«Οι αιτίες πολεμάνε τώρα τις συνέπειες τους. Για να μην μπορεί κανείς πια να τις θεωρεί υπεύθυνες για τις συνέπειες» Erich Fried, «Η μεγάλη κάθαρση»
Η αλήθεια του διαγγέλματος του Πρωθυπουργού το βράδυ της Τρίτης 9/3/2021 – την ίδια ώρα που οι ένστολοι συμμορίτες, που συγκρότησε η κυβέρνηση, αλώνιζαν σε μια άδεια (πλέον) πόλη – βρίσκεται όχι μόνο στα λόγια του αλλά και στην εικόνα του: στον λόγο που απειλεί και κηρύσσει και στο σώμα που πιέζεται και φοβάται. Οι δύο αυτές αντιφατικές όψεις της πρωθυπουργικής επιτέλεσης, αντιστοιχούν και εκφράζουν τη διπλή όψη της πολιτικής συγκυρίας που βρισκόμαστε, όπως και τη μεταξύ τους διαλεκτική: δηλαδή, τη στρατηγική της έντασης που η κυβέρνηση ακολουθεί και τον κοινωνικό ξεσηκωμό που προκαλείται από την κυβερνητική πολιτική.
Η έκκληση σε μια ενότητα που επιβάλλεται δια του τσακίσματος του εσωτερικού εχθρού είναι γνωστή, και στην Ελλάδα ειδικά κουβαλάει όλη την ιστορία του εμφύλιου και του εθνικόφρονος μετεμφυλιακού κράτους. Πέρα όμως από τα όποια ιστορικά και συμβολικά τους συμφραζόμενα, οι δηλώσεις του Μητσοτάκη εντάσσονται σε μία συγκεκριμένη στρατηγική έντασης που η κυβέρνηση ακολουθεί πιστά και που η μετέπειτα επέμβαση στο ΑΠΘ (ενώ η κατάληψη έληγε το ίδιο πρωί) επιβεβαίωσε. Οι λόγοι που επιλέχθηκε μία τέτοια στρατηγική έχουν ήδη αναλυθεί και από άλλους· σε πρώτο επίπεδο αφορά μικροπολιτικούς λόγους κομματικής συσπείρωσης, μπροστά στην αποτυχημένη έως εγκληματική διαχείριση της πανδημίας.
Την ίδια στιγμή, η στρατηγική εντάσσεται στον συνολικότερο στόχο περιθωριοποίησης της Αριστεράς και καταστολής του αναρχικού/αντί-εξουσιαστικού χώρου. Ο στόχος αυτός με τη σειρά του, ενώ προφανώς μεσολαβείται από βαθιά ιδεολογική έχθρα, αφορά την παγίωση του ολιγαρχικού καθεστώτος που χτίζεται και την εξουδετέρωση των πολιτικών δυνάμεων που μπορεί να απειλήσουν το καθεστώς, εκφράζοντας και ενισχύοντας (σε διαφορετικά επίπεδα) τις όποιες κοινωνικές αντιδράσεις προκύψουν. Στην καρδιά της τρέχουσας στρατηγικής υπάρχει το “τραύμα” της περιόδου 2008-2015, το οποίο συνεχώς αναφαίνεται στα λόγια των κυβερνώντων και των παρατρεχάμενων τους, που ξορκίζουν τα φαντάσματα που άφησε (Δεκέμβρης 2008, «πλατείες» και Αγανακτισμένοι, δημοψήφισμα, δομές αλληλεγγύης στις γειτονιές, φοιτητικοί αγώνες κ.α.) Κάπως έτσι, οι πολιτικοί στόχοι της Δεξιάς εγγράφονται σε μία ευρύτερη ιστορική ολότητα καπιταλιστικής κρίσης και αναδιάρθρωσης: το νέο-συντηρητικό καθεστώς που επιχειρεί να χτίσει η ΝΔ σε συνεργασία με την αστική ολιγαρχία είναι η ηγεμονική έκφραση που προσλαμβάνει την παρούσα φάση η εν λόγω (νεοφιλελεύθερη) αναδιάρθρωση και το κράτος ασφάλειας που τη διαμεσολαβεί.
