Ανακοίνωση της συλλογικότητας ΚΕΝΟ ΔΙΚΤΥΟ για την ανακατάληψη του Ελεύθερου Αυτοδιαχειριζόμενου Θεάτρου ΕΜΠΡΟΣ
«Ποια δύναμη να θέλει να σιωπήσει τον κόσμο αυτόν τον χαμένο κόσμο,– στις μελαγχολίες, σε πασχαλιάτικες ευθυμίες – ζωντανός παιχνιδιάρικα έστω και μουγγός!» – Πιερ Παολο Παζολίνι, «Φριουλιάνικα Τετράδια» (Απόσπασμα 4ο)
Η επιχείρηση σφραγίσματος του ΕΜΠΡΟΣ εμπίπτει σ’ ένα ευρύτερο σχέδιο εκκένωσης κατειλημμένων χώρων στην Αθήνα και άλλες πόλεις. Παρόλο που μπορεί να εντατικοποιήθηκε με την επιστροφή της Δεξιάς στην κυβέρνηση, το σχέδιο καθαυτό δεν είναι καινούργιο· ούτε, η προϊούσα ρητορική «νόμου και τάξης» που χρησιμοποιεί ο κυβερνών νέο-συντηρητισμός πρέπει να επικαλύψει τις πολλαπλές δυνάμεις που συνεργούν στη συστηματική επίθεση που συντελείται. Αντιθέτως, αυτή πρέπει να κατανοηθεί ως αποτέλεσμα σύγκλισης ετερογενών ιδεολογικών αντιλήψεων, οικονομικών συμφερόντων, μικροπολιτικών σχεδιασμών, και μακροσκοπικών στρατηγικών. Ενώ αυτοί οι παράγοντες διατηρούν τον διακριτό τους χαρακτήρα, εν τέλει συναρμόζονται σε μία ενιαία κίνηση αναδιάρθρωσης του αστικού χώρου, οι προεικονίσεις της οποίας προηγούνται της τρέχουσας υλοποίησης της (χαρακτηριστικό παράδειγμα το «Rethink Athens»).
Η πόλη, μας λένε, πρέπει να «αναπλαστεί», να γίνει πιο ασφαλής και (έτσι) πιο ελκυστική για επενδύσεις και κατανάλωση. Ο αστικός χώρος μεταμορφώνεται σε μία μηχανή ανάπτυξης που κεφαλαιοποιεί τα θετικά του στοιχεία (ακόμα και την «αντί-κουλτούρα» του) κάτω από το άγρυπνο (αν και επιλεκτικό) βλέμμα της αστυνομίας, η οποία γίνεται οργανικό κομμάτι του νέου αστικού τοπίου. Φυσικά, η γελοιότητα και η προχειρότητα που χαρακτηρίζει το ελληνικό κράτος σε όλες του τις βαθμίδες αναμενόμενα κάνει την εμφάνιση της και στις άγαρμπες παρεμβάσεις “εξευγενισμού” μιας αρχαίας πόλης σαν την Αθήνα. Στο ΕΜΠΡΟΣ ούτε άδεια δεν προνόησαν να βγάλουν για να καταστρέψουν την πρόσοψη ενός αναγνωρισμένου μνημείου σύγχρονης αρχιτεκτονικής.
