Τις τελευταίες δύο δεκαετίες μαίνεται μια ιδεολογική μάχη για την πολιτική κληρονομιά και τον πολιτιστικό συμβολισμό των πειρατών της «χρυσής εποχής» που περιφέρονταν στις θάλασσες μεταξύ των νησιών της Καραϊβικής και του Ινδικού Ωκεανού από το 1690 έως το 1725. Απεικονίζονται ως ρομαντικοί κακοί από τη μια και ως γνήσιοι κοινωνικοί επαναστάτες από την άλλη.
Στο βιβλίο του “Η ΖΩΗ ΚΑΤΩ ΑΠΟ ΤΗΝ ΠΕΙΡΑΤΙΚΗ ΣΗΜΑΙΑ- ΣΚΕΨΕΙΣ ΓΙΑ ΤΗ ΧΡΥΣΗ ΕΠΟΧΗ ΤΗΣ ΠΕΙΡΑΤΕΙΑΣ” εκδ. Στάσει Εκπίπτοντες- (Life Under the Jolly Roger), ο Gabriel Kuhn εξετάζει την πολιτική και πολιτιστική σημασία αυτών των παρανόμων νομάδων συνδέοντας ιστορικές αφηγήσεις με ένα ευρύ φάσμα θεωρητικών εννοιών – φτάνοντας από τον Marshall Sahlins και τον Pierre Clastres έως τον Mao-Tse Tung και τον Eric J. Hobsbawm από τον Friedrich Nietzsche έως τον Μισέλ Φουκώ. Οι έννοιες της φυλής, του φύλου, της σεξουαλικότητας και της αναπηρίας στις πειρατικές κοινότητες της χρυσής εποχής αναλύονται και ενοποιούνται, όπως και οι μορφές οργάνωσης, οικονομίας και ηθικής των πειρατών.
Παρόλο που παρέχει έναν εκτενή κατάλογο επιστημονικών αναφορών για τον ακαδημαϊκό αναγνώστη, αυτή η απολαυστική και συναρπαστική μελέτη απευθύνεται σε ένα ευρύ κοινό και δεν απαιτεί τίποτα άλλο εκτός από αγάπη για τους πειρατές, τις τολμηρές θεωρητικές εικασίες και την παθιασμένη, αλλά με σεβασμό προς την επιστήμη, έρευνα.
Ο Gabriel Kuhn (γεννημένος στο Ίνσμπρουκ της Αυστρίας, 1972) ζει ως ανεξάρτητος συγγραφέας και μεταφραστής στη Στοκχόλμη της Σουηδίας. Οι δημοσιεύσεις του στα γερμανικά περιλαμβάνουν το βραβευμένο «Neuer Anarchismus» στο den USA: Seattle und die Folgen (2008). Οι δημοσιεύσεις του με το PM Press περιλαμβάνουν Life Under the Jolly Roger: Reflections on Golden Age Piracy (2010), Sober Living for the Revolution: Hardcore Punk, Straight Edge, and Radical Politics (2010), Soccer vs. the State: Tackling Football and Radical Politics (2011), Turning Money into Revolution: The Unlikely Story of Denmark’s Revolutionary Bank Robbers (2014) και Liberating Sápmi: Indigenous Resistance in Europe’s Far North (2020). Δημοσιεύει στο blog του: lefttwothree.org
Ο Τάσος Σαγρής, συνιδρυτής του Κενού Δικτύου και του Ινστιτούτου Πειραματικών Τεχνών είναι ποιητής, θεατρικός σκηνοθέτης και πολιτιστικός ακτιβιστής από την Αθήνα. Οι δημοσιεύσεις του στα αγγλικά περιλαμβάνουν We Are an Image From the Future The Greek Revolt of December 2008 (AK Press, 2010) και From Democracy to Freedom (Crimethinc, 2016).
1.
T.Σ.: Η αστική τάξη δημιούργησε τα δικά της πανεπιστήμια, ακαδημίες, αναγνωρισμένους επιστήμονες και εκδοτικές εταιρείες για να υμνήσει το δικό της κατεστημένο ως τον μόνο δυνατό τρόπο ύπαρξης, να υπερασπιστεί την ατομική ιδιοκτησία και το κυρίαρχο καθεστώς, να τιμήσει τους μύθους, την ιστορία και την ανώτερη δόξα της ανώτερης τάξης, να απονομιμοποιήσει τις προσπάθειες των καταπιεσμένων για κοινωνική απελευθέρωση. Ένα χαρακτηριστικό που αγαπώ στα βιβλία σου είναι η ασυμβίβαστη αφοσίωσή σου στην συνειδητή συγγραφή βιβλίων Ιστορίας προς όφελος του παγκόσμιου αναρχικού κινήματος. Ποιος πιστεύεις πως είναι ο ρόλος των αναρχικών επιστημόνων στον αγώνα μας ενάντια στην κυριαρχία;
G.Κ.: Η παραγωγή γνώσης δεν είναι κάτι ουδέτερο. Επιλέγουμε υλικό και το ερμηνεύουμε με βάση και το πώς βλέπουμε τον κόσμο (την «επιστημολογία» μας, όπως θα έλεγαν οι άνθρωποι που τους αρέσουν αυτού του είδους οι λέξεις) καθώς και με τα ηθικά, κοινωνικά και πολιτισμικά μας πρότυπα. Δεν υπάρχει τίποτα αντικειμενικό στη δήθεν αντικειμενική επιστήμη.
