Ο ΠΟΝΟΣ ΤΩΝ ΠΡΑΓΜΑΤΩΝ- Κενό Δίκτυο

Τι καθορίζει την αξία μιας απώλειας; Υπάρχει κάποιο αντικειμενικό κριτήριο μέτρησης και ιεράρχησης της αξίας που έχει η ζωή ενός όντος; Ο πρωθυπουργός πάντως ήταν ξεκάθαρος ότι απόλυτη προτεραιότητα στην αντιμετώπιση της φωτιάς στην Εύβοια, αλλά και όπου αλλού ξέσπασαν πυρκαγιές τις προηγούμενες μέρες, είχε η προστασία της ανθρώπινης ζωής. Δεν είναι και τόσο δύσκολο–τουλάχιστον για όσες και όσους δεν φοράνε κομματικά γυαλιά ή δεν είναι δημοσιογραφικά φερέφωνα ̶ να διακριθεί η επικοινωνιακή διάσταση της δήλωσης. Προβάλλοντας την προστασία ανθρώπων και σπιτιών ως βασικό της στόχο, η δήλωση αυτή επιτρέπει στην παρούσα κυβέρνηση να εμφανίζεται «ικανότερη» σε σύγκριση με την πρώην κυβέρνηση, που (κατηγορείται ότι) απέτυχε να αποσοβήσει την τραγωδία στο Μάτι. Προφανώς, η περσινή εμπειρία έπαιξε σημαίνον ρόλο ώστε να υπάρχει μεγαλύτερη εγρήγορση και μέριμνα για εκκενώσεις κατοικήσιμων περιοχών. Ακόμα και έτσι, δεν είναι καθόλου σίγουρο ότι η μη-απώλεια ανθρώπινων ζωών έχει να κάνει μόνο ή κυρίως με την επιτυχή αντιμετώπιση της πυρκαγιάς και όχι με συγκυριακές διαφορές που αφορούν τη γεωγραφία και την οικοδομική πυκνότητα. Στην πραγματικότητα, οι πυρκαγιές κατέδειξαν για άλλη μια φορά την αδυναμία αποτελεσματικής καταπολέμησης τέτοιων φαινομένων από το ελληνικό κράτος. Η αδυναμία αυτή οφείλεται σε διάφορους παράγοντες, από τη δεινότητα των καιρικών συνθηκών και την ισχύ της πυρκαγιάς έως τις ελλείψεις στη στελέχωση και τον εξοπλισμό της Πυροσβεστικής και ελλιπή μέτρα δασοπροστασίας. Η επισήμανση δρώντων στοιχείων που ξεπερνάνε τον ανθρώπινο παράγοντα έχει τη σημασία της, καθώς υπενθυμίζει ότι η φύση ακόμα μπορεί να παράγει ανεξέλεγκτες καταστάσεις. Σε μία εποχή κλιματικής κρίσης αυτό το γεγονός θα το βρούμε ξανά και ξανά μπροστά μας, δίνοντας του κάποτε ίσως τον σεβασμό που αρμόζει. Από την άλλη, υπάρχει ο κίνδυνος μέσα από την επίπεδη παράθεση παραγόντων να συσκοτιστούν οι πολιτικές ευθύνες της καταστροφής, όπως αυτές αφορούν την πολιτική που έχει ακολουθήσει και τις αποφάσεις που (δεν έχει) πάρει το ελληνικό κράτος και οι διάφορες κυβερνήσεις εδώ και πολλά χρόνια.

Αν υπάρχουν ευθύνες να αποδοθούν και, δυστυχώς, χυδαία πολιτικά παιχνίδια να παιχτούν από τα πολιτικά κόμματα, η προτεραιότητα των ανθρώπινων ζωών και περιουσιών δεν φαίνεται να τίθεται σε αμφιβολία από κανέναν. Η προτεραιότητα αυτή δεν τονίστηκε μόνο από τον πρωθυπουργό, αλλά εξ αρχής τέθηκε από τις Αρχές Πολιτικής Προστασίας στο επίκεντρο του επιχειρησιακού πλάνου. Στην τελική, ακόμα και αν ο Μητσοτάκης παίζει τα δικά του επικοινωνιακά και πολιτικά παιχνίδια, αυτό μπορεί να γίνει μόνο στον βαθμό που η σχετική παραδοχή έχει τον χαρακτήρα του προφανούς. Όσο όμως και αν φαίνεται διαισθητικά εύλογη, από θεωρητική σκοπιά, δηλαδή ως γενική αρχή με καθολική ισχύ, το αξίωμα ότι ανθρώπινη ζωή μετράει περισσότερο από τη ζωή ενός ζώου ή ενός δέντρου δεν είναι καθόλου αυτονόητο ούτε τεκμηριώνεται σε κριτήρια των οποίων η αντικειμενικότητα να είναι πρόδηλη. Σίγουρα, η απώλεια ανθρώπινων ζωών και περιουσιών προκαλεί περισσότερο πόνο σε ένα κοινωνικό σύνολο, αλλά αυτό επί της ουσίας φανερώνει τη συναισθηματική βάση της παραδοχής και μπορούμε να είμαστε σίγουροι ότι τα ζώα που καίγονται δεν νιώθουν το ίδιο.