Πίσω από την ψηφιακή γκλαμουριά και τις λεκτικές φανφάρες που προβάλει, η αστική μηχανή ανάπτυξης, λιπαίνεται από μαύρο χρήμα, συμπεριλαμβάνει το μαφιόζικο κεφάλαιο και αναδιανέμει σφαίρες επιρροής, ενόσω (ανα)παράγει το κοινωνικό περιθώριο και γκρίζες μητροπολιτικές ζώνες· η αστική μηχανή ανάπτυξης είναι συνάμα και μία μηχανή αποκλεισμού και εγκατάλειψης. Όλα αυτά όμως δεν αλλάζουν την εικόνα της πόλης που η Αθήνα καλείται να γίνει: ένας χώρος λείος, χωρίς κοινωνικές τριβές, διαδηλώσεις, απεργίες και ταξικές συγκρούσεις, με την ανισότητα καλλωπισμένη, την φτώχεια και την εξαθλίωση κρυμμένες από το βλέμμα των μεσοαστών καταναλωτών και των τουριστικών ροών· ένας χώρος ιεραρχικά δομημένος όπου η κίνηση και η πρόσβαση καθορίζονται από την αγοραστική δύναμη και την «αξία» που η αγορά αποδίδει. Η διαδικασία αυτή αναπόφευκτα περιλαμβάνει και την υπονόμευση του δημόσιου χαρακτήρα του αστικού χώρου. Δημόσιο δεν σημαίνει «κρατικό». Στην πραγματικότητα, ο προσδιορισμός του δημόσιου (χώρου) με όρους κρατικής ιδιοκτησίας και διαχείρισης είναι ήδη μια διαστρέβλωση που επιτρέπει την απαξίωση και κατόπιν την ιδιωτικοποίηση του. Το δημόσιο αφορά όλα αυτά που μοιραζόμαστε στο βαθμό που είμαστε κοινωνικά όντα· δηλαδή, είναι όψη της κοινωνικότητας όχι ως λειτουργική σύμβαση αλλά ως πρωτογενής συνθήκη. Ο φιλελεύθερος ατομισμός, ειδικά στη νεοφιλελεύθερη οικονομικίστικη εκδοχή του, αδυνατεί να συλλάβει αυτή τη διάσταση και για αυτό κρίνει τον δημόσιο χώρο με τους όρους της καπιταλιστικής αγοράς, όπου αξίες όπως η συνεύρεση, η φιλία, η αλληλοβοήθεια, η αμοιβαιότητα και η ανοιχτότητα δεν έχουν κάποια αξία παρά μόνο υπό το πρίσμα της ιδιωτικής πρωτοβουλίας και κερδοφορίας.
Ιδωμένο μέσα από το πρίσμα αυτής της ευρύτερης διαδικασίας αστικής ανάπλασης, το ΕΜΠΡΟΣ κατέχει μία ιδιαίτερη θέση. Αφενός, ως κατάληψη, είναι ένας χώρος «ανομίας» τον οποίο το δόγμα του «νόμου και της τάξης» οφείλει να πατάξει ώστε να ανταποκριθεί στη ρητορική του. Από την άλλη, ως χώρος πολιτισμικής και καλλιτεχνικής δημιουργίας, το ΕΜΠΡΟΣ είναι ένα κεφάλαιο που η αστική μηχανή της ανάπτυξης μπορεί να επενδύσει και να αξιοποιήσει. Έχουμε άλλωστε το πρόσφατο προηγούμενο της “ανάπλασης” της Δημοτικής Αγοράς στην Κυψέλη από τον Δήμο Αθηναίων, που από χώρος αυτό-οργάνωσης και κοινωνικής αντίστασης με πολυετή και πλούσια προσφορά στη γειτονιά κατέληξε να γίνει ένας ακόμα χώρος εναλλακτικής κατανάλωσης όπου όλα τα όνειρα των κοινωνικών εγχειρημάτων τώρα πλέον παρουσιάζονται σε ιλουστρασιόν αναπαράσταση από τις ΜΚΟ.
Από αυτήν τη σκοπιά, η στρατηγική της βίαιης καταστολής αποδεικνύεται βιαστική και απότομη, παρόλο που μπορεί να ήταν κάποια στιγμή απαραίτητη. Υπάρχει ένας «προοδευτικός» τρόπος ενσωμάτωσης στην αστική μηχανή ανάπτυξης, σαν αυτόν που βλέπουμε να συζητείται στο Δήμο. Η όψιμη υπεράσπιση του ΕΜΠΡΟΣ από τον Σύριζα είναι κομμάτι αυτής της προοδευτικής οπτικής, η «αριστερή» εκδοχή της, που από ό,τι διαβάζουμε θέλει να αφήσει τη διαχείριση του χώρου στις «καλλιτεχνικές» ομάδες που δραστηριοποιούνται εκεί. Ίσως μοιάζει αντιφατική η υποστήριξη του Εμπρός όταν το ίδιο κόμμα εκκένωνε καταλήψεις όταν ήταν κυβέρνηση και σήμερα συναινεί ανοιχτά στην ανάπλαση του Ελληνικού -το πλέον παραδειγματικό project νεοφιλελευθεροποίησης του αστικού χώρου. Η αντίφαση, αν και πραγματική, είναι φαινομενική. Πέρα από την προφανή ψηφοθηρία, η στάση του Σύριζα είναι συνεπής έκφραση ενός κόμματος εξουσίας που θέλει να αποτελεί τον προοδευτικό πόλο μέσα στο επιχειρηματικό κράτος-ασφάλειας.