Δεν νομίζω φυσικά ότι αυτό σημαίνει πως υπάρχει ένας τύπος ιστορικής μελέτης όπου ο καθένας λέει ότι θέλει, ότι μπορείς απλά να φτιάχνεις ιστορίες και να τις πουλάς ως ιστορική αλήθεια. Αυτό δεν είναι ιστορική μελέτη, είναι χειραγώγηση. Ορισμένα πράγματα συνέβησαν με συγκεκριμένους τρόπους και έχουμε την ευθύνη να το αναγνωρίσουμε αυτό. Αλλά έχουμε επίσης ευθύνη να αναγνωρίσουμε γιατί και πώς λέμε ορισμένες ιστορίες. Μπορούμε να παρακολουθήσουμε τον ίδιο ποδοσφαιρικό αγώνα και, χωρίς κανείς μας να πει ψέματα, να πούμε δύο πολύ διαφορετικές ιστορίες γι’ αυτόν. Όσα περισσότερα γνωρίζει το κοινό για εμάς, τις προθέσεις μας και τα ενδιαφέροντά μας, τόσο πιο εύκολο θα είναι για εκείνο να ερμηνεύσει τις ιστορίες μας και να αποφασίσει τι συνέβη τελικά.
Έτσι βλέπω και την αναρχική επιστημονική μελέτη. Με ενδιαφέρουν οι άνθρωποι που αγωνίζονται για ελευθερία και δικαιοσύνη. Αυτές είναι οι ιστορίες που θα αναζητήσω, και θα κοιτάξω τα πάντα από αυτή τη οπτική γωνία. Δεν έχει νόημα να χειραγωγούμε τα γεγονότα. Δεν κερδίζουμε τίποτα κάνοντας κάτι τέτοιο μόνο και μόνο για να ταιριάζει η ιστορία στις απόψεις μας με τον καλύτερο δυνατό τρόπο. Οι άνθρωποι θα συνειδητοποιήσουν τι κάνουμε και θα χάσουμε την αξιοπιστία μας. Μπορούμε, όμως, να αρνηθούμε έναν τρόπο γραφής της ιστορίας όπου οι ισχυροί πάντα τα καταφέρνουν, όπου όλα υποτίθεται ότι συνέβησαν υπέρ τους επειδή ήταν δίκαιο, άξιο και αναπόφευκτο. Η αναρχική μελέτη σημαίνει να μπορείς να λες “όχι”- πάντα υπήρχαν πόλεμοι για την κατάκτηση και την επιβολή της εξουσίας, πάντα υπήρχαν ανατρεπτικά κινήματα, και αυτά τα κινήματα δεν ηττήθηκαν πάντοτε και μπορεί να κερδίζουν πιο συχνά στο μέλλον, αν μάθουμε σωστά τα μαθήματά μας και βγάλουμε τα σωστά συμπεράσματα από την Ιστορία.
2.
T.Σ.: Τι σε ενέπνευσε να γράψεις ένα βιβλίο για τους πειρατές;
G.K.: Αρχικά, ο θαυμασμός για την πειρατική ζωή που πιστεύω ότι μοιράζονται πολλοί έφηβοι. Ελευθερία, θάρρος, περιπέτεια! Μόλις έμαθα ότι όλα αυτά δεν υπήρχαν μόνο στην φαντασία μου, αλλά ότι οι πειρατικές κοινότητες υπήρχαν στην πραγματικότητα και μάλιστα ήταν αρκετά προοδευτικές και δημοκρατικές για την εποχή τους, πρόσθεσα λίγη έρευνα στο θαυμασμό και έγραψα ένα μικρό βιβλίο για τους πειρατές ως φοιτητής στην Αυστρία. Μεταφράστηκε στα αγγλικά και με βάση αυτή τη μετάφραση, ο αναρχικός εκδοτικός οίκος PM Press μου ζήτησε μερικά χρόνια αργότερα να κάνω μια ενημερωμένη και διευρυμένη έκδοση του. Έτσι προέκυψε το Life Under the Jolly Roger
3.
T.Σ.: Ο William Burroughs στο υπέροχο, ουτοπικό βιβλίο του Πόλεις την Κόκκινης Νύχτας, χτίζει ένα φανταστικό επιχείρημα ότι η πιθανή επιτυχία των πειρατικών αγώνων ενάντια στις κατεστημένες δυνάμεις της εποχής τους θα μπορούσε να ενεργοποιήσει επαναστατικές συνθήκες στην ηπειρωτική Ευρώπη πολύ νωρίτερα από την γαλλική επανάσταση και σε μεγάλο βαθμό, πιο προοδευτικές από αυτήν. Τι πιστεύεις για το επιχείρημα του Μπάροουζ και γιατί δεν συνέβη αυτό; Ποια ήταν η επίδραση των πειρατικών ενεργειών στην άλλη άκρη του πλανήτη στις μάζες των φτωχών της Ευρώπης τον 16ο-17ο αιώνα;
G.K.: Όπως ακριβώς λες, η υπόθεση του Burroughs είναι ένα έργο μυθοπλασίας που χρησιμοποιεί το παράδειγμα μιας πειρατικής κοινότητας στη Μαδαγασκάρη με το όνομα Libertalia, ως ένα είδος ριζοσπαστικής ουτοπίας. Η Libertalia περιγράφηκε στο περίφημο History of the Pirates του Captain Johnson από το 1724. Ο Μπάροουζ δεν είναι ο μόνος που έχει ενσωματώσει τη Libertalia στα γραπτά του. Μάλλον αυτή στην πραγματικότητα δεν υπήρξε ποτέ, αλλά συνεχίζει να εμπνέει ριζοσπαστικές ουτοπίες μέχρι σήμερα.
