« Οι μουσουλμάνοι φαίνεται να επιβεβαιώνουν ένα
αίσθημα ανδρικής ισχύος καλύπτοντας τις γυναίκες τους και οι Δυτικοί
αποκαλύπτοντάς τις », έγραψε η Μαροκινή δοκιμιογράφος Φατέμα Μερνίσι στο
βιβλίο της « Το χαρέμι και η Δύση » (εκδόσεις Albin Michel, 2001).
αίσθημα ανδρικής ισχύος καλύπτοντας τις γυναίκες τους και οι Δυτικοί
αποκαλύπτοντάς τις », έγραψε η Μαροκινή δοκιμιογράφος Φατέμα Μερνίσι στο
βιβλίο της « Το χαρέμι και η Δύση » (εκδόσεις Albin Michel, 2001).
Ο ενθουσιασμός των γαλλικών ΜΜΕ για φιγούρες σαν των Femen [1] ή της Αλίαα Ελ-Μάχντι, της Αιγύπτιας φοιτήτριας που το 2011 είχε ποζάρει γυμνή στο μπλογκ της [2],
δικαιώνει εκ νέου την παρατήρηση αυτή. Στις 5 Μαρτίου του 2013 μπορούσε
να δει κανείς στο κανάλι France 2 ένα ντοκιμαντέρ αφιερωμένο στην
ουκρανικής καταγωγής κολεκτίβα που εγκαταστάθηκε στη Γαλλία [3],
και ένα άλλο με τίτλο « Αλίαα, η γυμνή επαναστάτρια », στο Κανάλι της
Βουλής (LCP), στις 8 Μαρτίου, Παγκόσμια Ημέρα της Γυναίκας.
δικαιώνει εκ νέου την παρατήρηση αυτή. Στις 5 Μαρτίου του 2013 μπορούσε
να δει κανείς στο κανάλι France 2 ένα ντοκιμαντέρ αφιερωμένο στην
ουκρανικής καταγωγής κολεκτίβα που εγκαταστάθηκε στη Γαλλία [3],
και ένα άλλο με τίτλο « Αλίαα, η γυμνή επαναστάτρια », στο Κανάλι της
Βουλής (LCP), στις 8 Μαρτίου, Παγκόσμια Ημέρα της Γυναίκας.
Τόσο το χειρότερο για τις χιλιάδες γυναίκες που έχουν το
κακό γούστο να παλεύουν για τα δικαιώματά τους εντελώς ντυμένες και/ή
να προσφέρουν ένα θέαμα λιγότερο ευθυγραμμισμένο με τα κυρίαρχα πρότυπα
νεότητας, κομψότητας, ομορφιάς και αποφασιστικότητας. « Φεμινισμός
είναι αυτές οι γυναίκες που διαδήλωσαν στους δρόμους του Καΐρου, όχι οι
Femen ! Και γι’ αυτές τις γυναίκες βλέπω λίγα τηλεοπτικά ντοκιμαντέρ », εξανίσταται στο τουΐτερ
η ανταποκρίτρια του ραδιοφώνου France Inter στην Αίγυπτο, Βανέσα
Ντεκουρό. Στη Γαλλία, οι φεμινιστικές οργανώσεις ερωτώνται συχνότερα για
το τι πιστεύουν για τις Femen, παρά για τις δικές τους δραστηριότητές
τους [4].
κακό γούστο να παλεύουν για τα δικαιώματά τους εντελώς ντυμένες και/ή
να προσφέρουν ένα θέαμα λιγότερο ευθυγραμμισμένο με τα κυρίαρχα πρότυπα
νεότητας, κομψότητας, ομορφιάς και αποφασιστικότητας. « Φεμινισμός
είναι αυτές οι γυναίκες που διαδήλωσαν στους δρόμους του Καΐρου, όχι οι
Femen ! Και γι’ αυτές τις γυναίκες βλέπω λίγα τηλεοπτικά ντοκιμαντέρ », εξανίσταται στο τουΐτερ
η ανταποκρίτρια του ραδιοφώνου France Inter στην Αίγυπτο, Βανέσα
Ντεκουρό. Στη Γαλλία, οι φεμινιστικές οργανώσεις ερωτώνται συχνότερα για
το τι πιστεύουν για τις Femen, παρά για τις δικές τους δραστηριότητές
τους [4].
« Αν δείξεις το στήθος σου, έρχομαι με το φωτογράφο »
Γυναίκες, θέλετε να ακουστείτε ; Μία είναι η λύση :
γδυθείτε ! Τον Οκτώβριο του 2012, στη Γερμανία, οι πρόσφυγες που
κατασκήνωσαν μπροστά στην Πύλη του Βραδεμβούργου, στο κέντρο του
Βερολίνου, για να διαμαρτυρηθούν για τις συνθήκες ζωής τους,
προσπαθούσαν να τραβήξουν την προσοχή των μέσων ενημέρωσης. Θυμωμένη,
μια νεαρή γυναίκα που διαδήλωνε μαζί τους είπε σ’ έναν δημοσιογράφο της Bild : « Τι θέλεις, δηλαδή ; Να γδυθώ ; » « Ο
δημοσιογράφος έφυγε υποσχόμενος να επιστρέψει με το φωτογράφο του.
Άλλοι δημοσιογράφοι το έμαθαν και να ! Ένα πλήθος μαζεύτηκε γύρω από τις
νεαρές γυναίκες που συμπαραστέκονταν στους πρόσφυγες. Δεν ήταν γυμνές,
αλλά εκμεταλλεύτηκαν την ευκαιρία για να καταγγείλουν την εντυπωσιοθηρία
των μέσων ενημέρωσης [5] ».
γδυθείτε ! Τον Οκτώβριο του 2012, στη Γερμανία, οι πρόσφυγες που
κατασκήνωσαν μπροστά στην Πύλη του Βραδεμβούργου, στο κέντρο του
Βερολίνου, για να διαμαρτυρηθούν για τις συνθήκες ζωής τους,
προσπαθούσαν να τραβήξουν την προσοχή των μέσων ενημέρωσης. Θυμωμένη,
μια νεαρή γυναίκα που διαδήλωνε μαζί τους είπε σ’ έναν δημοσιογράφο της Bild : « Τι θέλεις, δηλαδή ; Να γδυθώ ; » « Ο
δημοσιογράφος έφυγε υποσχόμενος να επιστρέψει με το φωτογράφο του.
Άλλοι δημοσιογράφοι το έμαθαν και να ! Ένα πλήθος μαζεύτηκε γύρω από τις
νεαρές γυναίκες που συμπαραστέκονταν στους πρόσφυγες. Δεν ήταν γυμνές,
αλλά εκμεταλλεύτηκαν την ευκαιρία για να καταγγείλουν την εντυπωσιοθηρία
των μέσων ενημέρωσης [5] ».
