Οι θεωρίες συνωμοσίας που περιγράφουν τους αρχαίους ναούς σαν διαστημόπλοια και τις πυραμίδες σαν προϊόντα εξωγήινων πολιτισμών – απηχούν (μέσα στην τρέλα τους) μια βαθιά αντίληψη του ‘’κλασικού’’. Η γεωμετρική κομψότητα και συμμετρία – οι ελλειπτικές κολώνες, οι ευθείες, οι γωνίες – μετουσιώνουν τα μαθηματικά σε ένα θέαμα και την ‘επιστήμη’ σε μια περιπέτεια για τις αισθήσεις. Από αυτήν την άποψη οι αρχαίοι ναοί ενσαρκώνουν ένα πρώιμο είδος επιστημονικής φαντασίας. Κτίρια που φτιάχτηκαν για τη λατρεία παραδοσιακών θεών εγκαινιάζουν μια αλλόκοτη όραση για το σύμπαν –ένα μυστικιστικό ορθολογισμό . Το αρχιτεκτονικό τους σενάριο ξεναγεί το βλέμμα στην άλγεβρα όπως μια κινηματογραφική αποστολή στο υπερπέραν. Μια επιστημονική ονειρογραφία σε κτίριο.
Όπως και στις ταινίες επιστημονικής φαντασίας – όπου φυλές του διαστήματος ανακατεύονται μεταξύ τους μέσα σε ένα υπερ-γαλαξιακό αλαλούμ – έτσι και τα κλασικά κτίρια στήνουν ένα πολυφωνικό τουρλού – πάνω στην πίστα τους συναντιέται η μπούκλα της Μεσοποταμίας με τη πυραμίδα της Αιγύπτου – η σφίγγα με το ανθρώπινο σώμα – η τσαχπινιά με την δωρικότητα, η μητρόπολη με την αποικία – και πάνω απ’ όλα, ένας υπέρ-σύνθετος συλλογισμός με μια σχεδιαστική λιτότητα. Είναι σαν να συμπυκνώνεις ένα οχετό σκέψης σε μια ευθεία γραμμή ή σαν να φτιάχνεις σήματα μορς από μάρμαρο. Όπως και στις ταινίες – έτσι και στους ναούς –παλιοί θεοί, τελετουργικά φαινόμενα, παραδοσιακές θρησκείες – ανακατεύονται με ριζοσπαστικές μορφές γνώσης, νέα πολιτικά αξιώματα και καινοτόμες ιδέες. Το παλιό αναμιγνύεται με το καινούριο, η πολιτική με την πόζα και το τοπικό με το υπερ-τοπικό.
Στο Σολάρις του Ταρκόφσκι ή στην Οδύσσεια του Διαστήματος του Κιούμπρικ – διαστημόπλοια και μηχανές – ψιθυρίζουν ιστορίες τρόμου και τρέλας: τεχνολογική καινοτομία συμπεριφέρεται σα διαταραγμένη αλληγορία ψυχικού χάους. Έτσι και στην ‘κλασική’ αρχιτεκτονική – η γεωμετρία στήνει ένα ψυχο-διανοητικό δράμα. Ρωτήσαμε το σύμπαν ‘’τι σημαίνεις’’ – πήραμε ως απάντηση την ηχώ της φωνής μας — και αρχειοθετήσαμε αυτό το διάλογο μέσα σαν ένα ιερογλυφικό αρχιτεκτονικό γρίφο. Από αυτήν την άποψη, οι συμμετρικές – κάθετες γραμμές – του κλασικού κτιρίου συνιστούν ταυτόχρονα μια απάντηση και μια ερώτηση.. μια ρυθμική περιδίνηση στο κενό – και πάνω απ΄ όλα μια πτήση: Είναι το σημείο που οι ευθείες γραμμές συναντιούνται με το φύλλο πορείας του μυαλού μας.