Προσωπικά, πιστεύω ότι αν κάποιος διαβάσει προσεκτικά το βιβλίο του Captain Johnson θα δει πως, η Libertalia δεν είναι και τόσο σπουδαίο μοντέλο, μοιάζει περισσότερο με έναν θύλακα του ευρωπαϊκού ρεπουμπλικανισμού στην Αφρική, αλλά αυτό είναι μια ξεχωριστή συζήτηση. Το ότι ο Captain Johnson έγραψε για όλα αυτά, μας δείχνει πως, ήδη στις αρχές του δέκατου όγδοου αιώνα, οι άνθρωποι χρησιμοποιούσαν τις πειρατικές κοινότητες για να προβάλουν μέσω αυτών τις προοδευτικές τους ιδέες. Το επιχείρημα του Μπάροουζ μοιάζει λίγο με ευσεβή πόθο: «Αν οι πειρατές εκείνη την εποχή ήταν τόσο ριζοσπαστικοί και ισχυροί όσο θα ήθελα να είναι, θα μπορούσαν να είχαν ριζοσπαστικοποιήσει την ηπειρωτική Ευρώπη». Αλλά μάλλον δεν υπήρχε Libertalia και η συνολική δύναμη των πειρατών ήταν περιορισμένη.
Ωστόσο, υπήρχαν σαφείς συνδέσεις μεταξύ ριζοσπαστικών πολιτικών κινημάτων του δέκατου έβδομου αιώνα και της λεγόμενης χρυσής εποχής της πειρατείας, που ξεκίνησε στην Καραϊβική γύρω στο 1680. Οι Βρετανοί είχαν εξορίσει πολλούς ριζοσπάστες από την Αγγλική Επανάσταση στις αποικίες της Καραϊβικής, και πολλοί από αυτούς κατέληξαν στις τάξεις των πειρατών. Το πόσο μεγάλη έμπνευση αποτέλεσαν οι πειρατές για τις φτωχές μάζες της Ευρώπης είναι δύσκολο να το πει κανείς με σιγουριά, αλλά το γεγονός ότι πειρατικά έργα ανέβηκαν σε δημοφιλή αγγλικά θέατρα ήδη από τα τέλη του δέκατου έβδομου αιώνα μας δείχνει ότι σίγουρα είχαν κάποιο αντίκτυπο. Για αυτό τον λόγο μοιάζει πως υπήρξε μια συνέργεια μεταξύ αυτών των δύο, μια κοινή επίδραση των ριζοσπαστών στην ευρωπαϊκή ηπειρωτική χώρα και των πειρατικών κοινοτήτων.
Αν αυτό είχε οδηγήσει σε ευρύτατα κοινωνικά κινήματα ικανά να προωθήσουν ριζικές πολιτικές αλλαγές, η φαντασίωση του Μπάροουζ ίσως θα μπορούσε να είχε γίνει πραγματικότητα. Οι πειρατικές κοινότητες ήταν σίγουρα πιο ριζοσπαστικές από τους αστούς που οργάνωσαν τη Γαλλική Επανάσταση. Αλλά δεν ήταν αρκετά ισχυρές σε δύναμη και επιρροή. Τα έθνη-κράτη μπόρεσαν να τους συντρίψουν. Κρίμα.
4.
T.Σ.: Το βιβλίο σου, μας προσφέρει σημεία πολύ αυστηρής κριτικής στους πειρατές. Όπως αναφέρεις, οι περισσότεροι από αυτούς ήταν Ολλανδοί, Γάλλοι και Άγγλοι ρατσιστές, κυνηγοί σκλάβων που κάνανε πλιάτσικα σε φτωχά χωριά. Πώς θα μπορούσε αυτό να σταματήσει την διαδικασία πρωταρχικής συσσώρευσης κεφαλαίου; Ήταν οι πειρατές επαναστάτες και τι ακριβώς ήταν επαναστατικό μεταξύ των πρακτικών τους;
G.Κ.: Μπορεί να υπήρχαν στοιχεία συνειδητής επαναστατικής δράσης μεταξύ των πειρατών –όπως είπα, στις τάξεις τους υπήρχαν άνθρωποι με πολιτική εμπειρία– αλλά πιστεύω ότι ήταν ήσσονος σημασίας. Δεν νομίζω ότι υπήρξε πολύ ρητή κριτική στον πρώιμο καπιταλισμό από μεριάς τους. Ωστόσο, ενώ οι πειρατές καταλάβαιναν ότι σε μια καπιταλιστική κοινωνία χρειαζόσουν υλικό πλούτο για να ζήσεις μια καλή ζωή, δεν ήταν διατεθειμένοι να υποταχθούν στη ζωή που τους είχε προβλέψει ο καπιταλισμός: να κοπιάσουν για μερικά ψίχουλα από την πίττα, κάτω από το μαστίγιο των αφεντικών, των πολιτικών και των δυνάμεων ασφαλείας. Επιδρομές σε εμπορικά πλοία και παράκτιες πόλεις, διέκοψαν το πρώιμο καπιταλιστικό εμπόριο σε σημείο να απειλήσουν την παγκόσμια επέκταση του κεφαλαίου. Ίσως αυτό τους μετέτρεψε σε κάποιου είδους αντιπροσώπους της επανάστασης, παρότι φαίνεται πως δεν τους ένοιαζε και πολύ η ίδια η ετικέτα. Αλλά έγιναν ο νούμερο ένα εχθρός των εθνών-κρατών εκείνα τα χρόνια. Υπήρχαν πάντα πολλοί εγκληματίες μέσα στους αιώνες, αλλά λίγοι απείλησαν την οικονομική και πολιτική τάξη πραγμάτων κατακλέβοντας την ενώ συνάμα απέρριπταν τα θεμέλιά της.