Όσο για τις Femen, αυτές υπήρξαν πιο πραγματίστριες. Σε
μια από τις πρώτες τους πράξεις, στην Ουκρανία, το 2008, είχαν γράψει
συνθήματα στις γυμνές τους πλάτες, αλλά οι φωτογράφοι δεν ενδιαφέρονταν
παρά μόνο για τα στήθη τους. Κι έτσι άλλαξαν πλευρά [6]… Το γεγονός δεν προβληματίζει την Ίννα Σεβτσένκο, την Ουκρανή που εξήγαγε τη μάρκα Femen στη Γαλλία : « Γνωρίζαμε τι έχουν ανάγκη τα μέσα ενημέρωσης », δήλωσε στη διαδικτυακή εφημερίδα Rue89. « Σεξ, σκάνδαλα, προκλήσεις : Πρέπει να τους τα δώσουμε. Το να είσαι στις εφημερίδες σημαίνει ότι υπάρχεις [7] ». Σοβαρά ;
μια από τις πρώτες τους πράξεις, στην Ουκρανία, το 2008, είχαν γράψει
συνθήματα στις γυμνές τους πλάτες, αλλά οι φωτογράφοι δεν ενδιαφέρονταν
παρά μόνο για τα στήθη τους. Κι έτσι άλλαξαν πλευρά [6]… Το γεγονός δεν προβληματίζει την Ίννα Σεβτσένκο, την Ουκρανή που εξήγαγε τη μάρκα Femen στη Γαλλία : « Γνωρίζαμε τι έχουν ανάγκη τα μέσα ενημέρωσης », δήλωσε στη διαδικτυακή εφημερίδα Rue89. « Σεξ, σκάνδαλα, προκλήσεις : Πρέπει να τους τα δώσουμε. Το να είσαι στις εφημερίδες σημαίνει ότι υπάρχεις [7] ». Σοβαρά ;
Σίγουρα η μαχητική φεμινίστρια Κλεμαντίν Οτέν έχει δίκιο να μας θυμίζει ότι « το
χάπενινγκ είναι κομμάτι της κουλτούρας μας. Από τη σουφραζέτα Ιμπερτίν
Οκλέλ, που αναποδογύρισε τις κάλπες στις δημοτικές εκλογές του 1910, για
να μπορέσουν οι εφημερίδες της Τρίτης Δημοκρατίας να έχουν τις
φωτογραφίες τους στο πρωτοσέλιδο, ως τις ακτιβίστριες του MLF που
πετούσαν βοδινά πνευμόνια στις συναντήσεις κατά των εκτρώσεων στη
δεκαετία του ’70, γνωρίζαμε επίσης να προκαλούμε ! [8] ».
Τον ίδιο τρόπο δράσης ακολουθεί και η Act Up στον αγώνα κατά του AIDS.
Όμως, ακόμα και πίσω από τις προκλήσεις, υπήρχε ένα πολιτικό βάθος,
στέρεο και προϊόν στοχασμού, που τις νοηματοδοτούσε. Στην περίπτωση των
Femen είναι λίγο να πει κανείς ότι ο λόγος τους είναι ανακόλουθος, όταν
δεν αποδεικνύεται πραγματικά καταστροφικός.
χάπενινγκ είναι κομμάτι της κουλτούρας μας. Από τη σουφραζέτα Ιμπερτίν
Οκλέλ, που αναποδογύρισε τις κάλπες στις δημοτικές εκλογές του 1910, για
να μπορέσουν οι εφημερίδες της Τρίτης Δημοκρατίας να έχουν τις
φωτογραφίες τους στο πρωτοσέλιδο, ως τις ακτιβίστριες του MLF που
πετούσαν βοδινά πνευμόνια στις συναντήσεις κατά των εκτρώσεων στη
δεκαετία του ’70, γνωρίζαμε επίσης να προκαλούμε ! [8] ».
Τον ίδιο τρόπο δράσης ακολουθεί και η Act Up στον αγώνα κατά του AIDS.
Όμως, ακόμα και πίσω από τις προκλήσεις, υπήρχε ένα πολιτικό βάθος,
στέρεο και προϊόν στοχασμού, που τις νοηματοδοτούσε. Στην περίπτωση των
Femen είναι λίγο να πει κανείς ότι ο λόγος τους είναι ανακόλουθος, όταν
δεν αποδεικνύεται πραγματικά καταστροφικός.
Ενάντια στις γριές που διαβάζουν βιβλία
Η μόνιμη αναγωγή των γυναικών στο σώμα και τη
σεξουαλικότητά τους, η άρνηση των διανοητικών τους ικανοτήτων, το
γεγονός ότι όσες αδυνατούν να ευχαριστήσουν τα ανδρικά βλέμματα είναι
κοινωνικά αόρατες, αποτελούν τους ακρογωνιαίους λίθους του πατριαρχικού
συστήματος. Το ότι ένα « κίνημα » -δεν είναι παρά καμιά εικοσαριά στη
Γαλλία- που θέλει να ονομάζεται φεμινιστικό μπορεί να το αγνοεί μας
αφήνει άναυδες. « Ζούμε κάτω από ανδρική κυριαρχία, και αυτός (η γύμνια) είναι ο μόνος τρόπος να τους προκαλέσουμε, να κερδίσουμε την προσοχή τους », δήλωσε η Ίνα Σεβτσένκο στον « Guardian » [9]. Ένας φεμινισμός που υποκλίνεται στην ανδρική κυριαρχία. Έπρεπε κανείς να τον εφεύρει.
σεξουαλικότητά τους, η άρνηση των διανοητικών τους ικανοτήτων, το
γεγονός ότι όσες αδυνατούν να ευχαριστήσουν τα ανδρικά βλέμματα είναι
κοινωνικά αόρατες, αποτελούν τους ακρογωνιαίους λίθους του πατριαρχικού
συστήματος. Το ότι ένα « κίνημα » -δεν είναι παρά καμιά εικοσαριά στη
Γαλλία- που θέλει να ονομάζεται φεμινιστικό μπορεί να το αγνοεί μας
αφήνει άναυδες. « Ζούμε κάτω από ανδρική κυριαρχία, και αυτός (η γύμνια) είναι ο μόνος τρόπος να τους προκαλέσουμε, να κερδίσουμε την προσοχή τους », δήλωσε η Ίνα Σεβτσένκο στον « Guardian » [9]. Ένας φεμινισμός που υποκλίνεται στην ανδρική κυριαρχία. Έπρεπε κανείς να τον εφεύρει.
Η Σεβτσένκο όχι μόνο αποδέχεται αυτήν την τάξη πραγμάτων, αλλά την επιδοκιμάζει κιόλας : « Ο κλασικός φεμινισμός δε λειτουργεί πια. Είναι περιθωριοποιημένος στον κόσμο των διαλέξεων και των βιβλίων ».