Η απάντηση στην ερώτηση περί της αξίας ή σημασίας μίας ύπαρξης δεν μπορεί παρά να σχετίζεται με το πλαίσιο αναφοράς. Αν σημείο αναφοράς είναι η ισορροπία ενός οικοσυστήματος, το περιβάλλον ως ολότητα, ή ακόμα και η ανθρώπινη ευημερία από μακροπρόθεσμη οπτική, η καταστροφή χιλιάδων στρεμμάτων δάσους και άγριας ζωής είναι σαφώς σημαντικότερη από την καταστροφή κάποιων σπιτιών ή την απώλεια ορισμένων ζωών. Αλλά ακριβώς επειδή πρόκειται για συγκεκριμένες αξιολογήσεις τοπικού χαρακτήρα δεν μπορεί να προκύψει κάποια γενική ιεράρχηση περί της αξίας μίας ζωής. Ούτε μπορεί να εξαχθεί μία γενική ωφελιμιστική απάντηση, αφού η αρχή της ωφέλειας πάντα χάνει την ανεκτίμητη αξία του ανώφελου. Συνεπώς, δεν ισχυριζόμαστε ότι η Πολιτεία έπρεπε να δώσει αξιωματικά προτεραιότητα στην προστασία των δασικών εκτάσεων σε βάρος των ανθρώπινων ζωών. Δεν είμαστε καν αφελείς να πιστεύουμε ότι σε μία κοινωνία ιδιοκτητών θα μπορούσαν οι περιουσίες να έρθουν σε δεύτερο πλάνο σε σχέση με δέντρα και ζώα. Το πρόβλημα είναι ότι, πέρα πιθανώς από τους άμεσα πληγέντες, δεν υπάρχει κάποια κοινότητα που να μπορεί να βιώσει τη περιβαλλοντολογική καταστροφή που συντελέστηκε στο επίπεδο μίας τεράστιας συλλογικής τραγωδίας στην οποία μετέχει. Και για αυτό δεν παράγεται βούληση να μετασχηματιστεί μέσα από συλλογική δράση το κοινωνικό περιβάλλον που καθιστά δυνατές τέτοιες τεράστιες τραγωδίες.

Αυτό που παράγεται είναι αιτήματα και εκκλήσεις προς το κράτος να προστατεύσει και να αποζημιώσει. Στο ίδιο κράτος που ενώ δίνει χρήματα και αποζημιώσεις, κηρύσσει πιο αποτελεσματικά μέτρα δασοπροστασίας και κυνηγά χίμαιρες (εμπρηστές), έχει θέσει την ίδια στιγμή ως εθνικό στόχο τις καταστροφικές εξορύξεις υδρογονανθράκων σε ολόκληρη την επικράτεια των οποίων το οικολογικό αποτύπωμα θα είναι σίγουρα επιβαρυντικό και ενδεχομένως ολέθριο. Η στρατηγική απόφαση για τις εξορύξεις έχει προφανώς την ιστορικότητα της και γειώνεται σε μία σειρά οικονομικές και γεωπολιτικές συνθήκες που έχουν οδηγήσει το ελληνικό κράτος να συναντηθεί και να συμπράξει με ενεργειακούς κολοσσούς. Πέρα όμως από τους όποιους συγκυριακούς λόγους, υπάρχει η αντικειμενική ώθηση που παράγει ένα καπιταλιστικό σύστημα για την αξιοποίηση και εκμετάλλευση των φυσικών πόρων προς αναζήτηση κέρδους. Και ενώ η διαδικασία αυτή ωθεί το Κεφάλαιο να επεκταθεί σε όλα τα μήκη και τα πλάτη της γης, αυτό που πάντα διαφεύγει ή αποβάλλεται είναι η ύπαρξη που δεν χωράει σε υπολογισμούς και ισοδυναμίες. Γι’ αυτό και δεν υπάρχει κατανόηση του πόνου των πραγμάτων, μόνο καθορισμός της παραγωγικότητας τους από τη σκοπιά της αφηρημένης αξίας.

Όσα κροκοδείλια δάκρυα και να χύνει το ελληνικό κράτος για τα καμένα δάση, η νομοθετική του δραστηριότητα είναι ζημιογόνα για το περιβάλλον. Αυτό προφανώς καθιστά αναγκαίες συλλογικές δράσεις που αντιστέκονται σε τέτοιες καταστρεπτικές πολιτικές αλλά και που προωθούν ουσιαστικές αλλαγές στην περιβαλλοντολογική πολιτική. Μακροπρόθεσμα όμως είναι αφελές να περιμένουμε από ένα καπιταλιστικό κράτος να γίνει «φιλικό προς το περιβάλλον». Μπροστά στο φάσμα της οικολογικής κρίσης που ήδη ζούμε, αυτό που χρειάζεται είναι ένας ριζικά διαφορετικός τρόπος συμβίωσης με τον φυσικό κόσμο. Άρα και ένας διαφορετικός τρόπος παραγωγής και κατανάλωσης. Άρα και διαφορετικές κοινωνικές σχέσεις, διότι σε τελική ανάλυση όσο αδιάφορο είναι το Κεφάλαιο για τον πόνο των πραγμάτων εξίσου αδιάφορο είναι και για τoν πόνo των ανθρώπων που δεν επιτυγχάνουν στις δικές του αξιολογήσεις.

Πρέπει να υπερασπιστούμε τον πόνο όλων των όντων που αφέθηκαν στην μοίρα τους από την αδιαφορία των ανθρώπων. Έτσι μόνο θα μπορούμε να υπερασπιστούμε τον πόνο των ανθρώπων που αφέθηκαν στην μοίρα τους από την καταστροφική νομοτέλεια του κέρδους.