Φυσικά το Εμπρός υπερασπιζόμενο τον ακηδεμόνευτο χαρακτήρα του εγχειρήματος, αλλά γνωρίζοντας πως στον χώρο της νεολαίας και του πολιτισμού εκφράζει μια κοινωνική πλειοψηφία και όχι ένα κοινωνικό περιθώριο, ακολουθεί την ορθή θέση “δεν απαξιώνουμε τους υποστηρικτές μας – δεν υποχωρούμε απέναντι στους εχθρούς μας”. Ο οποιοσδήποτε μελετήσει σοβαρά την ιστορία των κοινωνικών κινημάτων θα δει πως οι πολιτικές περιχαρακώσεις και οι αμοιβαίοι αποκλεισμοί επικρατούν σε εποχές κοινωνικής αδράνειας. Σε εποχές κοινωνικού αναβρασμού κάθε πολιτικός χώρος καλείται να παίξει τον ιστορικό του ρόλο και οι αποστάσεις ανάμεσα στις πολύ διαφορετικές πλευρές του κινήματος μικραίνουν καθώς επικαλύπτονται από τις δημιουργικές μάζες των ενεργοποιημένων ανθρώπων.
Αναμενόμενα λοιπόν, η υπεράσπιση του ΕΜΠΡΟΣ από τον Σύριζα, το Μέρα25 και άλλους «επίσημους φορείς» εστιάζει στη «δημιουργία» και τον «πολιτισμό» ως διαχωρισμένες διαδικασίες. Έτσι, η μετατροπή του από κατάληψη, ενεργοποίηση και συλλογική φροντίδα ενός εγκαταλειμμένου δημόσιου χώρου, σε επενδυτική περιουσία του Δήμου εμφανίζεται ως μια απλή τυπικότητα που δεν θα αλλάξει το περιεχόμενο και σύμφωνα με την «αυτό-διαχειριστική» πρόταση του Σύριζα ούτε τη μορφή. Το ΕΜΠΡΟΣ όμως δεν είναι απλά ένας χώρος που φιλοξενεί πολιτιστικές δραστηριότητες και τον διαχειρίζονται καλλιτεχνικές ομάδες· είναι μια μορφή αναπαραγωγής του κοινωνικού χώρου, που έχει την αυτό-οργάνωση, την αμοιβαία συνεισφορά, την ανοιχτότητα, τη συμπερίληψη και την οριζοντιότητα ως ουσιώδεις καθορισμούς. Για τα πλουσιόπαιδα που διαφεντεύουν το κράτος και τους μπουρζουάδες των σαλονιών που γράφουν επιφυλλίδες στον αστικό τύπο, το Εμπρός θα έπρεπε να λειτουργεί σαν την Τεχνόπολη. Για εμάς, η Τεχνόπολη, και όλοι οι θεσμοί της πόλης, πρέπει να λειτουργούν σαν το Εμπρός, ανοιχτά, δημόσια, με μη-εμπορευματικές, συμμετοχικές , αντι-ιεραρχικές μορφές διαχείρισης και να διατίθενται δωρεάν στις καλλιτεχνικές και κοινωνικές ομάδες με μόνο κριτήριο της ανάγκη του καθενός και της καθεμιάς μας για δημιουργία και ελεύθερη έκφραση. Αυτός όμως, είναι ένας δημόσιος πολιτισμός που στέκεται απέναντι στη βιομηχανία της τέχνης και της διασκέδασης. Δεν είναι απλά άλλο ένα είδος πολιτισμού, είναι η ίδια η αντι-κουλτούρα. Και για να υπάρξει χρειάζονται κοινωνικοί αγώνες που απαιτούν δίκαιους τρόπους κοινωνικής οργάνωσης και την συμμετοχή όλων μας.
Στην πράξη φυσικά τα πράγματα ποτέ δεν είναι απλά και ξεκάθαρα· ούτε είμαστε αφελείς να θεωρούμε ότι ένα κοινωνικό σύστημα που εκτείνεται σε όλα τα πλάτη και της μήκη της γης μπορεί να ξεπεραστεί σε λίγα τετραγωνικά μέτρα ενός απελευθερωμένου εδάφους. Υπάρχει όμως μια λογική και μία επιθυμία που οι μορφές έκφρασής της στέκουν ανταγωνιστικά στον κυρίαρχο τρόπο αναπαραγωγής του κοινωνικού χώρου και τις ιεραρχίες, διαχωρισμούς, αποκλεισμούς και κατατμήσεις που τον καθορίζουν.