Έχει δίκιο ! Κάτω οι γριές και άρρωστες, δεν είναι καν ευχάριστες στην
όψη. Και τα βιβλία, είναι γεμάτα γράμματα και προκαλούν πονοκέφαλο,
μπλιάχ ! Συγγραφέας ενός εξαιρετικού βιβλίου σχετικά με τις χρήσεις του
σώματος στην πολιτική [10], η Κλοντ Γκιγιόν σχολιάζει : « Και
ο πιο καλοπροαίρετος παρατηρητής θα έλεγε πως αυτή η φράση εκφράζει την
οίηση και τη σκληρότητα των νιάτων. Πρέπει επίσης, δυστυχώς, να
συμπληρώσουμε για την περίσταση : και τη μεγάλη τους ηλιθιότητα !
Όντως, και η Ίνα θα μπορούσε ίσως να το διαβάσει σε κάποιο βιβλίο, η
εικόνα της φεμινίστριας ως γριάς αποκομμένης από τον κόσμο (βλ. και από
το εμπόριο σαρκός) είναι ένα παμπάλαιο αντιφεμινιστικό κλισέ, που είναι
εκνευριστικό να το βλέπεις να επαναλαμβάνεται από μια ακτιβίστρια που
υποτίθεται ότι θέλει να ανανεώσει το φεμινισμό [11] ». Από τότε, οι Γαλλίδες εκπρόσωποι της κολεκτίβας ένιωσαν την υποχρέωση να εκδώσουν ένα βιβλίο με συνεντεύξεις [12] : « Στη Γαλλία πρέπει να εκδώσεις κείμενα για να είσαι αναγνωρισμένος, νομιμοποιημένος » λέει αναστενάζοντας μια από αυτές [13]. Ζόρια !
Έχει δίκιο ! Κάτω οι γριές και άρρωστες, δεν είναι καν ευχάριστες στην
όψη. Και τα βιβλία, είναι γεμάτα γράμματα και προκαλούν πονοκέφαλο,
μπλιάχ ! Συγγραφέας ενός εξαιρετικού βιβλίου σχετικά με τις χρήσεις του
σώματος στην πολιτική [10], η Κλοντ Γκιγιόν σχολιάζει : « Και
ο πιο καλοπροαίρετος παρατηρητής θα έλεγε πως αυτή η φράση εκφράζει την
οίηση και τη σκληρότητα των νιάτων. Πρέπει επίσης, δυστυχώς, να
συμπληρώσουμε για την περίσταση : και τη μεγάλη τους ηλιθιότητα !
Όντως, και η Ίνα θα μπορούσε ίσως να το διαβάσει σε κάποιο βιβλίο, η
εικόνα της φεμινίστριας ως γριάς αποκομμένης από τον κόσμο (βλ. και από
το εμπόριο σαρκός) είναι ένα παμπάλαιο αντιφεμινιστικό κλισέ, που είναι
εκνευριστικό να το βλέπεις να επαναλαμβάνεται από μια ακτιβίστρια που
υποτίθεται ότι θέλει να ανανεώσει το φεμινισμό [11] ». Από τότε, οι Γαλλίδες εκπρόσωποι της κολεκτίβας ένιωσαν την υποχρέωση να εκδώσουν ένα βιβλίο με συνεντεύξεις [12] : « Στη Γαλλία πρέπει να εκδώσεις κείμενα για να είσαι αναγνωρισμένος, νομιμοποιημένος » λέει αναστενάζοντας μια από αυτές [13]. Ζόρια !
Στο Rue89, η Σεβτσένκο συνοψίζει, επίσης, το λόγο των νεαρών Γαλλίδων που θέλουν να γίνουν μέλη των Femen : « Μου
λένε : “Τα ήδη υπάρχοντα φεμινιστικά κινήματα στη Γαλλία δεν είναι
φτιαγμένα για νέες γυναίκες, αλλά για διανοούμενες που μοιάζουν με
άντρες και αρνούνται τη σεξουαλικότητα, αυτό που κάνει τις γυναίκες
θηλυκές” ». Από αυτήν την άποψη, οφείλουμε να αναγνωρίσουμε ότι οι
Femen, αναμφισβήτητα, έχουν σημειώσει πρόοδο. Όταν πρόκειται για μια
πρόγονο, όπως η Σιμόν Ντε Μποβουάρ, έπρεπε να περιμένουμε εκατό χρόνια
από τη γέννησή της, το 2008, για να τη δούμε επιτέλους γυμνή : Πέρασε
πολύς καιρός, αλλά η υπομονή του κόσμου ανταμείφθηκε : Ο Nouvel Observateur
(3-1-08) δημοσίευσε στο εξώφυλλό του μια φωτογραφία που έδειχνε τη
συγγραφέα του « Δεύτερου φύλου » γυμνή, με την πλάτη γυρισμένη, στο
μπάνιο της [14]. Οι Femen σαν καλά κορίτσια κάνουν τη δουλειά από μόνες τους (femen σημαίνει εξάλλου « μπούτι » στα λατινικά, αλλά δεν έχει να κάνει, άλλωστε διάλεξαν το όνομα « γιατί ακούγεται καλά »).
Τέλος πάντων, ας μην είμαστε σεμνότυφες : Το να είσαι φεμινίστρια δε
σημαίνει ότι για το λόγο αυτό δεν έχεις σώμα, αισθησιασμό και σεξουαλική
ζωή. Μπορείς μόνο να θρηνείς που όλες αυτές –και αυτοί- που θέλουν να
ευχαριστηθούν και το κωλαράκι του Ζαν-Πωλ Σαρτρ, πρέπει να περιμένουν
ακόμα. Τι κάνει ο Nouvel Observateur ; Οι μεγάλες
διανοούμενες δεν είχαν κι αυτές σώμα, αισθησιασμό και σεξουαλική ζωή ;
Γιατί να μη βγάλουμε κέρδος κι απ’ αυτό ; Γιατί να μην είναι κι αυτές
ένα προϊόν, που μπορούμε να το επιδείξουμε και να το
εμπορευματοποιήσουμε ανεξάρτητα από τη θέληση των ενδιαφερομένων ;
λένε : “Τα ήδη υπάρχοντα φεμινιστικά κινήματα στη Γαλλία δεν είναι
φτιαγμένα για νέες γυναίκες, αλλά για διανοούμενες που μοιάζουν με
άντρες και αρνούνται τη σεξουαλικότητα, αυτό που κάνει τις γυναίκες
θηλυκές” ». Από αυτήν την άποψη, οφείλουμε να αναγνωρίσουμε ότι οι
Femen, αναμφισβήτητα, έχουν σημειώσει πρόοδο. Όταν πρόκειται για μια
πρόγονο, όπως η Σιμόν Ντε Μποβουάρ, έπρεπε να περιμένουμε εκατό χρόνια
από τη γέννησή της, το 2008, για να τη δούμε επιτέλους γυμνή : Πέρασε
πολύς καιρός, αλλά η υπομονή του κόσμου ανταμείφθηκε : Ο Nouvel Observateur
(3-1-08) δημοσίευσε στο εξώφυλλό του μια φωτογραφία που έδειχνε τη
συγγραφέα του « Δεύτερου φύλου » γυμνή, με την πλάτη γυρισμένη, στο
μπάνιο της [14]. Οι Femen σαν καλά κορίτσια κάνουν τη δουλειά από μόνες τους (femen σημαίνει εξάλλου « μπούτι » στα λατινικά, αλλά δεν έχει να κάνει, άλλωστε διάλεξαν το όνομα « γιατί ακούγεται καλά »).