Για όλους αυτούς τους λόγους – εύκολα μπορεί να υποστηρίξει κανείς ότι οι τεχνο-αισθηματικες μουσικές του γερμανικού συγκροτήματος Kraftwerk – δηλαδή οι ρυθμικοί αναστεναγμοί ρομπότ που λιώνουν απο μελαγχολία — ‘διασώζουν΄ καλύτερα την ‘κλασική’ κληρονομιά – απ’ ότι τα γερμανικά νεο-κλασικά που καρφώθηκαν στο κέντρο της Αθήνας – σαν μνημειώδεις λευκές κάλτσες σε πέδιλο – ή σαν τρισδιάστατες καρτ-ποστάλ. Το κλασικό είναι ο συντονισμός με μια ψυχο-αισθητική συχνότητα – ένας παλμός που σου επιτρέπει να κολυμπάς μέσα στην χαοτική δομή του κόσμου. Η παπαγαλία ενός αισθητικού τρόπου δεν συνιστά ‘κλασική’ χειρονομία, αλλά κλασικισμό, δηλαδή δογματισμό, αντιγραφή, κομφορμισμό, ακινησία. Θυμίζει τα σκοτεινά στερεότυπα της γερμανικής νοοτροπίας – δηλαδή τη σχεδόν μαζοχιστική υποταγή στο γράμμα του νόμου – το φετιχισμό του κανόνα – το θρίαμβο του καθωσπρεπισμού. Αναγγέλλει την άτεγκτη υποταγή σ’ ένα σύστημα καλών τρόπων. Διατηρεί (σ’ επίπεδο εντυπώσεων) κάτι από το ρομαντισμό που θαυμάζει – αλλά δεν τον ζωντανεύει – γιατί ζωντανό είναι μόνο αυτό που κινείται και παίζει – αυτό που παράγει πρωτότυπα νοήματα – αυτό που συντονίζεται με τις δονήσεις του χωροχρονικού μάτριξ.
Το ζωντανό κλασικό δεν είναι ένα μνημείο — είναι η ακατάσχετη παραγωγή μνημειακών γεγονότων – ή αλλιώς, η συγκινησιακή ευλυγισία που ξέρει να συντονίζεται με νέες μορφές μνημειακότητας.
Αν ένα νεοκλασικό κτίριο είναι ένα ρομπότ – τότε ένα νεοκλασικό κτίριο με γκραφίτι – είναι ένα ρομπότ με ψυχή. Η ζωγραφική που αγκάλιασε μέσα σε μια νύχτα τους εξωτερικούς τοίχους πολυτεχνείου έδωσε υλική μορφή σε μια άυλη μορφή ψυχικού πολιτισμού . Τα αφηρημένα – ασπρόμαυρα κυματοειδή σχήματα της σύνθεσης – παραπέμπουν σε ένα πλήθος από υπερ-ιστορικές γλώσσες . Οι κυματώσεις του σχεδίου μοιάζουν σαν αρνητικά αντίγραφα των βιτρίνων της Στουρνάρη – σαν τατουάζ που απεικονίζουν οάσεις φαντασιακής απόλαυσης. Παραπέμπουν στις γραφικές ύλες, τα ηλεκτρονικά παιχνίδια, τα role-playing games, τα συναξάρια κβαντικής φυσικής και τις βίβλους επιστημονικής φαντασίας – που δεσπόζουν στην περιβάλλουσα εμπορική ζώνη. Στις βιτρίνες αυτές και ειδικά στο θρυλικό κατάστημα κόμιξ Solaris στη Μπόταση – το δράμα της επιστημονικής όρασης του σύμπαντος – οι ήρωες της μάρβελ και των διαστημικών βαβέλ – μετατρέπουν ακατάπαυστα την τεχνο-μηχανικά πειράματα σε ψυχικά τοπία. Από αυτήν την άποψη, το γκραφίτι έκανε το πολυτεχνείο να μοιάζει με το εξώφυλλο ενός εικαστικού μυθιστορήματος.
Στο ιδιο ψυχο-γεωγραφικό σημείο, η επιστημονική απόδραση συναντιόταν με μια με μια πολιτική κουλτούρα φυγής. Οι διπολικές αποχρώσεις του γκραφίτι παραπέμπουν στα πολυπληθή ασπρόμαυρα φανζίν και τις μπροσούρες , τα ψυχεδελικά κοντομάνικα πλυμένα σε χλωρίνη, τους dark-punk ύμνους , τη σκοτοδίνη, το λαβύρινθο και το χάος – την μετατροπή της αστικής παρακμής σαν νεανικό γλέντι. Είναι η πεμπτουσίας της υπαρξιακής πόζας των Εξαρχείων. Μια ποπ της ανατροπής – γεμάτη από ποιητικές αναφορές στο μηδενισμό, τη φωτιά, τις μυθολογίες ηρωικότητας, τα νεο-ασκητικά μανιφέστα άρνησης του πραγματικού – τους σκοτεινούς πίτερ παν της εφηβικής ηλικίας – την πρέζα, τα ναρκωτικά, τους ασφαλίτες – τις βαρβαρότητες, τις κραυγές και τις εκρήξεις αισιοδοξίας μέσα στη μιζέρια. Να ένα ιδίωμα νεολαϊστικής φαντασίας – που άνοιγε μια πύλη σε μια άλλη διάσταση – άλλαζε τους όρους βαρύτητας στο μικροαστικό τοπίο – λύγιζε τις πολυκατοικίες – και παραβίαζε φυσικούς νόμους της ελληνικής ζωής, πυροβολώντας τη ζωή του διαμερίσματος – με μια σειρά από ποιητικά μοτίβα και… κλισέ.
