θα έλεγε ο Κώστας Αξελός, και ιδού η Διάνοιξις, η Εκκίνησις και η Καταστροφή που θα έλεγε και ο υπογράφων παραφράζοντας τον Χάιντεγκερ.
Κατοικούμε εμείς –όλοι εμείς και οι συνέχειές μας– οι ριζοσπάστες ευαγγελιστές κόσμων κάποιου ελευθεριακού μέλλοντος, εντός μιας γλώσσας που έχει υπάρξει πριν από εμάς; Όντες ερριμμένοι σε αυτή και ειρημένοι από αυτή μπορούμε να κατοικήσουμε ξανά με άλλους τρόπους μας σε αυτή, ώστε η Φαντασία να διανοιχτεί ξανά προς το Πραγματικό; Προς ένα ριζικά άλλο Πραγματικό από το αναφαινόμενο μέλλον του Τεχνικού Ολοκληρωτισμού;
Υπάρχει μια άλλη εκκίνηση και μια νέα ομορφιά μετά τα φαντάσματα της Μεγαμηχανής της καταστροφής; Υπάρχει ακόμα αυτή η δυνατότητα; Ακόμη κι αν φαίνεται πως έχει πλέον χαθεί, θα μπορούσαμε εάν θέλαμε να συνεχίσουμε να είμαστε ακόμη εμείς, να μην προσπαθήσουμε να τη διεκδικήσουμε ξανά και ξανά; Ακόμη κι αν δεν υπάρχει χρόνος και έχουμε αργήσει απελπιστικά, υπάρχει κάτι άλλο να κάνουμε από το να προσπαθήσουμε με ακόμη μεγαλύτερη αφοσίωση, συνέπεια και ορμή, ξανά; Ακόμη κι αν όλα έχουν χαθεί, δεν θα άξιζε να δοκιμάσουμε;
______________
Κείμενο: Γιάννης Ραουζαίος (μέλος της συλλογικότητας Κενό Δίκτυο, Κριτικός Κινηματογράφου, Ερευνητής, Συγγραφέας)
Το κείμενο αυτό υπό μορφή διάλεξης του Γιάννη Ραουζαίου αποτέλεσε την συνεισφορά της συλλογικότητας Κενό Δίκτυο στο Συνέδριο για την Ρωσική Επανάσταση που οργανώθηκε 12-14 Απριλίου 2019
