Εισαγωγή-our Baba doesn’t say fairytales
Ο καλός μας σύντροφος Νίκος Α, μας έστειλε ένα κείμενο για τις τελευταίες κινητοποιήσεις στην Αλβανία. Το κείμενο αυτό έχει για μας μια ιδιαίτερη αξία Με καταγωγή και βιώματα από την Αλβανία, γνωρίζοντας την γλώσσα αλλά και την πραγματικότητα από πρώτο χέρι, είναι σε πολύ καλύτερη θέση να αξιολογήσει το τι συμβαίνει και γιατί. Δεν είναι απλά ένα κείμενο ενημερωτικό, αλλά ένα κείμενο συνολικότερο πάνω σε ένα κίνημα, μια πραγματικότητα, και μια χώρα που ίσως στο μέλλον γεννήσει μεγαλύτερα κινήματα. Είναι γεγονός ότι η Αλβανία είναι η μόνη βαλκανική χώρα που τα κινήματα της γνωρίζουν ανοδική πορεία τα τελευταία χρόνια, και επίσης η μόνη στην οποία-παρά τους ενδοιασμούς που έχουμε εκφράσει, και εκφράζονται και στο κείμενο-είναι κινήματα που στρέφονται προς τη ριζοσπαστική σκέψη και όχι στην αντίδραση που καταλαμβάνει τους δρόμους στις άλλες χώρες.
Σκέψεις / Για την απεργία των φοιτητών στην Αλβανία
«Ό, τι περιγράφετε σε κάποιο άλλο άτομο είναι επίσης μια αποκάλυψη του ποιος είστε και ποιος νομίζετε ότι είστε. Δεν μπορείτε να περιγράψετε τίποτα χωρίς να προδώσετε την άποψή σας, τις προσδοκίες σας, τους φόβους σας, τις ελπίδες σας. Τα πάντα.»
James Baldwin1
Τους τελευταίους μήνες του χρόνου που πέρασε, τρέχει ένα αρκετό σημαντικό γεγονός στη γειτονική χώρα την Αλβανία. Αυτό το γεγονός δεν είναι άλλο από την απεργία των φοιτητών απέναντι στο νόμο για την τριτοβάθμια εκπαίδευση της κυβέρνησης Rama2 και το αίτημα τους για την κατάργησή του. Ο νόμος αυτός αναδιαρθρώνει εκ θεμελίων την κατάσταση στην ανώτατη εκπαίδευση, των πανεπιστημίων και των φοιτητών που συμμετέχουν σε αυτά, υπέρ των ιδιωτικών ιδρυμάτων. Η έντονη παρουσία των φοιτητών στο δρόμο, πραγματοποιώντας αρκετές διαμαρτυρίες προς το υπουργείο παιδείας, τη κυβέρνηση και το κράτος αρχίζει από τις 4 Μαρτίου του 20183 και συνεχίζει μέχρι και σήμερα με μια μικρή παύση πάνω στην αλλαγή του χρόνου. Επιγραμματικά θα αναφέρω μερικά σημαντικά σημεία του νόμου αυτού· πρώτον, το κράτος θα χρηματοδοτεί με βάση μια κλίμακα αξιολόγησης τα πανεπιστήμια, ανάλογα με το σκορ που θα πετυχαίνει ένα ίδρυμα θα έχει και την αντίστοιχη πρόσβαση στα κονδύλια που έχουν προβλεφθεί από τη κυβέρνηση για την τριτοβάθμια εκπαίδευση. Εκτός από το προηγούμενο, τα δημόσια πανεπιστήμια θα ανταγωνίζονται επιπλέον μεταξύ τους παρότι αυτά έχουν διαφορετικά επιστημονικά πεδία. Ένα υπόλοιπο ποσοστό της χρηματοδότησης τα πανεπιστήμια θα το βρίσκουν μέσα από τα δίδακτρα που θα πληρώνουν οι φοιτητές. Δεύτερον, το δικαίωμα να αξιολογούν το πανεπιστήμιο θα έχουν και οι φοιτητές