Αναφερόμενη σε αυτήν την ρουτίνα νοήματος– η ευφυής τρολ-artist περσόνα Καλυψω Λάρα περιέγραψε – σε μια διαδικτυακή μας αψιμαχία — αυτό το γκραφίτι σαν μια παρέμβαση ατενίστας από την ανάποδη: η αισθητική εκπλήρωση ενός επαναστατικού καθωσπρεπισμού. Ένας εικαστικός και ιδεολογικός πουριτανισμός που αυτο-συστήνεται ως εικαστική παρέμβαση. Όμως πραγματικά συντηρητικές — ήταν οι αναγνώσεις που το εκθείαζαν γι αυτόν ακριβώς το λόγο – αυτές δηλαδή που το διάβαζαν μόνο ως ένα νεαρό ιδίωμα ‘στρατευμενης’ τέχνης – το διαταραγμένο έργο μιας ‘’επαναστατικής’’ αγωνίας. Μέσα από αυτόν το βαθύτατα συντηρητικό λυρισμό το είδε και ο υφυπουργός πολιτισμού, ο Ξυδάκης — χαρακτηρίζοντας το ως ένα εύγλωττο ντοκουμέντο της κρίσης – που δεν παύει να βεβηλώνει τη μνημειακότητα του νεο-κλασικού κτιρίου. Ακόμη πιο ακραία συντηρητικές ήταν οι απόψεις που αναθεμάτιζαν οποιαδήποτε αισθητική ανάγνωση ενός καθόλα ‘’παράνομου’’ έργου. Για τους κήνσορες του ακραίου κέντρου, το σκάνδαλο εδώ είναι η ίδια η μεταστροφή μιας παράνομης χειρονομίας σε υπόθεση ‘γούστου’. Το έκτακτο της νομιμότητας απονομιμοποιεί οποιαδήποτε συζήτηση επί του αισθητικού. Αυτό που σοκάρει, αυτούς τους σχολιαστές, δεν είναι η αισθητική αλλά η διοικητική και θεσμική ανεπάρκεια που επέτρεψε ένα τέτοιο έγκλημα (του οποίου ο αισθητικός χαρακτήρας είναι ‘’υποκειμενικό’’ ζήτημα – και πάντως άσχετο με την ουσία του προβλήματος)
Αυτός ο νεο-πουριτανικός φετιχισμός της νομιμότητας – αγνοεί και επαυξάνει το νομικό βανδαλισμό και την πολιτισμική κάκωση. Να μια βαρβαρότητα με βαθιά παράδοση: ο Μαρκήσιος Ντε Σαντ, ο Ζαν Ζενέ – αλλά και το αρχαίο δράμα – δεν θα υπήρχαν καν αν σεβόμασταν τους κανόνες και τους νόμους. Η αρχαία τραγωδία ξεκίνησε από μια ασέβεια σε μια διονυσιακή τελετουργία – ένας άνθρωπός βγήκε από το χορό και άρχισε να μιλάει – κάποιος του απάντησε – και ο διάλογος οδήγησε την πλοκή. Η ασέβεια στο τυπικό γέννησε νέα μια μορφή ‘ιερότητας’. Ο νόμος και η αισθητική είναι σε διαρκή αγώνα δρόμου μεταξύ τους – νέα βιώματα, νέες μορφές γνώσης και εμπειρίας – αλλάζουν την ηθική υπόσταση του αισθητικού. Οι κοινωνικές, ψυχολογικές και ανθρωπολογικές αναφορές που μας επιτρέπουν να διαβάσουμε το γκραφίτι ως θρίαμβο — είναι απτές και διαπιστωμένες. Η σχέση του με τα πολιτισμικά επιτεύγματα του τόπου δεν είναι ‘υπόθεση υποκειμενικού γούστου.’ Ο πολιτισμός που κουβαλάει πάνω του είναι ορατός, υλικός και διάχυτος – στο χώρο, τον χρόνο και στα σώματα που το περιβάλλουν.