Τέλος πάντων, ας μην είμαστε σεμνότυφες : Το να είσαι φεμινίστρια δε
σημαίνει ότι για το λόγο αυτό δεν έχεις σώμα, αισθησιασμό και σεξουαλική
ζωή. Μπορείς μόνο να θρηνείς που όλες αυτές –και αυτοί- που θέλουν να
ευχαριστηθούν και το κωλαράκι του Ζαν-Πωλ Σαρτρ, πρέπει να περιμένουν
ακόμα. Τι κάνει ο Nouvel Observateur ; Οι μεγάλες
διανοούμενες δεν είχαν κι αυτές σώμα, αισθησιασμό και σεξουαλική ζωή ;
Γιατί να μη βγάλουμε κέρδος κι απ’ αυτό ; Γιατί να μην είναι κι αυτές
ένα προϊόν, που μπορούμε να το επιδείξουμε και να το
εμπορευματοποιήσουμε ανεξάρτητα από τη θέληση των ενδιαφερομένων ;
« Ποπ φεμινισμός »
Αφού κέρδισαν την ευρεία συμπάθεια μετά την εις βάρος
τους επίθεση από τους καθολικούς εξτρεμιστές της Civitas κατά τη
διάρκεια της διαδήλωσης ενάντια στο γάμο για όλους, το Νοέμβριο του
2012, οι Femen προκάλεσαν όλο και περισσότερο την επιφυλακτικότητα και
την αποδοκιμασία- για παράδειγμα, εκ μέρους της φεμινιστικής κολεκτίβας Les TumulTueses ή της ηθοποιού και σκηνοθέτιδας Οβιντί. Δεχόμενες την κριτική
για την προσοχή που δίνουν στην εικόνα του γυναικείου σώματος, όπως
κατασκευάζεται από τη διαφημιστική βιομηχανία, υπερασπίστηκαν τους
εαυτούς τους δημοσιεύοντας φωτογραφίες κάποιων μελών τους που ξεφεύγουν
απ’ τα συγκεκριμένα πρότυπα. Το πρόβλημα είναι ότι αυτές δεν θα τις
δούμε ποτέ στο εξώφυλλο του Inrockuptibles, τα πλαδαρά στήθη δεν ταιριάζουν με τον « ποπ φεμινισμό » που προωθεί το περιοδικό –ούτε στο Obsession, το ένθετο για τη μόδα και την κατανάλωση του Nouvel Observateur,
για το οποίο οι Femen πόζαραν τον περασμένο Σεπτέμβριο. Και δεν μπορεί
να αντιτείνει κανείς ότι αυτό δεν είναι δικό τους λάθος : Αν ήθελαν να
είναι κατ’ ελάχιστον αξιόπιστες, θα έπρεπε να επιβάλλουν την παρουσία
όλων των μελών τους στη σειρά των φωτογραφήσεων. « Ποιο
μπορεί να είναι το παραγόμενο αποτέλεσμα της φωτογραφίας (στο
Inrockuptibles), για τις λιγότερο νέες γυναίκες ή τις λιγότερο
ωφελημένες από τη γενετική τυχαιότητα ; » αναρωτιέται η Κλοντ Γκιγιόν. « Το
ίδιο αποτέλεσμα με αυτό της εκδοτικής και σεξιστικής τρομοκρατίας, που ο
φεμινισμός ποτέ δεν έπαψε να καταγγέλλει. Αυτή η φωτογραφία δε δίνει
απλά λάθος μήνυμα, είναι μια πολιτική αντίφαση ». Οι επαναλαμβανόμενες διαψεύσεις των μελών της κολεκτίβας δεν αρκούν, εξάλλου, για να σβήσουν την υποψία για μια πολιτική ηθελημένης φωτογένειας. Στο βιβλίο Femen, μία από τις Ουκρανές ιδρύτριες δηλώνει : « Οι
κοπέλες μας πρέπει να είναι αθλητικές, για να μπορούν να αντεπεξέλθουν
στις δύσκολες δοκιμασίες, και όμορφες, για να χρησιμοποιούν το σώμα τους
για έναν καλό σκοπό. Συνοψίζοντας, οι Femen ενσαρκώνουν την εικόνα της
νέας γυναίκας : όμορφη, δραστήρια και εντελώς ελεύθερη ». Ο φεμινισμός καλύτερος κι από ένα γιαούρτι διαίτης. Μια Γαλλίδα συντρόφισσά της επικαλείται « λάθος στη μετάφραση » [15]…
τους επίθεση από τους καθολικούς εξτρεμιστές της Civitas κατά τη
διάρκεια της διαδήλωσης ενάντια στο γάμο για όλους, το Νοέμβριο του
2012, οι Femen προκάλεσαν όλο και περισσότερο την επιφυλακτικότητα και
την αποδοκιμασία- για παράδειγμα, εκ μέρους της φεμινιστικής κολεκτίβας Les TumulTueses ή της ηθοποιού και σκηνοθέτιδας Οβιντί. Δεχόμενες την κριτική
για την προσοχή που δίνουν στην εικόνα του γυναικείου σώματος, όπως
κατασκευάζεται από τη διαφημιστική βιομηχανία, υπερασπίστηκαν τους
εαυτούς τους δημοσιεύοντας φωτογραφίες κάποιων μελών τους που ξεφεύγουν
απ’ τα συγκεκριμένα πρότυπα. Το πρόβλημα είναι ότι αυτές δεν θα τις
δούμε ποτέ στο εξώφυλλο του Inrockuptibles, τα πλαδαρά στήθη δεν ταιριάζουν με τον « ποπ φεμινισμό » που προωθεί το περιοδικό –ούτε στο Obsession, το ένθετο για τη μόδα και την κατανάλωση του Nouvel Observateur,
για το οποίο οι Femen πόζαραν τον περασμένο Σεπτέμβριο. Και δεν μπορεί
να αντιτείνει κανείς ότι αυτό δεν είναι δικό τους λάθος : Αν ήθελαν να
είναι κατ’ ελάχιστον αξιόπιστες, θα έπρεπε να επιβάλλουν την παρουσία
όλων των μελών τους στη σειρά των φωτογραφήσεων. « Ποιο
μπορεί να είναι το παραγόμενο αποτέλεσμα της φωτογραφίας (στο
Inrockuptibles), για τις λιγότερο νέες γυναίκες ή τις λιγότερο