που συμμετέχουν σε αυτό. Τρίτον, στο νόμο υπάρχει πρόβλεψη ότι κάθε ιδιωτικό πανεπιστήμιο εάν είναι κερδοφόρο θα μπορεί να μετατρέπετε σε δημόσιο πανεπιστήμιο, να χρηματοδοτείτε δηλαδή όπως και τα δημόσια πανεπιστήμια από το κράτος. Τέλος στη διοίκηση του πανεπιστήμιου θα μπορεί να κατέχει τη θέση του κοσμήτορα ο πρώην ιδιοκτήτης – «επενδυτής» ασχέτως εάν αυτό έχει «κρατικοποιηθεί». Να αναφέρουμε εδώ ένα σημαντικό σημείο του νόμου αυτού το οποίο αφορά τα ιδιωτικά πανεπιστήμια τα οποία ναι μεν θα χρηματοδοτούνται από το κράτος, όπως προανέφερα, χωρίς όμως να γίνετε ξεκάθαρο με ποιον τρόπο θα ελέγχονται τα κονδύλια που διατίθενται στα ιδρύματα αυτά. Είναι προφανές ότι όλη η ροή του δημόσιου αυτού χρήματος θα περνά από τον έλεγχο του ιδιώτη ιδιοκτήτη, στο νόμο υπάρχει πρόβλεψη ότι οποιαδήποτε χρηματοδότηση (δημόσια ή ιδιωτική) προκύπτει προς κάποιο τμήμα του πανεπιστήμιου, αυτή θα ελέγχετε αποκλειστικά από τη διοίκηση του ιδρύματος και όχι από το αντίστοιχο Τμήμα. Ένα εξίσου καίριο ζήτημα το οποίο προσπαθεί να αλλάξει η κυβέρνηση με το νομό αυτόν, είναι η δυνατότητα των φοιτητών να πάρουν μέρος στην εκλογή της διοίκησης και των αποφάσεων του πανεπιστήμιου, ο προηγούμενος νόμος του 2007 έδινε μια βαρύτητα σε ποσοστό 20% στη ψήφο των φοιτητών, ο καινούργιος θέλει να μείωση αυτό το ποσοστό σε 10% και οι φοιτητές θέλουν την συμμετοχή τους σε ποσοστό 50%.
Στην Αλβανία μετά την πτώση του καθεστώτος του Ηoxha4, έχει υπάρξει μια κατάρρευση των κοινωνικών-εργασιακών σχέσεων προς όφελος του κεφαλαίου. Πλήρης κατάργηση των εργατικών δικαιωμάτων απόσυρση του κράτους από την υγεία και την προστασία του πολίτη, το εντάσσω αυτό στη λογική της σοσιαλδημοκρατίας στη δύση. Μεγάλη ανεργία πολύ χαμηλή μισθοί. Επίσημα, ο μέσος μισθός είναι στα 250euro, με τον πραγματικό όμως να βρίσκετε περίπου στα 150е. Σε αυτό το πλαίσιο του επιθετικού νεοφιλελευθερισμού και καπιταλισμού η δημόσια παιδεία ήταν από τα πρώτα κοινωνικά κεκτημένα που χτυπήθηκε ανηλεώς. Επομένως οι φοιτητές έχουν να αντιμετωπίσουν όλα αυτά τα χρόνια τεράστια έξοδα στη διαδικασία φοίτησης τους. Τα έξοδα αφορούν την προμήθεια των βιβλίων, τη στέγαση, τη μετακίνηση και τα δίδακτρα στο μάστερ. Συνεχίζοντας, να αναφέρουμε ότι όταν αναλύουμε το Αλβανικό κράτος, θα πρέπει να σκεφτόμαστε ένα θεσμό το οποίο λειτουργεί με όρους μαφίας και πλήρης διαφθοράς σε όλες τις εκφάνσεις του. Είναι κοινό μυστικό στην χωρά αυτή ότι μέλη της κυβέρνησης έχουν σχέσεις με το εμπόριο κάνναβης, η διαφθορά διατρέχει κάθετα την διοίκηση του κράτους είναι στην ουσία η ραχοκοκαλιά του. Συνολικά ο γραφειοκρατικός