Η ομάδα του Ill Will Editions επικοινώνησε με τον Franco “Bifo” Berardi για να τον ρωτήσει τι μαθήματα έχει να δώσει η Αυτονομία του ’70 για τους τωρινούς αγώνες μας. Η απάντηση του; Πολύ λίγα. Σε αυτό το δοκίμιο ο Bifο προτείνει να ξανασκεφτούμε την αυτονομία μέσα από τον νέο ορίζοντα: αυτόν του αφανισμού μας.
___________
To Aόρατο Χέρι μας πνίγει
“Το Αόρατο Χέρι είναι ένας από τους πιο ανθεκτικούς μύθους των (νεο)κλασσικών οικονομικών. Η μαγική του δύναμη είναι να διασφαλίζει την μεγιστοποίηση του κοινωνικού οφέλους όσο ο καθένας δρα με βάση το ατομικό του συμφέρον διαμέσου της αγοράς -φαινομενικά. Αλλά τι θα συνέβαινε αν το Αόρατο Χέρι ήταν λιγότερο αγαθό από αυτό; Ο πρόσφατος χείμαρρος εικόνων αστυνομικής βίας που προήλθαν από τις Η.Π.Α., με έβαλαν σε σκέψεις μήπως αυτό είναι δουλειά του Αόρατου Χεριού –το κράτημα σε λειτουργία του σχήματος Πόντσι που αποκαλούμε καπιταλισμό. Ίσως ήταν το Αόρατο Χέρι που χτύπησε την πόρτα του συντρόφου μου λίγα χρόνια πριν απαιτώντας την άμεση πληρωμή ενός παλιού χρέους, “ή αλλιώς”. Ίσως ήταν το Αόρατο Χέρι που πυροδότησε την βίαιη έκρηξη που κατέστρεψε τις 46.000 χρόνων ιερές σπηλιές των Puutu Kunti Kurrama και Pinikura φυλών στο φαράγγι του Juukan, για λογαριασμό του Rio Tinto.”
(Το Αόρατο Χέρι, ένα καλλιτεχνικό εγχείρημα από την Lara Luna Bartley@MoneyLab#X)
Το Αόρατο Χέρι ξεκάθαρα πνίγει την ανθρωπότητα, όπως ο Gunther Anders είχε προβλέψει ήδη από τα χρόνια μετά την Hiroshima και το Nagasaki. Στο κείμενο του, Εμείς, Οι Γιοί του Άιχμανν, o Anders γράφει ότι το πρότυπο του Ναζισμού θα φτάσει στην τελειότητα όταν η τεχνολογία πάρει το πάνω χέρι στα ανθρώπινα όντα. Το Άουσβιτς ήταν το πρώτο πείραμα στην βιομηχανική διαχείριση της εξόντωσης, και σήμερα οι συνενωμένες δυνάμεις της τεχνολογίας και του ρατσισμού προετοιμάζουν τo Endlosung σε πλανητική κλίμακα. Όπως έγραφε ο Anders:
“Μπορούμε να περιμένουμε ότι η φρίκη του Ράιχ θα επισκιάσει κατά πολύ την φρίκη του Ράιχ του παρελθόντος. Αναμφίβολα, όταν μια μέρα τα παιδιά ή τα εγγόνια μας, περήφανα με την τέλεια “συμηχανοποίηση” τους, κοιτάξουν από τα σπουδαία ύψη του χιλιόχρονου Ράιχ τους κάτω στην αυτοκρατορία του χθες, στο αποκαλούμενο “τρίτο” Ράιχ, θα τους φανεί απλά ένα ελάσσων, επαρχιώτικο πείραμα.” (Εμείς, Οι Γιοί του Άιχμανν)
Αυτή η αποκαρδιωτική πρόβλεψη πραγματοποιείται. Ο αυτοματισμός της εξόντωσης, σύμφωνα με τον Anders, είναι η ουσιαστική συνεισφορά που έφερε ο Ναζιστικός μηχανισμός, και στην μεταμοντέρνα και μεταβιομηχανική εποχή, το εγχείρημα της αυτοματοποιημένης εξόντωσης μπορεί να υλοποιηθεί σε μια πολύ μεγαλύτερη κλίμακα από ότι στην εποχή του Hitler.