Το γκραφίτι δεν είναι απλώς σπουδαίο επειδή παραπέμπει σε μια ‘’καινοφανή’’ εμπειρία της κρίσης – αλλά επειδή ακριβώς συμπυκνώνει μέσα του μια παράδοση διαπροσωπικής εμπειρίας και αισθητικής έκφρασης – ενώνει μοντέρνες και αρχαίες μορφές επιστημονικής και κοινωνικής φαντασίας. Το σχέδιο του παραπέμπει στα φράκταλ – στην οπτικοποίηση της μαθηματικής θεωρίας του χάους. Η κβαντική απροσδιοριστία του σχεδίου αγκαλιάζει την ευκλείδεια γεωμετρία του κτιρίου – μετουσώνει μια πεπερασμένη ‘’μορφή’’ σε μνημείο ενός νέου τρόπου ζωής. Χαρτογραφεί μια φαντασιακή περιπλάνηση στις μαύρες τρύπες του σύμπαντος και της νεανικής ονειροπόλησης – αποτυπώνει ένα γνώριμο λεξιλόγιο — την εξέγερση των αισθήσεων μέσα στο τσιμέντο, την πολυκατοικία και την ασυμμετρία. Τόσο ως σχέδιο – όσο και όσο ως χειρονομία – το γκραφίτι γεφυρώνει τη γεωμετρική καινοτομία του κλασικού – με σύγχρονες μορφές συναισθηματικής νοημοσύνης. Παρά τις όποιες ατέλειες στην εκτέλεση (σαν μια κίνηση φλας μέσα στη νύχτα)– η κεντρική ιδέα δείχνει ωρίμανση: την ωρίμανση ενός τρόπου να ζεις και να εκφράζεσαι μέσα στον πανικό. Κάθε καινοτομία είναι μια παρασπονδία – και εδώ το γκραφίτι είναι ευφυές ακριβώς επειδή αναδεικνύει την παρασπονδία του κλασικού – το σπάσιμο των κανόνων – το συνδυασμό των α-συνδυάστων – την έκρηξη της ομορφιάς σε μια παρθένα εμπειρία του κόσμου και των σπαραγμάτων του.
Ζούμε σε μια χώρα – και σε μια ήπειρο – όπου η τέχνη και λογοτεχνία – έχει αντικατασταθεί από τη φιλολογία και την αρχαιολογία –προπαγανδιστικοί λόγοι υποδύονται ότι ερμηνεύουν το κλασικό (ενώ στην ουσία αξιολογούν και επιβάλλουν την πρέπουσα σημασία του). Σε καμιά περίπτωση δεν ανα-δημιουργούν το κλασικό ως ιστορική εμπειρία. Σε μια τέτοια εποχή όλα τα παραπάνω δεν θα γίνουν ποτέ κατανοητά. Η γλωσσική αφασία δεν περιορίζεται στην εικαστική ή την αρχιτεκτονική αισθητική. Οι θεατρικές κριτικές των ελίτ εφημερίδων κρίνουν τις παραστάσεις στην Επίδαυρο με βάση την ικανότητα τους να αναπαράγουν την ‘πρόθεση’ του αρχικού δημιουργού τους – το αρχικό κείμενο ‘ειδωλοποιείται’ . Το αρχαίο μετατρέπεται σε ένα φετίχ μαζοχιστικής υποταγής –ένα αξεπέραστο θέσφατο. Αυτή η ιδεολογική προσήλωση γεννά ένα αθεράπευτο τζιχαντισμό: η μανία να διατηρήσουμε ανέπαφο το κέλυφος (και όχι την ουσία) μιας σκέψης μας ωθεί στην καταστροφή των μνημείων σκέψης του παρόντος. Οι Ελληνικές ελίτ αφομοίωσαν το νεοκλασικό παράδειγμα με το πλέον βάνδαλο τρόπο: έμαθαν να διαβάζουν το κλασικό ακριβώς όπως οι γερμανικές ελίτ διαβάζουν σήμερα την οικονομία – σαν ένα κανόνα πειθάρχησης και ευνουχισμού. Η αυτο-αποικιακή δικτατορία είναι εδώ.
κείμενο: Αλέξανδρος Παπαδόπουλος
φώτος από την δράση του Ελεύθερου Αυτοδιαχειριζόμενου Θεάτρου Εμπρός για την υπεράσπιση του γκραφίτι στο Πολυτεχνείο ως σύγχρονο μνημείο Τέχνης / photos of the action in defense of the graffiti as a monument of contemporary Art, organised by the occupied Free Self-Organised Theatre Embros.
Το γκραφίτι καταστράφηκε από τον δήμαρχο Αθήνας Γ.Καμίνη μερικές μέρες μετά / Τhe graffiti destroyed by the mayor of Athens G. Kaminis some days after