5
T.Σ.: Στο βιβλίο σου μας προσφέρεις μια ενδελεχή ανάλυση της ιστορικής παρακαταθήκης της Πειρατίας από μια επαναστατική οπτική. Υπάρχουν πολλές φρικτές επιλογές, λάθη και πολλές αποτυχίες στην πειρατική ιστορία – αλλά, υπάρχει ένα αλυτρωτικό και επαναστατικό στοιχείο στη ζωή και τον αγώνα των πειρατικών κοινοτήτων.
Α.
T.S.: Μπορούμε να μάθουμε κάτι χρήσιμο για τους κοινωνικούς μας αγώνες από τους πειρατές του παρελθόντος;
G.K.: Λαμβάνοντας υπόψη ότι οι ίδιοι οι πειρατές δεν μας έχουν αφήσει κανένα αρχείο ή γραπτό, είναι ίσως δύσκολο να «μάθουμε» πολλά πράγματα με την κλασική έννοια, αλλά, όπως κάποιοι άλλοι στην ευρωπαϊκή ιστορία, οι πειρατές δείχνουν την αφετηρία κάθε ριζικής μεταμόρφωσης: πρέπει να απορρίψεις το status quo, να αρνηθείς να παίξεις σύμφωνα με τους κανόνες και να προσπαθήσεις να ζήσεις μια διαφορετική ζωή με κίνδυνο να σκοτωθείς γι’ αυτό. Εδώ αρχίζει η επαναστατική αλλαγή και οι πειρατές καλύπτουν όλες αυτές τις βασικές αρχικές επιλογές. Και πιστεύω ότι εκεί βρίσκεται ο κύριος ρόλος τους ακόμη και για τα ριζοσπαστικά κινήματα σήμερα. Είναι δύναμη έμπνευσης.
Β.
T.Σ.: Ίσως ένα από τα ωραιότερα χαρακτηριστικά του βιβλίου είναι ότι μας προσφέρει αναλυτικές πληροφορίες για τις αποτυχίες και τα λάθη των πειρατών. Από όλα όσα έκαναν οι πειρατές τι πιστεύεις πως πρέπει να αποφύγουμε στα σχέδιά μας για την κοινωνική απελευθέρωση;
G.K: Νομίζω ότι το μεγαλύτερο πρόβλημα ήταν ότι η πειρατική κοινωνία δεν ήταν βιώσιμη. Αρχικά, ουσιαστικά δεν υπήρχαν γυναίκες, οπότε η κοινωνία δεν μπορούσε να αναπαραχθεί. Για να διατηρήσει τον αριθμό της, χρειαζόταν συνεχώς να εντάσσονται νέα άτομα. Υπήρχε μεγάλη κινητικότητα, εναλλαγή και αντικατάσταση προσώπων, που δεν ασπάζονταν απαραίτητα τα ίδια ιδανικά και δεν ερμήνευαν τον πειρατικό τρόπο ζωής με τον ίδιο τρόπο. Κατά τα τελευταία χρόνια της χρυσής εποχής, όταν οι πειρατές πάλευαν για την επιβίωσή τους, ανάγκαζαν ανθρώπους να ενωθούν με τα πλοία τους μόνο και μόνο για να διατηρήσουν τους απαραίτητους αριθμούς στα πληρώματα. Προφανώς, αυτό δεν μπορεί να λειτουργήσει μακροπρόθεσμα.
Δεν υπήρχαν επίσης δεσμευτικές κοινωνικές δομές που θα μπορούσαν να διευκολύνουν την επιβίωση της πειρατικής κοινωνίας. Δεν νομίζω ότι χρειαζόντουσαν θεσμούς, ούτε καν οργανώσεις. Αλλά μερικά κοινά χαρακτηριστικά ήταν απαραίτητα, πέρα από την πειρατική σημαία που ουσιαστικά συγκροτούσε τα πάντα. Κοιτάξτε, για παράδειγμα το hardcore πανκ: υπάρχει εδώ και σχεδόν μισό αιώνα, στερείται θεσμών και οργανισμών, αλλά έχει μια σειρά από κοινά χαρακτηριστικά: μουσική, αντι-καθεστωτική στάση, DIY αξίες, χώροι όπου ο κόσμος συγκεντρώνεται τακτικά, τηλεοπτικές εκπομπές (και ιστοσελίδες πλέον στην εποχή μας) που χρησιμεύουν ως κοινά σημεία αναφοράς. Οποιαδήποτε κοινότητα, οποιοδήποτε κίνημα χρειάζεται κάποιο είδος κοινωνικής συγκολιτικής ουσίας. Νομίζω ότι αυτή η ουσία έλειπε από τους πειρατές.