Το ότι συντελείται μέσα σε μια καθορισμένη συγκυρία υποδεικνύει την εσωτερική δυναμική αλλά και τα αδιέξοδα της πολιτικής “Νόμου και Τάξης” που οδηγούν στην τρέχουσα στρατηγική έντασης. Αφού δεν υπάρχει προοπτική ουσιαστικών κοινωνικών μεταρρυθμίσεων και δημόσιων επενδύσεων ή αμφισβήτησης του δόγματος δημοσιονομικής σταθερότητας, τι εναλλακτικές υπάρχουν; Ούτε είναι τυχαίο ότι μετά τις συγκρούσεις στη Νέα Σμύρνη στις 10/3, μαζί με την επιβεβαίωση της αστυνομοκρατίας, υπήρξε και άλλο ένα ακόμα διάγγελμα του Ηγέτη για οικονομικές ενισχύσεις. Μάλιστα, η ήπια έως ανύπαρκτη παρουσία της αστυνομίας στις πολυπληθείς συγκεντρώσεις ενάντια στην κρατική αυθαιρεσία που διοργανώθηκαν σε πλατείες σε όλη τη χώρα (13-14/3), δείχνει έναν ελιγμό μπροστά στον κίνδυνο μιας μη-ελεγχόμενης όξυνσης που θα φορτωθεί στην κυβέρνηση. Αυτό δείχνει αν μη τι άλλο ότι η στρατηγική της έντασης δεν είναι γραμμική ούτε η κυβέρνηση παντοδύναμη.
Την ίδια στιγμή όμως, το ότι επιλέχθηκε εξ αρχής μια στρατηγική έντασης δείχνει την αίσθηση δύναμης απέναντι στον εχθρό που η κυβέρνηση έχει. Αν δεν πίστευαν ότι έχουν την πολιτική και υλική υπεροπλία ή την απαραίτητη κοινωνική υποστήριξη δύσκολα θα είχαν ακολουθήσει αυτόν τον δρόμο. Αυτή ακριβώς την αίσθηση τραυμάτισε η συγκρουσιακή πορεία στη Νέα Σμύρνη. Διότι όχι μόνο αποτύπωσε το απτό ενδεχόμενο μιας εξέγερσης που μπορεί να ξεφύγει από τον έλεγχο αλλά και το γεγονός ότι η ίδια η κυβερνητική πολιτική οδηγεί προς αυτήν την κατεύθυνση. Από αυτήν την σκοπιά, τα γεγονότα στη Νέα Σμύρνη ήταν πολιτική ήττα για την κυβέρνηση και ένα μικρό βραχυκύκλωμα του κράτους ασφάλειας.
Καθόλα αναμενόμενη επομένως η επικοινωνιακή δυσφήμηση των κοινωνικών κινημάτων που συνοδεύει την κρατική καταστολή, σε τέτοιο βαθμό που οι καθεστωτικοί κονδυλοφόροι ανέσυραν την έννοια του «συμμοριτοπόλεμου». Το τηλεοπτικό δράμα με τον «άτυχο νεαρό αστυνομικό» στις συγκρούσεις της Νέας Σμύρνης δεν λειτούργησε προς όφελος των κυρίαρχων. Χιλιάδες άνθρωποι στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης καταδεικνύουν συνεχώς την καθημερι νή απάνθρωπη βία της αστυνομίας (αν και η πραγματικότητα έχει πάψει εδώ και καιρό να εμποδίζει την κυρίαρχη προπαγάνδα). Αναμενόμενό επίσης είναι, ότι ο Σύριζα συνεπικουρεί στη δυσφήμηση των ταραχών· ως επίδοξος προοδευτικός διαχειριστής του κράτους ασφάλειας που περιμένει τη σειρά του, ο Σύριζα απεύχεται ακόμα περισσότερο από τη ΝΔ μια κοινωνική έκρηξη.