μηχανισμός της διοίκησης του κράτους από τα υψηλόβαθμα μέχρι και τα χαμηλόβαθμα στελέχη, διακινεί μαύρο χρήμα. Δε μπορείς να πραγματοποιήσεις σχεδόν καμία διοικητική πράξη απέναντι στις γραφειοκρατικές υπηρεσίες του κράτους, χωρίς να χρειαστεί να δωροδοκήσεις κάποιον υπάλληλο. Σε αυτό το πλαίσιο εντάσσεται και η διαφθορά στα πανεπιστήμια και τις δυσκολίες που αυτή προκαλεί στους φοιτητές. Ενδεικτικά, υπάρχουν καθηγητές οι οποίοι ζητάνε περίπου 700euro για να αξιολογήσουν θετικά στο μάθημα τους έναν-μια φοιτητή-τρια ή ακόμα πιο εξοργιστικά περιστατικά όπου καθηγητές έχουν ζητήσει σεξουαλική «αποζημίωση» από φοιτήτριες για να καταφέρουν να προαχθούν σε κάποιο μάθημα.
Μετά τη πτώση του σοσιαλιστικού καθεστώτος, επήλθε μια κατάρρευση των κοινωνικών κεκτημένων, όχι μόνο εκεί βέβαια αλλά συνολικά στην ανατολική Ευρώπη. Επομένως ένα μεγάλο κομμάτι από το προλεταριάτο στην Αλβανία, το κομμάτι εκείνο το οποίο δεν κατάφερε να μεταναστεύσει, βρέθηκε σε πάρα πολύ δυσχερή οικονομική θέση. Βέβαια αυτό συνέβη και λόγο της κατάρρευσης της οικονομίας του πρώην σοσιαλιστικού κράτους. Στη συγκεκριμένη μετάβαση προς μια κοινωνία εκμετάλλευσης το «φοιτηταριάτο» 5 δεν θα έμενε απ’ έξω. Η ανάγκη ενός νέου καπιταλιστικού κράτους, για εκπαιδευμένο προσωπικό με σύγχρονους όρους ήταν και είναι μεγάλη. Εάν συνυπολογίσουμε και το γεγονός ότι αυτό είναι το μόνο πεδίο στο οποίο αναπτύσσετε στη χώρα αυτή, το οποίο είναι ο τριτογενείς τομέας των υπηρεσιών, αντιλαμβανόμαστε με πραγματικούς όρους την εκφραζόμενη ανάγκη. Το προσωπικό αυτό, όπως συνέβη και στην Ελλάδα, αλλά και συνολικά στις νότιες χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης, πρέπει να καλύψει τις ανάγκες της παραγωγής χωρίς εργασιακά δικαιώματα μέσα σε συνθήκες επισφάλειας. Οπότε η επίθεση στα εργατικά δικαιώματα μπορεί εύκολα να ενταχθεί στη συνολική διαχείριση που κάνει το κεφάλαιο μέσω των νεοφιλελεύθερων πολιτικών ενάντια στις εκμεταλλευόμενες τάξεις σε παγκόσμιο επίπεδο και όχι μόνο στη Αλβανία. Άρα εάν δούμε το πανεπιστήμιο ως ένα μεταβατικό στάδιο προς την αγορά εργασίας και μέσα από το πρίσμα της προετοιμασίας εκμεταλλεύσιμου εργατικού δυναμικού, μπορούμε εύκολα να κάνουμε την σύνδεση ανάμεσα στην επίθεση στα εργασιακά δικαιώματα και το καινούργιο νόμο για την εκπαίδευση της κυβέρνησης Rama. Η αντίδραση της συγκεκριμένης κυβέρνησης απέναντι στη μαζική απεργία των φοιτητών ήρθε σε τρία μέρη, αρχικά τους αγνόησε, στη συνέχεια τους λοιδόρησε και στο τέλος έστειλε την αστυνομία και εταιρείες σεκιούριτι για να καταστείλει των αγώνα χωρίς να τα καταφέρει προς το παρόν.