Εκτός από αυτό, πιστεύω ότι δεν υπήρχαν πολλά που οι πειρατές «έκαναν λάθος». Υπήρχαν εσωτερικές αντιφάσεις, αλλά κάθε κοινωνία έχει εσωτερικές αντιφάσεις. Αυτές οι αντιφάσεις μπορούν να επιλυθούν: μερικές φορές, είναι ακόμη και υγιείς. Στην πραγματικότητα, οι πειρατές είχαν μια απλή μοίρα: συντρίφτηκαν στρατιωτικά από τον εχθρό τους. Πολλά ριζοσπαστικά κινήματα είχαν την ίδια μοίρα.
Γ’
T.Σ.: Πιστεύεις ότι τα σημερινά αναρχικά κινήματα έχουν κάποιου είδους σχέση με αυτούς τους τρελούς τύπους, 300 χρόνια μετά την ήττα τους από τους βασιλιάδες, τις βασίλισσες και τους πρωτοκαπιταλιστές; Υπάρχει κάτι που συνδέει τους αναρχικούς με τους πειρατές και σε τι μπορούν να ωφελήσουν τις μελλοντικές επαναστάσεις; Τι πιστεύεις ότι μπορούν να προσφέρουν οι πειρατές ως σημεία αναφοράς στους επαναστάτες της γενιάς μας; Είναι αυτές, εικόνες ενός οράματος για το μέλλον;
G.Κ.: Ναι, νομίζω ότι υπάρχει μια σύνδεση μέσω του επαναστατικού πνεύματος που μοιράζονται οι ριζοσπάστες του σήμερα και του αύριο με τους πειρατές. Αυτό το πνεύμα μπορεί να ωφελήσει κάθε επαναστατικό κίνημα. Οι πειρατές παρέχουν ένα όραμα για το μέλλον στο βαθμό που προσπάθησαν να δημιουργήσουν τις δικές τους κοινότητες εκτός από το κράτος. Αυτή είναι η σημαντική πτυχή των πειρατών και η δύναμη της έμπνευσής τους: οι κοινότητές τους ξεχώρισαν από το σύστημα με πολύ απτούς τρόπους. Ήταν εκεί έξω με τα πλοία τους, κάπου σε έναν ωκεανό πολύ πιο δύσκολο να ελεγχθεί και να παρακολουθηθεί από ό,τι σήμερα, ικανοί να κρυφτούν σε μακρινά νησιά, σε λιμνοθάλασσες και λαβυρινθώδη δέλτα ποταμών. Πώς μπορεί αυτό να μην προσφέρει έμπνευση;
6.
T.Σ.: Μια πολύ μοναδική και ενδιαφέρουσα διαδικασία στο βιβλίο σου, που διαπερνά μάλιστα μεγάλο μέρος του, είναι ότι βάζεις τις πειρατικές κοινότητες υπό πολύ λεπτομερή μελέτη με βάση τη στρατηγική σκέψη διαφόρων επαναστατών στοχαστών. Ανάμεσά τους βρίσκουμε κεφάλαια βασισμένα σε επαναστατικές στρατηγικές του MaoTse Tung, τον ανταρτοπόλεμο του Carlos Marighella, της θεωρίας των κοινωνικών ληστών του Eric Hobsbawm, της πολεμικής μηχανής και του νομαδισμού των Deleuze & Guattari, της εκστατικής ζωής του Nietzsche. Τι σε οδήγησε στην εφαρμογή αυτής της μεθόδου και ποιο ήταν το αποτέλεσμα αυτού του πειράματος;
G.K. Αυτό πραγματικά προέκυψε από τις μελέτες που έκανα την εποχή που άρχισα να γράφω για τους πειρατές. Ήμουν φοιτητής φιλοσοφίας και μου άρεσε η θεωρία και η ιστορία των ιδεών. Έχω σχεδόν μηδενικό ενδιαφέρον για την ακαδημαϊκή φιλοσοφία σήμερα και δεν διαβάζω πλέον μεγάλο μέρος της λογοτεχνίας που διάβαζα τότε. Παραμένω λίγο πολύ στην ιστορία και τη συγκεκριμένη πολιτική συζήτηση. Με αυτά τα λόγια, οι ιδέες είναι ωραίες. Στο “What Is Philosophy?”, οι Deleuze και Guattari γράφουν ότι φιλοσοφία είναι η δημιουργία εννοιών. Μου αρέσει αυτό. Η θεωρία μπορεί εύκολα να μετατραπεί σε ανόητο μπλα μπλα, ειδικά όταν οι ακαδημαϊκές φυσαλίδες αποκομμένες από την καθημερινή ζωή χρειάζονται μια δικαιολογία για την αναπαραγωγή προνομιακών κοινωνικών χώρων, αλλά χωρίς θεωρία, χωρίς την ανάπτυξη εννοιών βασισμένων στην καθημερινή εμπειρία που μπορούν να χρησιμοποιηθούν για να αλλάξουν αυτήν την εμπειρία, δεν υπάρχει κοινωνική πρόοδος. Η πρόθεση με το πειρατικό βιβλίο ήταν να κάνει κάτι σε αυτό το πνεύμα: να χρησιμοποιήσει τη θεωρία, αλλά να τη χρησιμοποιήσει με πολύ πρακτικό τρόπο, να εμπλουτίσει έννοιες που, με τη σειρά τους, μπορούν να εμπνεύσουν τη δράση. Το πόσο καλά λειτούργησε εξαρτάται από τους αναγνώστες να αποφασίσουν. Θα πω, ωστόσο, ότι ένα από τα ωραιότερα κομπλιμέντα που πήρα για το βιβλίο ήταν από έναν επιτυχημένο συγγραφέα μυθοπλασίας που είπε ότι ήταν η πρώτη φορά που ο Ντελέζ και ο Γκουαταρί του έβγαζαν νόημα.