Εξίσου ανταγωνιστικά στέκει το ΕΜΠΡΟΣ στο κυρίαρχο παράδειγμα «πολιτισμού», που περιχαρακώνει την κουλτούρα και την τέχνη σε οριοθετημένους και αποστειρωμένους χώρους, όπου οι «άνθρωποι του πνεύματος» διαγωνίζονται σε ασκήσεις αυτο-αναφορικότητας. Αυτά τα «κέντρα πολιτισμού», τα σπουδαία “ιδρύματα” και οι “στέγες γραμμάτων και τεχνών” εξαρτώνται απόλυτα από τις επενδυτικές ροές του ιδιωτικού κεφαλαίου και των πατρόνων, που ξεπλένουν τον απάνθρωπο τρόπο με τον οποίο παράγεται ο πλούτος τους μέσα από τη συστηματικά προβαλλόμενη συνεισφορά τους «στον πολιτισμό». Το ιεραρχικό και ελεγχόμενο αυτό χώρο-θεσμικό πλαίσιο δεν χρειάζεται να λογοκρίνει με τον αυταρχικό τρόπο μιας δικτατορίας. Η (αυτο)λογοκρισία στα ιδρύματα παράγεται μέσα από τους μηχανισμούς αξιολόγησης και χρηματοδότησης: μπορείς να πεις και να κάνεις οτιδήποτε αρκεί αυτό να μην έχει κάποιο πραγματικό αποτύπωμα, και να μη συνδέεται με κάποια υλική ροή αμφισβήτησης του υπάρχοντος. Την ίδια στιγμή, καθώς αυτά τα ιδρύματα ουσιαστικά δεν παράγουν τίποτα από πλευράς περιεχομένου, τεράστια χρηματικά ποσά σπαταλούνται για να αφομοιωθεί κάθε καινοτομία και κάθε προοδευτική κουλτούρα που παράγεται στην κοινωνική βάση. Το πρόγραμμα συμπληρώνεται απλά εξαγοράζοντας κάθε δημιουργό που η ανάγκη του για χρηματικές απολαβές και “κοινωνική καταξίωση” ξεπερνά την ίδια του την ανάγκη για δημιουργία. Με αυτό τον τρόπο τα ιδρύματα παρουσιάζονται σαν “φορείς προόδου” ενώ στην πραγματικότητα διαλύουν τις συλλογικές δημιουργικές αντιστάσεις και ενδυναμώνουν το μαύρο σκοτάδι της καθημερινής εκμετάλλευσης και της μαζικής αποβλάκωσης.
Για εμάς ως ΚΕΝΟ ΔΙΚΤΥΟ ο «πολιτισμός» είναι καταστατικό στοιχείο ενός τρόπου ζωής, που δεν εκδηλώνεται απλά «στον χώρο», αλλά γίνεται χώρος και χρόνος μέσα από ζωντανές εξισωτικές σχέσεις, διαδράσεις και συναρμόσεις. Συνεπώς, η συμμετοχή μας στο ΕΜΠΡΟΣ δεν είναι παράλληλη και συνοδευτική πράξη της πολιτικής μας δραστηριότητας, είναι εγγενές της κομμάτι. Σκοπός της συμμετοχής μας όλα αυτά τα χρόνια στο Ελεύθερο Αυτοδιαχειριζόμενο Θέατρο Εμπρός, όπως και στον Ελεύθερο Κοινωνικό Χώρο Νοσότρος και το Πάρκο Ναυαρίνου στα Εξάρχεια, αλλά και την κατάληψη Κενό Σπίτι 1 παλιότερα, είναι ο πειραματισμός με τις ανθρώπινες σχέσεις δημιουργίας και παραγωγής καλλιτεχνικού και πνευματικού έργου έξω από την εγχρήματη οικονομία, έξω από τις μπίζνες, τις συναλλαγές και τα ατομικά συμφέροντα. Σκοπός μας δεν είναι να ελέγξουμε πολιτικά τον χώρο, να κυριαρχήσουν οι ιδέες μας, να αρπαχτούμε πάνω από το συμβολικό κεφάλαιο που παράγει η συμμετοχή. Σκοπός μας είναι να στηρίξουμε και να διαφυλάξουμε σαν κόρη οφθαλμού τη συλλογική χαρά, την ομαδική ευτυχία μιας δημιουργίας χωρίς αφεντικά και διευθυντές, χωρίς μισθούς και εξαναγκασμούς, χωρίς μεσάζοντες και επιμελητές, χωρίς εμπορικά κριτήρια και όρους, χωρίς χρηματοδότες, μαικήνες και ειδικούς. Σκοπός μας είναι να βοηθήσουμε την ισότητα να ανθίσει, να δώσουμε δύναμη σε όσους την χρειάζονται, να ακούσουμε όσους δεν τους άκουσε ποτέ κανείς, να χαλαρώσουμε το άγχος πριν την παράσταση των παιδιών που ανεβαίνουν πρώτη φορά στη σκηνή, να δώσουμε τον λόγο σε όσους / όσες / όσα δεν μίλησαν ποτέ σε συνέλευση, να καθαρίσουμε, να σκουπίσουμε, να κάνουμε όλα όσα χρειάζεται μαζί με όλους και όλες ώστε το Εμπρός να είναι μια απελευθερωμένη ζώνη στη πόλη όπου μπορούμε να ονειρευόμαστε ελεύθερες / ελεύθεροι και να αγωνιζόμαστε για αυτή, τη δικιά μας ελευθερία.