ωφελημένες από τη γενετική τυχαιότητα ; » αναρωτιέται η Κλοντ Γκιγιόν. « Το
ίδιο αποτέλεσμα με αυτό της εκδοτικής και σεξιστικής τρομοκρατίας, που ο
φεμινισμός ποτέ δεν έπαψε να καταγγέλλει. Αυτή η φωτογραφία δε δίνει
απλά λάθος μήνυμα, είναι μια πολιτική αντίφαση ». Οι επαναλαμβανόμενες διαψεύσεις των μελών της κολεκτίβας δεν αρκούν, εξάλλου, για να σβήσουν την υποψία για μια πολιτική ηθελημένης φωτογένειας. Στο βιβλίο Femen, μία από τις Ουκρανές ιδρύτριες δηλώνει : « Οι
κοπέλες μας πρέπει να είναι αθλητικές, για να μπορούν να αντεπεξέλθουν
στις δύσκολες δοκιμασίες, και όμορφες, για να χρησιμοποιούν το σώμα τους
για έναν καλό σκοπό. Συνοψίζοντας, οι Femen ενσαρκώνουν την εικόνα της
νέας γυναίκας : όμορφη, δραστήρια και εντελώς ελεύθερη ». Ο φεμινισμός καλύτερος κι από ένα γιαούρτι διαίτης. Μια Γαλλίδα συντρόφισσά της επικαλείται « λάθος στη μετάφραση » [15]…
Όποια και να είναι η πραγματική κατάσταση, δεν είναι
σίγουρο ότι τα μέσα ενημέρωσης και το ευρύ κοινό μπορούν να κάνουν τη
διάκριση ανάμεσα στις Femen και την Τσιτσιολίνα, για παράδειγμα
–πρόδρομό τους ως προς το στεφάνι από λουλούδια στα ξανθά τους μαλλιά- ή
το κορίτσι της σελίδας 3 της βρετανικής εφημερίδας The Sun. Ας δώσουμε ξανά το λόγο στην Κλοντ Γκιγιόν : « “Τουλάχιστον”,
μου είπε μια νεαρή γυναίκα, “από τη στιγμή που γδύθηκαν, τις ακούνε !”
Τι βλακείες ! Τις κοιτάζουν, πρώτα και κύρια. Και όταν οι διευθυντές
σύνταξης βαρεθούν τα γυμνά πρωτοσέλιδα (κάποτε θα τελειώσει, χαζούλα !),
δεν θα τις κοιτούν πια ». Οι δημοσιογράφοι του Rue89 είναι και οι ίδιες προβληματισμένες μπροστά στην επιτυχία που έχει στο κοινό η κολεκτίβα : « Το
πρώτο άρθρο που κάναμε για τις Femen ήταν με εικόνες. Δείξαμε απλώς μια
γυμνόστηθη φωτογραφία μιας από τις Femen μπροστά στο σπίτι του Ντομινίκ
Στρος-Καν. Τη φωτογραφία συνόδευαν τρεις παράγραφοι. Το άρθρο
συγκέντρωσε 69.500 επισκέψεις. Είναι πολλές ». Στον « σεξτρεμισμό »
που προωθεί η ομάδα, μπορεί κάλλιστα να αντιτάξει κανείς ότι είναι
κυρίως για « σεξ » που κάνει τη μηχανή των μέσων ενημέρωσης να
λειτουργεί.
σίγουρο ότι τα μέσα ενημέρωσης και το ευρύ κοινό μπορούν να κάνουν τη
διάκριση ανάμεσα στις Femen και την Τσιτσιολίνα, για παράδειγμα
–πρόδρομό τους ως προς το στεφάνι από λουλούδια στα ξανθά τους μαλλιά- ή
το κορίτσι της σελίδας 3 της βρετανικής εφημερίδας The Sun. Ας δώσουμε ξανά το λόγο στην Κλοντ Γκιγιόν : « “Τουλάχιστον”,
μου είπε μια νεαρή γυναίκα, “από τη στιγμή που γδύθηκαν, τις ακούνε !”
Τι βλακείες ! Τις κοιτάζουν, πρώτα και κύρια. Και όταν οι διευθυντές
σύνταξης βαρεθούν τα γυμνά πρωτοσέλιδα (κάποτε θα τελειώσει, χαζούλα !),
δεν θα τις κοιτούν πια ». Οι δημοσιογράφοι του Rue89 είναι και οι ίδιες προβληματισμένες μπροστά στην επιτυχία που έχει στο κοινό η κολεκτίβα : « Το
πρώτο άρθρο που κάναμε για τις Femen ήταν με εικόνες. Δείξαμε απλώς μια
γυμνόστηθη φωτογραφία μιας από τις Femen μπροστά στο σπίτι του Ντομινίκ
Στρος-Καν. Τη φωτογραφία συνόδευαν τρεις παράγραφοι. Το άρθρο
συγκέντρωσε 69.500 επισκέψεις. Είναι πολλές ». Στον « σεξτρεμισμό »
που προωθεί η ομάδα, μπορεί κάλλιστα να αντιτάξει κανείς ότι είναι
κυρίως για « σεξ » που κάνει τη μηχανή των μέσων ενημέρωσης να
λειτουργεί.
Έγιναν όλα τα ΜΜΕ φεμινιστικά ;
Υπάρχει, λοιπόν, τόσο μεγάλη συναίνεση για φεμινισμό, σε
σημείο που να γίνονται εξώφυλλα σε όλες τις εφημερίδες και τηλεοπτικά
ντοκιμαντέρ με άφθονη προώθηση στον Τύπο ; Θα ’πρεπε να είναι κανείς
αφελής για να το πιστέψει. Το ενδιαφέρον για τις Femen αποδεικνύεται
απόλυτα συμβατό με τον πιο χοντροκομμένο αντιφεμινισμό. Έτσι, στις 7
Μαρτίου του 2013, η Libération τους αφιέρωσε ένα
δισέλιδο, χωρίς αυτό να την εμποδίσει να δημοσιεύσει την επόμενη, για
την Παγκόσμια Ημέρα της Γυναίκας, ένα τεύχος-ανθολόγιο. Υπό τον τίτλο
« Σεξ για όλους ! », επέλεξε να αφιερώσει το πρωτοσέλιδο στη
« σεξουαλική βοήθεια » για τα άτομα με αναπηρία. Η φωτογραφία του
εξωφύλλου έδειχνε έναν ανάπηρο στο κρεβάτι με μία « βοηθό » (ξανθιά,
χαμογελαστή, ενσάρκωση της γλυκύτητας και της αυταπάρνησης που εκφράζουν
οι πραγματικές γυναίκες), και όχι το αντίστροφο : Είπαμε « σεξ για
όλους », όχι « για όλες ».