7.
Η έλλειψη σεβασμού προς την ατομική ιδιοκτησία, η ρήξη με τους κοινωνικούς περιορισμούς και η ανάγκη για κοινοτική επίλυση των κοινωνικών και ατομικών προβλημάτων που προκαλούνται από την ανισότητα και την εκμετάλλευση φαίνεται ότι φέρνουν τους πειρατές κοντά σε οποιονδήποτε από τα άτομα της κατώτερης τάξης. Γιατί νομίζεις ότι 500 χρόνια μετά τον θάνατο των πειρατών εξακολουθούμε να πολεμάμε την ανώτερη τάξη χωρίς προφανή επιτυχία να τους ανατρέψουμε;
G.K.: Ευχαριστώ για την απλούστατη ερώτηση!
Σοβαρά, δεν ξέρω. Αλλά ας προσπαθήσουμε να το δούμε από μια οπτική γωνία όπου οι πειρατές θα μπορούσαν να μας βοηθήσουν. Ο Γερμανός αναρχικός Γκούσταβ Λαντάουερ γοητεύτηκε από ένα μικρό βιβλίο του δέκατου έκτου αιώνα που έγραψε ο Γάλλος ουμανιστής Étienne de la Boétie. Είναι γνωστό στα αγγλικά ως Discourse on Voluntary Servitude- Πραγματεία περί Εθελοδουλείας. Γιατί, ρώτησε ο de la Boétie, οι άνθρωποι επιλέγουν τόσο συχνά να υποστηρίζουν κοινωνικές δομές που προφανώς δεν είναι επωφελείς για την ευημερία τους; Το θέμα επανεμφανίστηκε σε ριζοσπαστικά κείμενα ανά τους αιώνες, κυρίως μετά τη φρικτή εμπειρία του φασισμού του εικοστού αιώνα. Αν κάποιος είχε βρει μια απάντηση στο πρόβλημα, πιθανότατα θα ζούσαμε σε έναν πολύ διαφορετικό κόσμο, αλλά σίγουρα γνωρίζουμε πως οι πειρατές δεν ήταν εθελοντές υπηρέτες. Έσπασαν μια αλληλουχία επιλογών που είναι δεδομένες και απαραίτητες για να συνεχίσουν να λειτουργήσουν οι καταπιεστικές δομές εξουσίας. Αυτό είναι ένα βασικό μάθημα που μαθαίνουμε από αυτούς.
8.
T.S.: Οι μόνες εικόνες που είχα για τους Πειρατές πριν από το βιβλίο σου προέρχονται από το Νησί των Θυσαυρών του Robert Louis Stevenson, τις Πειρατικές Ουτοπίες του Hakim Bey και την εκπληκτική τηλεοπτική σειρά Black Sails. Σε όλα αυτά φαίνεται ότι οι πειρατές ενώνουν τις δυνάμεις τους κάτω από συγκεκριμένες συνθήκες, μόνο εάν βρίσκονται υπό σοβαρή απειλή και αυτό συνήθως γίνεται χωρίς κάποιο συγκεκριμένο προκαθορισμένο σχέδιο ή κάποια γενική στρατηγική. Τις περισσότερες φορές τσακώνονται μεταξύ τους, δεν επικοινωνούν, δεν εμπιστεύονται ο ένας τον άλλον και δεν είναι σε θέση να έχουν κάποιο γενικό σχέδιο που να τους ενώσει προς κάποιο κοινό στόχο. Αυτό μου θυμίζει πολύ τις αναρχικές ομάδες σήμερα σε όλο τον κόσμο. Ποιος ήταν ο λόγος που οι πειρατές (και σε μεγάλο βαθμό και εμείς) αδυνατούμε να βρούμε μεθόδους οργάνωσης που θα χρησιμοποιήσουν τις διαφορές και τις διαφωνίες μας ως ευεργετικό όπλο ενάντια στους κοινούς εχθρούς μας και όχι ως τρόπο αυτοκαταστροφής και αποδυνάμωσης των κοινοτήτων μας.
G.K.: Όσον αφορά τον αναρχικό χώρο, θα έλεγα ότι υπάρχουν δύο βασικές πτυχές του ζητήματος. Και τα δύο πράγματα που θα αναφέρω μπορεί να φαίνονται ασήμαντα, αλλά αυτό δεν τα κάνει λιγότερο σχετικά.