Τα διεθνή φεστιβάλ ποίησης που συνδιοργανώσαμε μαζί με το Ινστιτούτο Πειραματικών Τεχνών για οκτώ συνεχή έτη με την συμμετοχή 2000 καλλιτεχνών από 65 χώρες, οι ομιλίες και οι προσκλήσεις ακαδημαϊκών από την Ελλάδα και το εξωτερικό, οι προβολές δεκάδων ταινιών και οι συναυλίες, τα πάρτυ στήριξης κοινωνικών εγχειρημάτων και οι γιορτές μας, είναι απλά μερικές μόνο από τις στιγμές μιας θάλασσας εκδηλώσεων που παράχθηκαν στο Εμπρός στα πλαίσια ενός οργανικού οικοσυστήματος αντι-ιεραρχικών σχέσεων με βάση τη τέχνη, τον πολιτισμό, τη πολιτική σκέψη, την πνευματική φιλία και την αγάπη ανάμεσα σε ανθρώπους που ζουν και δημιουργούν μαζί, χωρίς καταναγκασμούς, τον κόσμο που θέλουμε όλοι μας να ζούμε.
Η πλατιά κινητοποίηση που εκδηλώθηκε μετά την επιχείρηση σφραγίσματος, δείχνει ότι η μορφή κοινωνικής αυτο-οργάνωσης που προτάσσει και πραγματώνει το ΕΜΠΡΟΣ έχει έρεισμα στην κοινωνική βάση και μεγάλη υποστήριξη. Δημοσκοπήσεις εμείς δεν κάνουμε, αλλά σίγουρα δεν πρόκειται για μια αποκομμένη υπεράσπιση ενός «χώρου πολιτισμού»· η κινητοποίηση είναι ένα ακόμα κομμάτι στο ψηφιδωτό των αντιστάσεων που εκδηλώνονται απέναντι στην κυρίαρχη κοινωνική, οικονομική και χωρική αναδιάρθρωση, που επιταχύνθηκε μέσα από την πανδημία. Το πλήθος που βρίσκεται αυτές τις μέρες έξω και μέσα στο ΕΜΠΡΟΣ εκφράζει την ασφυξία του μπροστά στην εντατικοποιημένη περιχαράκωση του αστικού χώρου και της ζωής του· συγχρόνως, η παρουσία του εκφράζει μια ενεργή επιθυμία που δεν χωράει στη νεοφιλελεύθερη μητρόπολη που παράγει η αστική μηχανή ανάπτυξης. Όψη και στιγμή ενός εν εξελίξει κοινωνικού πολέμου, στον οποίο ακόμα και αν υπερασπιζόμαστε χώρους που ήδη υπάρχουν, ακόμα και αν αμυνόμαστε, ακόμα και όταν χάνουμε, δεν σταματάμε να κοιτάμε εμπρός.
Δεν θα παραδώσουμε τα όνειρα μας στο σκοτάδι.
ΕΜΠΡΟΣ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ!
ΚΕΝΟ ΔΙΚΤΥΟ [Θεωρία, Ουτοπία, Συναίσθηση, Εφήμερες Τέχνες]