σημείο που να γίνονται εξώφυλλα σε όλες τις εφημερίδες και τηλεοπτικά
ντοκιμαντέρ με άφθονη προώθηση στον Τύπο ; Θα ’πρεπε να είναι κανείς
αφελής για να το πιστέψει. Το ενδιαφέρον για τις Femen αποδεικνύεται
απόλυτα συμβατό με τον πιο χοντροκομμένο αντιφεμινισμό. Έτσι, στις 7
Μαρτίου του 2013, η Libération τους αφιέρωσε ένα
δισέλιδο, χωρίς αυτό να την εμποδίσει να δημοσιεύσει την επόμενη, για
την Παγκόσμια Ημέρα της Γυναίκας, ένα τεύχος-ανθολόγιο. Υπό τον τίτλο
« Σεξ για όλους ! », επέλεξε να αφιερώσει το πρωτοσέλιδο στη
« σεξουαλική βοήθεια » για τα άτομα με αναπηρία. Η φωτογραφία του
εξωφύλλου έδειχνε έναν ανάπηρο στο κρεβάτι με μία « βοηθό » (ξανθιά,
χαμογελαστή, ενσάρκωση της γλυκύτητας και της αυταπάρνησης που εκφράζουν
οι πραγματικές γυναίκες), και όχι το αντίστροφο : Είπαμε « σεξ για
όλους », όχι « για όλες ».
Για την εφημερίδα, η μάχη αυτή εντάσσεται στο πλαίσιο
της πάγιας υπεράσπισης της πορνείας. Τον περασμένο Ιανουάριο ,
δημοσίευσε το πορτραίτο ενός πολλαπλά ανάπηρου που αγωνιζόταν για το
δικαίωμα στη « σεξουαλική βοήθεια ». Όπως παρατήρησε στο μπλογκ του ο
σκηνοθέτης Πατρίκ Ζαν [16],
ο συγκεκριμένος άνδρας είχε ήδη κατά τη διάρκεια της ζωής του δύο
συντρόφους, και μάλιστα και παιδιά, πράγμα που σχετικοποιούσε κάπως το
επιχείρημα της ανικανότητας των ατόμων με αναπηρία να έχουν σεξουαλική
ζωή. Για την ιστορία, για να συμπληρωθεί η εικόνα της γυναίκας σύμφωνα
με τη Libération, το πορτραίτο της τελευταίας σελίδας ήταν αυτό της Μις Γαλλία.
της πάγιας υπεράσπισης της πορνείας. Τον περασμένο Ιανουάριο ,
δημοσίευσε το πορτραίτο ενός πολλαπλά ανάπηρου που αγωνιζόταν για το
δικαίωμα στη « σεξουαλική βοήθεια ». Όπως παρατήρησε στο μπλογκ του ο
σκηνοθέτης Πατρίκ Ζαν [16],
ο συγκεκριμένος άνδρας είχε ήδη κατά τη διάρκεια της ζωής του δύο
συντρόφους, και μάλιστα και παιδιά, πράγμα που σχετικοποιούσε κάπως το
επιχείρημα της ανικανότητας των ατόμων με αναπηρία να έχουν σεξουαλική
ζωή. Για την ιστορία, για να συμπληρωθεί η εικόνα της γυναίκας σύμφωνα
με τη Libération, το πορτραίτο της τελευταίας σελίδας ήταν αυτό της Μις Γαλλία.
Την ίδια αποστροφή νιώθει κανείς βλέποντας τη Charlie Hebdo,
το προπύργιο του καθεστωτικού χιούμορ, της οποίας τα σκίτσα
επαναλαμβάνουν κάθε βδομάδα ότι το πιο δυσφημιστικό που μπορεί να πάθει
κανείς είναι να σοδομισθεί, να βρεθεί, δηλαδή, σε θέση « θηλυκή » [17],
να συνεργασθεί με τις Femen για το ειδικό τεύχος της 6ης Μαρτίου 2013.
Στο εξώφυλλο, ένα σκίτσο του Luz αντιγράφει μια διαφήμιση της ομάδας που
δείχνει τις ακτιβίστριές της να κραδαίνουν ένα ζευγάρι όρχεις. Το κλισέ
των υστερικών φεμινιστριών που « θέλουν να μας κόψουν τα παπάρια »,
ταιριασμένο με τη διαφημιστική αισθητική : Μια ωραία σύνθεση σε
παραγωγή Femen. Στη συνέντευξη που παραχώρησε στην εβδομαδιαία σατιρική
εφημερίδα, η Σεβτσένκο δηλώνει ότι επιθυμεί μια κοινωνία « όπου οι γυναίκες θα είναι πιο ισχυρές από τους άνδρες ». Τι καλά !
το προπύργιο του καθεστωτικού χιούμορ, της οποίας τα σκίτσα
επαναλαμβάνουν κάθε βδομάδα ότι το πιο δυσφημιστικό που μπορεί να πάθει
κανείς είναι να σοδομισθεί, να βρεθεί, δηλαδή, σε θέση « θηλυκή » [17],
να συνεργασθεί με τις Femen για το ειδικό τεύχος της 6ης Μαρτίου 2013.
Στο εξώφυλλο, ένα σκίτσο του Luz αντιγράφει μια διαφήμιση της ομάδας που
δείχνει τις ακτιβίστριές της να κραδαίνουν ένα ζευγάρι όρχεις. Το κλισέ
των υστερικών φεμινιστριών που « θέλουν να μας κόψουν τα παπάρια »,
ταιριασμένο με τη διαφημιστική αισθητική : Μια ωραία σύνθεση σε
παραγωγή Femen. Στη συνέντευξη που παραχώρησε στην εβδομαδιαία σατιρική
εφημερίδα, η Σεβτσένκο δηλώνει ότι επιθυμεί μια κοινωνία « όπου οι γυναίκες θα είναι πιο ισχυρές από τους άνδρες ». Τι καλά !
Ένας ψευδο-φεμινισμός που προκαλεί τη λαιμαργία των πιο
ύποπτων : Στη Γαλλία αυτό θυμίζει τη μιντιακή φούσκα γύρω από τις « Ni
putes, ni soumises » (Ούτε πουτάνες ούτε υποταγμένες), που έγιναν
διάσημες στο μέτρο που αυτό επέτρεπε να ενδυναμωθεί ο στιγματισμός του
Ισλάμ και του « αγοριού αραβικής καταγωγής » [18].