Το ένα είναι ο εγωισμός. Οι μεγάλοι επαναστάτες θεωρητικοί είχαν δίκιο όταν απαιτούσαν έναν «νέο άνθρωπο» ως προϋπόθεση για την επαναστατική αλλαγή. Φυσικά, ένας νέο είδος ανθρώπου δεν πέφτει από τον ουρανό και δεν μπορεί να δημιουργηθεί σε κάποιο σχολείο ή σε κάποιο στρατόπεδο εκπαίδευσης ανταρτών. Δεν μπορεί να προηγείται του επαναστατικού αγώνα, πρέπει να αναπτυχθεί μέσα σε αυτόν. Αλλά η ανάπτυξή του πρέπει να είναι ένα κύριο χαρακτηριστικό του αγώνα, διαφορετικά οι ενδόμυχες εσωτερικές συγκρούσεις θα είναι αναπόφευκτες. Ακόμα κι αν λαχταρούμε πραγματικά μια κοινωνία ίσων, έχουμε κοινωνικοποιηθεί σε ένα άκρως ανταγωνιστικό, αστικό περιβάλλον, και αυτό επηρεάζει τα κινήματά μας. Εμείς –ακόμα και οι αναρχικοί, αν είμαστε ειλικρινείς– θέλουμε συχνά να ηγούμαστε, θέλουμε οι ιδέες μας να αναγνωρίζονται ως ανώτερες από τις άλλες, θέλουμε να μας θαυμάζουν ως τους πιο επαναστάτες από όλους τους επαναστάτες. Και έτσι, κοιτάξτε τελικά, με πόσα εντελώς ασήμαντα πράγματα καταλήγουν να ασχολούνται οι άνθρωποι. Δεν υπάρχει καμία εξήγηση για αυτό εκτός από το γεγονός πως πολλά εγωιστικά κολλήματα δεν ωφελούν σε τίποτα τους ανθρώπους. Πρέπει να είμαστε προσεκτικοί με αυτά τα κολλήματα και να τα αποκαλύπτουμε ο ένας στον άλλον όταν τα βλέπουμε να εκδηλώνονται.
Η άλλη πτυχή συνοψίστηκε κάποτε από τον πάντα παρατηρητικό Ίαν ΜακΚέι με τον εξής τρόπο: «Η δύναμη των ανθρώπων περιορίζεται στο εύρος δυναμικής τους, και όπως λέει αυτό το ρητό: «Χτυπάς μέχρι εκεί που φτάνει το μπράτσο σου». Εν ολίγοις, αν δεν μπορείς να φτάσεις στον πραγματικό εχθρό –τους πολιτικούς, τους επιχειρηματίες, τους διευθύνοντες συμβούλους, τους μπάτσους– θα επιτεθείς σε αυτόν που βρίσκεται δίπλα σου. Θα εκτονώσεις τον θυμό σου και την απογοήτευσή σου και θα νομίζεις πως κατάφερες και κάτι, θα νομίζεις πως πέτυχες μια μικρή νίκη, εμποδίζοντας τη δημοσίευση ενός κειμένου ή αποκλείοντάς μια άλλη ομάδα από τη διοργάνωση της τοπικής έκθεσης αναρχικών βιβλίων κλπ κλπ Ψυχολογικά, αυτό είναι κατανοητό, αλλά είναι καταστροφικό για τα κινήματα μας.
Όσον αφορά τους πειρατές, νομίζω ότι όλα αυτά ήταν ακόμα πιο συγκεκριμένα, ήταν απλό ένστικτο επιβίωσης. Έχουμε αρκετά στοιχεία για να συμπεράνουμε ότι σε πολλά πειρατικά πλοία υπήρξε μια ειλικρινής προσπάθεια να δημιουργηθεί μια δημοκρατική κοινότητα με ένα σχετικά δίκαιο τρόπο διαμερισμού του πλούτου. Αυτό έλεγαν οι «Κώδικες» των πειρατικών πλοίων για τους οποίους έχουμε ακούσει πολλά. Αλλά, όπως αναφέρθηκε προηγουμένως, δεν υπήρχε ισχυρή κοινωνική συγκολλητική ουσία που να εγγυάται ότι θα μπορούσες να περιμένεις το ίδιο σε οποιοδήποτε πειρατικό πλήρωμα αποφάσιζες να μπεις ή ότι όλοι όσοι υπέγραφαν τους Κώδικες θα μπορούσαν πραγματικά να είναι το ίδιο αξιόπιστοι.
Επίσης μιλούσα πριν για κοινωνικοποίηση σε μια ανταγωνιστική κοινωνία. Φανταστείτε την κοινωνία στην οποία κοινωνικοποιήθηκαν οι πειρατές. Δεν υπήρχε η «κοινωνική ειρήνη» που επέφερε ο σοσιαλδημοκρατικός ταξικός συμβιβασμός. Έπρεπε να παλεύεις για την επιβίωσή σου κάθε μέρα. Φυσικά, αυτό επηρέασε τους πειρατές. Οι άνθρωποι ήταν καχύποπτοι με τα πάντα και επίσης μεταξύ τους. Όπως βλέπουμε και σε αυτή την περίπτωση, υπάρχει πολύ λίγη κοινωνική συγκολλητική ουσία.
9.