Ο εύκολος στόχος στην παρούσα συγκυρία είναι οι «χούλιγκαν», των οποίων η παρουσία στην πορεία εμφανίζεται ως κάτι παρασιτικό και οι πρακτικές τους ως άλογη αντικοινωνικότητα. Στην πραγματικότητα, η κατασκευασμένη καρικατούρα του «χουλιγκάνου» δαιμονοποιεί ένα ολόκληρο κομμάτι της φτωχοποιημένης νεολαίας και της εργατικής τάξης ενώ συγχρόνως αρνείται τον θετικό ρόλο που μπορούν να παίξουν οι οργανωμένοι οπαδοί σε μία κοινωνική εξέγερση, κάτι που όμως έχει αποδειχθεί επαρκώς σε πρόσφατες εξεγέρσεις ανά τον κόσμο. Ούτε αλλάζει κάτι το γεγονός ότι ένα κομμάτι των οργανωμένων οπαδών, ειδικά αυτοί που εντάσσονται στην ακροδεξιά, μπορεί να γίνουν παρακρατικοί βραχίονες. Απλά υποδεικνύει τις αντιφάσεις και διαιρέσεις της συγκεκριμένης κοινωνικής φιγούρας, που σε μια εξέγερση θα βρουν το σημείο έκρηξης τους. Ποια όμως κοινωνική ομάδα σήμερα στερείται αντιφάσεων και διαιρέσεων, που θα καταστούν εξίσου ορατές όταν η κοινωνική ειρήνη διαρραγεί;
Κάθε συζήτηση για τις ταραχές που θέλει να είναι στοιχειωδώς σοβαρή οφείλει να ξεκινάει από την θεωρητική και πολιτική τους αναγνώριση: ότι είναι ένας τρόπος να συγκροτούνται οι πληβείοι ως υποκείμενα δικαίου έξω από τις κυρίαρχες θεσμικές διαμεσολαβήσεις. Δεν είναι ο μόνος τρόπος. Οι μαζικές ειρηνικές πορείες για τα δικαιώματα, σαν και αυτή που έγινε στις 11/3, όπως και οι πολυπληθείς διαδηλώσεις σε ένα μεγάλο αριθμό πλατειών και γειτονιών σε όλη τη χώρα στις 13 και 14/3/2021 είναι ένας άλλος τρόπος συλλογικής εμφάνισης των κοινωνικών κινημάτων σήμερα. Αντί να τα βλέπουμε όλα αυτά αντιπαραθετικά πρέπει να τα συλλάβουμε ως όψεις μιας διαλεκτικής κίνησης, που εκφράζει τη διογκούμενη κοινωνική δυσφορία στον επελαύνοντα αυταρχισμό και κυοφορεί την εξέγερση που έρχεται.
Γνωρίζουμε από παλιότερες μάχες με το καθεστώς πως αυτή η σύγκρουση δεν είναι στρατιωτικού χαρακτήρα, μιας και είναι οφθαλμοφανής η υπεροπλία του κράτους σε αυτό το επίπεδο. Η δύναμη των κοινωνικών κινημάτων βρίσκεται στην ικανότητα τους να φέρνουν στην επιφάνεια τις αντιφάσεις ενός συστήματος που ενώ διατείνεται πως φροντίζει- καταστρέφει, ενώ ευαγγελίζεται την ελευθερία- καταστέλλει και δολοφονεί, ενώ υπόσχεται ασφάλεια και ευημερία – παράγει φτώχεια και αναπαράγει υποταγή και θλίψη. Όταν αυτή η διαρκής στρέβλωση παύει να γίνεται ανεκτή στα πλήθη, καμιά αστυνομία δεν μπορεί να τα καθυποτάξει.
Αναπόσπαστο κομμάτι της κίνησης αυτής είναι και η πληβειακή (αντί)βία. Ενίοτε επιτιθέμενη ενίοτε αμυνόμενη, ενίοτε μεγάθυμη ενίοτε εκδικητική, ενίοτε υπολογισμένη ενίοτε άμετρη, η ύπαρξη της θέτει σημαντικά ζητήματα που δεν μπορούν να απαντηθούν με τσιτάτα, διαγγέλματα και νουθεσίες. Η απόρριψη της όμως από κάποιους, στηρίζεται σε μια φετιχιστική (και ειδικά στο πλαίσιο της Ελλάδας εντελώς αβάσιμη) πίστη στους θεσμούς του αστικού κράτους. Ακόμα χειρότερα, αρνείται μια ενεργή δυνατότητα για αυτονομία των καταπιεσμένων του παρόντος και του μέλλοντος.