Η απεργία αυτή μπορεί εύκολα να ενταχθεί στο γενικότερο πλαίσιο των δικαιωμάτων και των διεκδικήσεων που απευθύνουν οι πολίτες των δυτικών κρατών προς τις νεοφιλελεύθερες κυβερνήσεις τους. Ωστόσο, θα πρέπει να δούμε με προσοχή τον αγώνα των φοιτητών στην Αλβανία. Οι λόγοι είναι σημαντικοί από μια σκοπιά ριζοσπαστική. Για πρώτη φορά μετά από τις φοιτητικές διαδηλώσεις εναντίων του σοσιαλιστικού καθεστώτος πάνω στη κατάρρευσή του, το 1991, εμφανίζετε ένα κίνημα τόσο πολυπληθές. Το φοιτητικό αυτό κίνημα διεκδικεί να ακουστεί και εκφράζει ένα λόγο αριστερό. Προσπαθεί να αναδείξει όλα τα προβλήματα που αντιμετωπίζει στη καθημερινότητα του και να αφουγκραστεί τις ανησυχίες «όλων» των φοιτητών όχι μόνο μιλώντας για τα προβλήματα τους άλλα ταυτόχρονα μιλώντας για την ίδια την κοινωνία που δημιουργούν ή εντάσσονται οι φοιτητές. Έχοντας ιδρύσει ένα συνδικαλιστικό όργανο προσπαθούν να οργανώσουν την πάλη ενάντια σε ένα πλήρως διεφθαρμένο καθεστώς χωρίς ίχνος διάθεσης να συνομιλήσει μαζί τους, σε μια πλήρως αποσαρθρωμένη κοινωνία, χωρίς καμία μνήμη μαζικού κοινωνικού αγώνα, χωρίς παραστάσεις διεκδικητικών αγώνων ή μνήμες ταξικής πάλης. Ο αγώνας αυτός των φοιτητών είναι μια «όαση» μπροστά στη συνολική καθίζηση των ριζοσπαστικών πολιτικών και προταγμάτων για μια κοινωνία ίσων, που επήλθε μετά τη κατάρρευση του υπαρκτού σοσιαλισμού. Θεωρώ ουσιώδες στην απεργία αυτή τη προσπάθεια τους από τη μια πλευρά να ανακόψουν πλήρως τις γέφυρες με τα κόμματα «αριστερά» – δεξιά, και με τις κομματικές νεολαίες των κομμάτων αυτών, από την άλλη τη προσπάθεια τους να επικοινωνήσουν αρχικά προς τους φοιτητές και μετά προς μια παραδομένη κοινωνία, ένα νέο σε πρωτόλειο επίπεδο ριζοσπαστικό διεκδικητικό λόγο. Έναν προταγματικό λόγο που δεν το συναντάμε πουθενά σε ένα τόσο μαζικό κίνημα στο ανατολικό μπλοκ. Δεν είναι τυχαίο ότι μια από τις πιο συχνές κατηγορίες που προσάπτουν στους φοιτητές η κυβέρνηση και διάφοροι άλλοι μέσω τον ΜΜΕ και των ιστοσελίδων, είναι η επίκληση του απόλυτου κάκου Ηoxha και η απόδοση της ιδιότητας «χοτζικός», ή αυτό που τούς είπε ο «αριστερός» Rama· «Πως γίνετε να είστε μαρξιστές χωρίς να έχετε διαβάσει Μαρξ;», φυσικά οι φοιτητές του απάντησαν «Πώς γίνετε να είσαι αριστερός, εφαρμόζοντας νεοφιλελεύθερες πολιτικές;».