Δύο πρώην ακτιβίστριες της ένωσης, η Λούμπνα Μελιάν –κοινοβουλευτική
βοηθός του σοσιαλιστή βουλευτή Μάλεκ Μπουτίχ- και η Σάφια Λέμπντι ήταν
άλλωστε από τις πρώτες που κατευθύνθηκαν προς τις Femen, πριν πάρουν τις
αποστάσεις τους. Το γαλλικό τμήμα της οργάνωσης εγκαταστάθηκε στην
Γκουτ Ντ’Ορ, μια γειτονιά του Παρισιού όπου ζουν πολλοί μουσουλμάνοι και
ανακοίνωσε την εγκατάστασή της με μια αφίσα στα εθνικά χρώματα, που
θύμιζε περιέργως τα « απεριτίφ με λουκάνικα » που οργανώθηκαν στην ίδια
περιοχή από την άκρα δεξιά.
ύποπτων : Στη Γαλλία αυτό θυμίζει τη μιντιακή φούσκα γύρω από τις « Ni
putes, ni soumises » (Ούτε πουτάνες ούτε υποταγμένες), που έγιναν
διάσημες στο μέτρο που αυτό επέτρεπε να ενδυναμωθεί ο στιγματισμός του
Ισλάμ και του « αγοριού αραβικής καταγωγής » [18].
Δύο πρώην ακτιβίστριες της ένωσης, η Λούμπνα Μελιάν –κοινοβουλευτική
βοηθός του σοσιαλιστή βουλευτή Μάλεκ Μπουτίχ- και η Σάφια Λέμπντι ήταν
άλλωστε από τις πρώτες που κατευθύνθηκαν προς τις Femen, πριν πάρουν τις
αποστάσεις τους. Το γαλλικό τμήμα της οργάνωσης εγκαταστάθηκε στην
Γκουτ Ντ’Ορ, μια γειτονιά του Παρισιού όπου ζουν πολλοί μουσουλμάνοι και
ανακοίνωσε την εγκατάστασή της με μια αφίσα στα εθνικά χρώματα, που
θύμιζε περιέργως τα « απεριτίφ με λουκάνικα » που οργανώθηκαν στην ίδια
περιοχή από την άκρα δεξιά.
« Αραβική νοοτροπία » στην Ουκρανία
Παρ’ όλο που οι ριζοσπαστικές θέσεις των Femen απέναντι
στον κλήρο γίνονται εύκολα κατανοητές, αν λάβουμε υπόψη το βάρος της
Ορθόδοξης Εκκλησίας στην ουκρανική δημόσια ζωή, οι εκπρόσωποί τους έχουν
την τάση να ξεπερνούν τα όρια όσον αφορά το Ισλάμ. Μία από τις
ιδρύτριες της ομάδας, η Άννα Χούτσολ, φλερτάροντας με το ρατσισμό είχε
πει ότι η ουκρανική κοινωνία στάθηκε ανίκανη να « ξεριζώσει την αραβική νοοτροπία προς τις γυναίκες [19] ».
στον κλήρο γίνονται εύκολα κατανοητές, αν λάβουμε υπόψη το βάρος της
Ορθόδοξης Εκκλησίας στην ουκρανική δημόσια ζωή, οι εκπρόσωποί τους έχουν
την τάση να ξεπερνούν τα όρια όσον αφορά το Ισλάμ. Μία από τις
ιδρύτριες της ομάδας, η Άννα Χούτσολ, φλερτάροντας με το ρατσισμό είχε
πει ότι η ουκρανική κοινωνία στάθηκε ανίκανη να « ξεριζώσει την αραβική νοοτροπία προς τις γυναίκες [19] ».
Το Μάρτιο του 2012, με σύνθημα « καλύτερα γυμνή, παρά με
μπούρκα », οι Femen Γαλλίας οργάνωσαν μια « επιχείρηση αντι-μπούρκα »
μπροστά στον Πύργο του Άιφελ. Τα μέλη της φώναζαν επίσης ότι « η γύμνια
είναι ελευθερία » ή « Γαλλία, γδύσου ! » Διαιώνιζαν έτσι μια αντίληψη
βαθιά ριζωμένη στη δυτική κουλτούρα, σύμφωνα με την οποία η σωτηρία δεν
μπορεί να προκύψει παρά μόνον από τη μέγιστη έκθεση του σώματος,
αρνούμενες να δουν τη βία που μπορεί αυτή πολλές φορές να
συμπεριλαμβάνει [20].
μπούρκα », οι Femen Γαλλίας οργάνωσαν μια « επιχείρηση αντι-μπούρκα »
μπροστά στον Πύργο του Άιφελ. Τα μέλη της φώναζαν επίσης ότι « η γύμνια
είναι ελευθερία » ή « Γαλλία, γδύσου ! » Διαιώνιζαν έτσι μια αντίληψη
βαθιά ριζωμένη στη δυτική κουλτούρα, σύμφωνα με την οποία η σωτηρία δεν
μπορεί να προκύψει παρά μόνον από τη μέγιστη έκθεση του σώματος,
αρνούμενες να δουν τη βία που μπορεί αυτή πολλές φορές να
συμπεριλαμβάνει [20].
Πολλές φεμινίστριες έφεραν ως αντίρρηση ότι θα ήταν
προτιμότερο να υπερασπιστούμε την ελευθερία των γυναικών να ντύνονται
όπως επιθυμούν, αντί για την επιμονή στην ανωτερότητα της γύμνιας. Όμως,
οι Femen είναι σίγουρες ότι κατέχουν την αλήθεια. « Δεν πρόκειται να προσαρμόσουμε το λόγο μας στις δέκα χώρες που είναι εγκατεστημένη η ομάδα. Το μήνυμά μας είναι οικουμενικό », μας διαβεβαιώνει η Σεβτσένκο στην εφημερίδα 20 minutes.