Πάνω σε αυτή τη βάση μπορεί να γίνει μια κριτική εκτίμηση των προοπτικών και δυνατοτήτων που ανοίγονται από τη διάρρηξη της κοινωνικής ειρήνης που βλέπουμε να συντελείται. Είναι ξεκάθαρο πως στην παρούσα φάση οι εξεγέρσεις σε διεθνές επίπεδο δεν εγγράφονται σε μια ενεργή ακολουθία επαναστατικού μετασχηματισμού. Ούτε συνεπώς μια εξέγερση στην Ελλάδα μπορεί να γίνει καταλύτης ενός επαναστατικού συμβάντος, ούτε οι όποιες αντί-θεσμίσεις εμφανιστούν μπορούν να θέσουν άμεσα πολιτειακό ζήτημα. Στη τρέχουσα συγκυρία, μία εξέγερση και οι ταραχές που τη συνοδεύουν, εφόσον ανακρούσουν το κύμα καταστολής, μπορούν να λειτουργήσουν ως καταλύτες κοινωνικών μεταρρυθμίσεων ή αλλαγής διαχειριστών του πολιτικού καθεστώτος. Ακόμα και εκεί τα πολύ στενά όρια εκδημοκρατισμού που τα κράτη σήμερα επιδέχονται είναι πασίδηλα, χωρίς αυτό να σημαίνει ότι μια τέτοια αλλαγή πρέπει να υποτιμάται. Η ήττα του τελούμενου αυταρχισμού στον δρόμο είναι εξαιρετικής σημασίας, όχι απλά ως παρακαταθήκη για το μέλλον αλλά για τις ζωές μας στο παρόν.
Από την άλλη, η σημασία μιας εξέγερσης δεν μπορεί να περιοριστεί στις άμεσες επιπτώσεις που έχει σε κεντρικό πολιτικό επίπεδο. Διότι πέρα από αυτό που μια εξέγερση αρνείται υπάρχει και αυτό που η εξέγερση εκδηλώνει, δηλαδή, σχέσεις, εμπειρίες, υποκείμενα, μνήμες, αντι-δομές, κοινότητες αγώνα, συσχετισμοί και δυναμικές που δημιουργούνται. Και αυτό που σήμερα μοιάζει μικρό, αύριο μπορεί να εμφανίζεται ως μια στιγμή από κάτι πολύ μεγαλύτερο που ερχόταν. Προς μια τέτοια κατεύθυνση φυσικά χρειάζεται και πολιτική δουλειά, μαζική συμμετοχή και προσωπική ευθύνη, δημιουργικότητα, συντονισμός, αποφασιστικότητα, φαντασία και δέσμευση από τη μεριά των εξεγερμένων.
Αυτό απαιτεί όμως πρώτα από όλα να ξέρεις σε πιο στρατόπεδο ανήκεις.
Η ΝΔ προσπαθεί να συσπειρώσει γύρω της, πέρα από την αστική τάξη που για την ώρα εκπροσωπεί σχεδόν πλήρως, όσους από τα μεσαία στρώματα ακόμα απολαμβάνουν κάποια σχετικά προνόμια μαζί με τα συντηρητικά κομμάτια των κατώτερων τάξεων.
Για εμάς, από την άλλη, δεν υπάρχει κανένα δίλημμα. Θα είμαστε δίπλα σε αυτές και αυτούς που εξεγείρονται αλλά και σε όσες και όσους δυσφορούν και πνίγονται με την παρούσα κατάσταση, όσους βλέπουν στον αναδυόμενο κοινωνικό ξεσηκωμό μια πνοή αξιοπρέπειας, μια ανάσα ελευθερίας, μια μορφή δικαίωσης και μια νέα ελπίδα.
_____________
ΚΕΝΟ ΔΙΚΤΥΟ [Θεωρία, Ουτοπία, Συναίσθηση, Εφήμερες Τέχνες] http://voidnetwork.gr