Η προσπάθεια των φοιτητών να μην συνδεθούν με το παρελθόν και τα αίσχη της αριστεράς του Ηoxha και της διακυβέρνησης του, είναι μεγάλη. Από την άλλη ο λόγος, τα σύμβολα θυμίζουν και δείχνουν μια πραγματικότητα που χάθηκε χωρίς να προσφέρει αυτά που ευελπιστούσαν οι συμμετέχοντες στους αγώνες. Είναι εντυπωσιακό για την χώρα αυτή, οι συμμετέχοντες στο συνδικαλιστικό φορέα των φοιτητών να εκφράζουν έναν σύγχρονο λόγο, αντλώντας από το Μαρξ, τη σχόλη της Φρανκφούρτης, τον Μάη του 68’6 τους αρχαίους φιλοσόφους. Αλλά ακόμα πιο εντυπωσιακό είναι η συμμετοχή των γυναικών στη κίνηση για το πανεπιστήμιο (Levizja Për Universitetin) 7 και συνολικά στον αγώνα αυτόν, εκφράζοντας τα προβλήματα τους, ενάντια στις διακρίσεις, ενάντια στο σεξισμό, ενάντια στη πατριαρχία (ακόμα και αν δε το ξέρουν), για ένα πανεπιστήμιο που θα τους χωράει όλους ασχέτως φύλου/σεξουαλικού προσανατολισμού ή χρώματος.
Τι στιγμή που γράφετε το κείμενο οι φοιτητές έχουν προχωρήσει σε καταλήψεις των πανεπιστημίων, είναι μια κίνηση για κλιμάκωση του αγώνα τους. Η κυβέρνηση σε όλες τις προσπάθειες να «συνομιλήσει» μαζί τους για να τους διασπάσει δεν έχει καταφέρει να πετύχει το σκοπό της (παρότι βρέθηκαν καλοθελητές). Εάν θα είναι νικηφόρος ο αγώνας τους δεν μπορώ να το ξέρω, αυτό που μπορώ να πω διακινδυνεύοντας μια εκτίμηση, είναι ότι ο αγώνας αυτός θα αποδώσει καρπούς σε συνολικότερο επίπεδο, επηρεάζοντας την κοινωνία, ασχέτως εάν ο Rama καταργήσει το νόμο για την παιδεία ή όχι. Η ζύμωση ανάμεσά στους Αλβανούς φοιτητές σε σχέση με τις ριζοσπαστικές θεωρίες είναι κάτι ελπιδοφόρο. Δείχνει μια ανθεκτικότητα ενάντια στη πραγματικότητα που βιώθηκε από την πλειοψηφία του πληθυσμού στον υπαρκτό σοσιαλισμό,. Δεν εννοώ σε καμία περίπτωση ότι είναι ίδια, εννοώ όμως ότι ξεκινούν από την ίδια βάση. Παρά τη χρόνια, περίπου 20 χρόνια, λειψανδρία επανέρχεται στο προσκήνιο επιτακτικά το ίδιο ερώτημα: με ποιον τρόπο μπορούμε να διεκδικήσουμε αυτά που μας ανήκουν, πάνω στα προτάγματα της ισότητας και της ελευθέριας; Επίσης το ίδιο δίλημμα εκφράζεται και αλλιώς, είναι δηλαδή οι παλιές θεωρίες του κομμουνισμού και τις αναρχίας ξεπερασμένες; Εάν απαντήσουμε θετικά, τότε γιατί στην απόλυτη αρνητικότητα (όπως είναι η Αλβανία) αυτού που εμφανίστηκε ως η απάντηση στα προβλήματα της ανθρωπότητας, τα προτάγματα που δείχνουν το δρόμο είναι πάλι καρμπόν των παλιών αλλά ταυτόχρονα τόσο επίκαιρων-όχι τόσο ξεκάθαρα όσο θα θέλαμε βέβαια-προταγμάτων; Δεν γίνετε να αγνοήσουμε ότι αυτά εντάσσονται στο πεδίο των δικαιωμάτων όπως προανέφερα, καθ΄΄ως επίσης ότι υπάρχει μια επίκληση από τους φοιτητές στο μέσο όρο των ευρωπαϊκών κρατών σε σχέση με την παιδεία. Από την άλλη όμως θα πρέπει να εντάσσουμε τον αγώνα αυτών στο συγκεκριμένο ιστορικό πλαίσιο στο οποίο εξελίσσεται και στις ιδιαίτερες συνθήκες που επικρατούν στη κοινωνία αυτή.