Το μίγμα διανοητικής νωθρότητας και οίησης, η διάθεση να υπαγορεύσουν
ποια είναι η μοναδική σωστή τοποθέτηση στις γυναίκες όλου του κόσμου,
έγινε δεκτό μάλλον ψυχρά. Η ερευνήτρια Σάρα Σάλεμ είχε προσάψει στην
Αιγύπτια φοιτήτρια Αλίαα Ελ-Μάχντι τη συμμαχία της με τις Femen : « Αν
η πράξη της να γδυθεί στο μπλογκ της θα μπορούσε να ειδωθεί σαν μέσο να
προκαλέσει μια πατριαρχική κοινωνία, είναι προβληματικό το γεγονός ότι
συνεργάζεται με μια ομάδα που θα μπορούσε να προσδιοριστεί ως
αποικιοκρατικής νοοτροπίας [21] ». Αλλά γιατί να αμφιβάλλετε, όταν αρκεί να δείξετε τα στήθη σας για να εξασφαλίσετε το μέγιστο κοινό ;
προτιμότερο να υπερασπιστούμε την ελευθερία των γυναικών να ντύνονται
όπως επιθυμούν, αντί για την επιμονή στην ανωτερότητα της γύμνιας. Όμως,
οι Femen είναι σίγουρες ότι κατέχουν την αλήθεια. « Δεν πρόκειται να προσαρμόσουμε το λόγο μας στις δέκα χώρες που είναι εγκατεστημένη η ομάδα. Το μήνυμά μας είναι οικουμενικό », μας διαβεβαιώνει η Σεβτσένκο στην εφημερίδα 20 minutes.
Το μίγμα διανοητικής νωθρότητας και οίησης, η διάθεση να υπαγορεύσουν
ποια είναι η μοναδική σωστή τοποθέτηση στις γυναίκες όλου του κόσμου,
έγινε δεκτό μάλλον ψυχρά. Η ερευνήτρια Σάρα Σάλεμ είχε προσάψει στην
Αιγύπτια φοιτήτρια Αλίαα Ελ-Μάχντι τη συμμαχία της με τις Femen : « Αν
η πράξη της να γδυθεί στο μπλογκ της θα μπορούσε να ειδωθεί σαν μέσο να
προκαλέσει μια πατριαρχική κοινωνία, είναι προβληματικό το γεγονός ότι
συνεργάζεται με μια ομάδα που θα μπορούσε να προσδιοριστεί ως
αποικιοκρατικής νοοτροπίας [21] ». Αλλά γιατί να αμφιβάλλετε, όταν αρκεί να δείξετε τα στήθη σας για να εξασφαλίσετε το μέγιστο κοινό ;
Notes
[1]
(ΣτΜ) : Γυναικεία ομάδα διαμαρτυρίας που ιδρύθηκε στην Ουκρανία το
2008, αλλά πλέον έχει τη βάση της στη Γαλλία. Τα μέλη της ξεγυμνώνονται
γράφοντας συνθήματα στο στήθος τους, προκαλώντας έτσι το ενδιαφέρον των
μέσων ενημέρωσης.
(ΣτΜ) : Γυναικεία ομάδα διαμαρτυρίας που ιδρύθηκε στην Ουκρανία το
2008, αλλά πλέον έχει τη βάση της στη Γαλλία. Τα μέλη της ξεγυμνώνονται
γράφοντας συνθήματα στο στήθος τους, προκαλώντας έτσι το ενδιαφέρον των
μέσων ενημέρωσης.
[2]
Υπό το φως της παρατήρησης της Μερνίσι, η πράξη της Ελ-Μάχντι φέρει
αναμφισβήτητο ανατρεπτικό βάρος μέσα στο αιγυπτιακό πλαίσιο. Της έχει,
εξάλλου, κοστίσει αφόρητες απειλές. Αλλά το πρόβλημα είναι ότι η
απολύτως ατομική πορεία της στέκεται ανίκανη να εξελίξει τη νοοτροπία
στην πατρίδα της. Αποδεικνύεται, μάλιστα, αντιπαραγωγική : Στη Δύση, η
νεαρή γυναίκα υιοθετήθηκε πολιτικά από σχολιαστές των οποίων ο λόγος –ή
οι σκέψεις στο πίσω μέρος του μυαλού τους- δεν είναι πάντα τόσο
καλοπροαίρετες απέναντι στη χώρα καταγωγής της.
Υπό το φως της παρατήρησης της Μερνίσι, η πράξη της Ελ-Μάχντι φέρει
αναμφισβήτητο ανατρεπτικό βάρος μέσα στο αιγυπτιακό πλαίσιο. Της έχει,
εξάλλου, κοστίσει αφόρητες απειλές. Αλλά το πρόβλημα είναι ότι η
απολύτως ατομική πορεία της στέκεται ανίκανη να εξελίξει τη νοοτροπία
στην πατρίδα της. Αποδεικνύεται, μάλιστα, αντιπαραγωγική : Στη Δύση, η
νεαρή γυναίκα υιοθετήθηκε πολιτικά από σχολιαστές των οποίων ο λόγος –ή
οι σκέψεις στο πίσω μέρος του μυαλού τους- δεν είναι πάντα τόσο
καλοπροαίρετες απέναντι στη χώρα καταγωγής της.
[3] Nos seins, nos armes, de Caroline Fourest et Nadia El-Fani.
[4] « Femen, la guerre des “sextrémistes” », Libération, 7-3-13.
[5] « “Si tu montres tes nichons, je reviens avec mon photographe” », Seenthis, Οκτώβριος 2012.
[6] « Ukraine : le féminisme seins nus tisse sa toile dans le monde », AFP, 7-3-13.
[7] « Seins nus : les Femen, phénomène médiatique ou féministe ? », Rue89, 23-12-12.
[8] « Le féminisme à l’épreuve du sextrémisme », M – Le magazine du Monde, 9-3-13.
[9] « Femen’s topless warriors start boot camp for global feminism », The Guardian, 22-9-12.
[10] Claude Guillon, Je chante le corps critique, H&O, Παρίσι, 2008.
[11] « Quel usage politique de la nudité ? », Claude Guillon, 7-2-13 και « “Sauvées par le gong” ? Femen, suite et fin » 12-3-13.
[12] Femen, entretiens avec Galia Ackerman, Calmann-Lévy, Παρίσι, 2013.
[13] Libération, 7-3-13.
[14] Βλ. Sylvie Tissot, « Η γυμνή Σιμόν με τα βαμμένα νύχια ».
[15] « Femen : “Notre message est universel” », 20minutes.fr, 5-3-13.
[16] « Prostitution : Libération remet le couvert », Le blog de Patric Jean, 7-1-13.
[17] Maïa Mazaurette, « Une remarque au sujet des caricatures “humiliantes” dans Charlie Hebdo », Sexactu, 20-9-12.
[18] Nacira Guénif-Souilamas et Eric Macé, « Les féministes et le garçon arabe », L’Aube, La Tour d’Aigues, 2004.
[19] « Femen, Ukraine’s Topless Warriors », TheAtlantic.com, 28-11-12.
[20] « Femen ou le fétichisme du dévoilement », Seenthis, Οκτώβριος 2012 και Alain Gresh, « Jupe et string obligatoires », Nouvelles d’Orient, Les blogs du Diplo, 20-3-11.
[21] Sara Salem, « Femen’s Neocolonial Feminism : When Nudity Becomes a Uniform », Al-Akhbar English, 26-12-12.
πηγή: http://www.monde-diplomatique.gr/spip.php?article526