Στην εισαγωγή του βιβλίου σου παραθέτεις ένα απόσπασμα από το Outcasts of the Sea: Pirates and Piracy, ένα βιβλίο του Edward Lucie Smith. Η παράγραφος εξηγεί τη δημοτικότητα των πειρατικών ιστοριών από τον 17ο αιώνα μέχρι τις μέρες μας και τον τρόπο με τον οποίο αυτοί οι μύθοι εξακολουθούν να επηρεάζουν τη σύγχρονη ζωή μας:
«Η ιστορία των πειρατών είναι προϊόν της αστικής φαντασίας. Μία από τις πιο σημαντικές λειτουργίες της είναι να παρέχει μια δικλείδα ασφαλείας στις πιέσεις που ασκούνται στο άτομο από τις απαιτήσεις της αστικής ηθικής. Οι βασικές φαντασιώσεις είναι αυτές της αχαλίνωτης ελευθερίας και της δύναμης, ως αντιστάθμισμα για όσα ο μέσος αστός δεν πρόκειται ποτέ να ζήσει, όσο πετυχημένος κι αν είναι σε υλικό επίπεδο».
Είναι αυτή μια πιθανή στρατηγική για το αναρχικό κίνημα της εποχής μας, κάποιου είδους εξαιρετικές ενέργειες και παραγωγή νέων τρόπων ζωής που θα εμφανίζονται ως μύθος στο μυαλό των ανθρώπων γύρω μας; Μπορείς να μοιραστείς μερικές ιδέες σου για το τι μορφή μπορεί να πάρει ένας τέτοιος μύθος σήμερα;
G.K.: Ναι, δεν το είχα σκεφτεί ποτέ με αυτό τον τρόπο, αλλά υποθέτω ότι, πράγματι, ο αναρχισμός –τουλάχιστον ένα συγκεκριμένο είδος αναρχισμού– θα μπορούσε να το κάνει αυτό. Με απλά λόγια, να δημιουργήσουμε τρόπους ζωής που είναι ελκυστικοί για τους ανθρώπους. Θα συνεπάγονταν μια αίσθηση περιπέτειας, επιλογές που θα έκαναν τη ζωή μας συναρπαστική, αλλά όχι σε καθαρά ατομικό επίπεδο, θα έπρεπε σίγουρα να υπάρχει ένα στοιχείο κοινωνικής δικαιοσύνης. Ένα στοιχείο τύπου Ρομπέν των Δασών. Οι «κοινωνικοί ληστές» μπορούν να το κάνουν αυτό, οι ταξιδιώτες ελεύθερης περιπλάνησης μπορούν να το κάνουν αυτό, οι κομμούνες και οι κοινότητες πέρα από τους περιορισμούς της αστικής ζωής μπορούν να το κάνουν. Από μόνα τους, κανένα από αυτά τα πλάνα δεν επαρκεί για να δημιουργήσει μια αναρχική κοινωνία, αλλά όλα τους περιέχουν σημαντικές πτυχές της και μπορούν να κάνουν τους ανθρώπους να στοχαστούν για τον αναρχισμό και να εργαστούν προς αυτή την κατεύθυνση. Το κλειδί, φυσικά, είναι ότι αυτά τα έργα να μην καθοδηγούνται από ανθρώπους που προσπαθούν να δείξουν πόσο καλύτεροι είναι από τις μάζες (οι οποίες φυσικά «δεν μας καταλαβαίνουν»), ουσιαστικά αποτρέποντας κάθε δυνατότητα έμπνευσης, αλλά από ανθρώπους ικανούς να ανταποκριθούν θετικά και με περιέργεια σε μια περιπετειώδη διερεύνηση, ακόμη και από ανθρώπους που δεν είναι έμπειροι ριζοσπάστες και που δεν μιλούν ή δεν μοιάζουν σαν τέτοιοι
Οι αναρχικές ιδέες είναι ελκυστικές για τους ανθρώπους. Σε οποιονδήποτε αρέσει η ελευθερία, και στους περισσότερους επίσης, αρέσει η δικαιοσύνη. Απλώς λίγοι από αυτούς έχουν δει παραδείγματα αναρχικής ζωής που να φαίνονται ελκυστικά. Εν μέρει, για αυτό φταίει ο εχθρός μας που έκανε καλή δουλειά ώστε να εξασφαλίσει ότι θα υπάρχουν πολύ λίγα τέτοια παραδείγματα. Αλλά εν μέρει φταίμε και εμείς γιατί δεν καταφέραμε να εδραιώσουμε τους τρόπους μας και παρασυρθήκαμε εύκολα από τα προβλήματα που αναφέρθηκαν παραπάνω: διαμάχη, επίδειξη, έλλειψη έμπνευσης κ.λπ.
Η πειρατική σημαία, για κάποιο λόγο, εξακολουθεί να έχει δύναμη. Είναι στο χέρι μας να παρέχουμε σε αυτήν το σωστό περιεχόμενο…
________
Η ζωή κάτω από την πειρατική σημαία
Σκέψεις για τη χρυσή εποχή της πειρατείας
Gabriel Kuhn
Μετάφραση: Γιάννης Καστανάρας
Αθήνα
Στάσει Εκπίπτοντες
2022
σ. 336
Δέσιμο: Μαλακό εξώφυλλο
ISBN: 978-960-9775-43-4