Αντί επίλογου, όσο και να αποφεύγουν οι φοιτητές να ονομάζουν το εαυτό τους ως κάτι συγκεκριμένο, δεν μπορούν να αρνηθούν ότι τα αιτήματα τους είναι αυτά που φαίνονται, μια έντονη πάλη και μια δυναμική διεκδίκηση ενάντια στη ζοφερό μέλλον που τους ετοιμάζει ο καπιταλισμός. Με ποιον τρόπο θα δώσουν τη μάχη επαφίεται καθαρά στις συνελεύσεις των φοιτητών. Θα ήθελα όμως να επισημάνω την μη εμφάνιση εθνικιστικών λόγων και συμβόλων. Ήταν ελάχιστες οι αλβανικές σημαίες που εμφανίστηκαν στα δρόμο, στις διαδηλώσεις τους. Η συμβολή σε ιδέες και συμμέτοχη του τμήματος των κοινωνικών επιστήμων του πανεπιστήμιου τον Τιράνων ήταν επίσης μεγάλη. Θα πρέπει να γίνει σαφής η «ανάγκη» ενός κομματιού των φοιτητών να αναγνωριστεί η προσπάθεια τους ως μια ουσιαστική κίνηση προς τα μπρος για την κοινωνία της Αλβανίας.
— ΝΙΚΟΣ Α.
____________________________________________
Υποσημειώσεις.
1 James Baldwin – (2 Αυγούστου 1924 – 1 Δεκεμβρίου 1987) ήταν Αμερικανός συγγραφέας, θεατρικός συγγραφέας και κοινωνικός κριτικός.
2 Edi Rama – είναι πρωθυπουργός της Αλβανίας και ο ηγέτης του Σοσιαλιστικού Κόμματος της Αλβανίας.
3 Στις 4 Μαρτίου του 2018 ξεκινάνε οι μαζικές διαδηλώσεις των φοιτητών ενάντια στον νόμο του Rama, αντίθετα όμως η κίνηση για το πανεπιστήμιο ως συνδικαλιστικός φορέας των φοιτητών είχε ήδη δημιουργηθεί πριν 4 χρόνια περίπου.
4 Enver Hoxha – ήταν ηγέτης της Αλβανίας από το τέλος του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου μέχρι τον θάνατό του το 1985, ως Πρώτος Γραμματέας του Αλβανικού Κόμματος Εργασίας.
5 Το χρησιμοποιώ ως υπερβολή, όπως ανέφερα στο κείμενο σαν μεταβατικό στάδιο μια προετοιμασία για την αγορά εργασίας, παραφράζοντας τη λέξη προλεταριάτο. Θεωρώ ότι στη συγκεκριμένη διαδικασία εντάσσετε συνολικά η εκπαίδευση, από το δημοτικό ακόμα.
6 Διάβασα ένα κείμενο, όπου αναφερόταν στην αντίθεση του αγώνα των φοιτητών στην Αλβανία σήμερα σε σχέση με τον Μάη του 68’. Δηλαδή οι φοιτητές στην Αλβανία παράτησαν το πανεπιστήμιο και βγήκαν στους δρόμους για να ακουστούν, ενώ το 68’ καταλήφθηκε το πανεπιστήμιο από τους Γάλλους φοιτητές. Ήταν πρόωρη μια τέτοια εκτίμηση όχι γιατί δεν συνέβη αλλά πλέον οι φοιτητές έχουν καταλάβει τα πανεπιστήμια και προσπαθούν να οργανώσουν σε αυτά συζητήσεις και δρώμενα για τα προβλήματα που αντιμετωπίζουν και το πανεπιστήμιο που επιθυμούν.