Τι δεν μπορούσαμε να δούμε το ’70
Οι ακτιβιστές που ενηλικιώθηκαν στο δεύτερο μισό του περασμένου αιώνα δεν ήταν προετοιμασμένοι να αντιμετωπίσουν μια επιστροφή τόσο άγρια όσο αυτή που κάποτε χαρακτήρισε τον Ναζισμό. Αλλά στον νέο αιώνα, η αγριότητα αυτή επέστρεψε: η διακυβέρνηση του Trump έχει επαναφέρει φρικώδη θεάματα όπως ο χωρισμός παιδιών μεταναστών από τις οικογένειες τους, μια από τις αμέτρητες πράξεις απάνθρωπης βίας που λαμβάνουν χώρα ανά την υφήλιο, και συγκεκριμένα ενάντια των μεταναστών.
Η κουλτούρα της Ιταλικής Αυτονομίας, στην οποία ήμουν συμμετέχων τότε, προέβλεψε πολλές πλευρές του τωρινού μετασχηματισμού στο πεδίο της εργασίας, της τεχνολογίας και της ταξικής σύνθεσης, αλλά ήταν ουσιαστικά ανήμπορη να δει την εξάντληση της οικονομικής ανάπτυξης και ήταν εξίσου ανίδεη για την επίμονη δυναμική της φασιστικής υποκειμενοποίησης.
Παρά την έκδοση της μελέτης πάνω στα Όρια της Ανάπτυξης (1971), απλά δεν συνειδητοποιήσαμε τις μακροχρόνιες επιδράσεις που συνεπάγονται την κατάρρευση του φυσικού περιβάλλοντος, ούτε εκτιμήσαμε πλήρως τις επιδράσεις της ψυχικής κατάρρευσης που προκαλείται από την απεριόριστη εκμετάλλευση των διανοητικών ενεργειών.
Αυτός είναι ο λόγος που, αν θέλουμε να σκεφτούμε τις στρατηγικές του σύγχρονου κινήματος και τις τακτικές μορφές αντίστασης που απαιτούνται τώρα, δεν θεωρώ ότι η εμπειρία μου με το Ιταλικό ’70 βοηθάει ιδιαίτερα.
Στις ακόλουθες σημειώσεις, προσπαθώ να επαναπροσδιορίσω την πιθανότητα μιας αυτόνομης υποκειμενοποίησης μέσα από τον ορίζοντα του αφανισμού που σηματοδοτεί η πανδημική κατάρρευση.
Σπασμός
Το φθινόπωρο του 2019 ένας σπασμός συντάραξε το πλανητικό σώμα: από το Hong Kong στην Bogota, από την Barcelona στην Beirut, Quito, Βαγδάτη, La Paz, Santiago και Valparaiso, νέοι άνθρωποι, κυρίως άνεργοι και επισφαλώς εργαζόμενοι βγήκαν στους δρόμους σε ένα είδους παγκόσμιας διαμαρτυρίας. Καμία κοινή στρατηγική δεν ήταν ορατή σε αυτόν τον αναβρασμό, ούτε κοινοί στόχοι. Αυτό που ήταν κοινό, ωστόσο, ήταν μια αίσθηση πνιγμού, αφόρητου πόνου, η αίσθηση της απόγνωσης που εκφράζεται στις λέξεις, “δεν μπορώ να αναπνεύσω”. Τρεις σχετικές ταινίες πιάνουν αυτήν την στιγμή: Joker του Todd Phillips, Parasite του Bong Joon-ho, και Sorry we missed you του Ken Loach.
Ύστερα, μετά τον σπασμό, η κατάρρευση.
Η πανδημία που εξαπλώθηκε τους πρώτους μήνες του 2020 έδρασε σαν ένα είδος ψυχο-ύφεσης: η παγκόσμια μηχανή σταμάτησε απότομα.
Αυτός ο κλονισμός δεν θα έπρεπε να αναγνωστεί σαν ένα απομονωμένο γεγονός, αλλά αντίθετα σαν μια αποκάλυψη των καταστροφικών διαδικασιών που ήταν ήδη δρομολογημένες για πολλά χρόνια και οι οποίες ξαφνικά συγκρούστηκαν όλες μαζί: οικονομικός μαρασμός, περιβαλλοντική καταστροφή, ψυχική αδυναμία του κοινωνικού οργανισμού εξαντλημένου από την τεχνοοικονομική επιθετικότητα και την ψηφιακή επιτάχυνση της νευρικής διέγερσης.
Αποκάλυψη
Ετυμολογικά, αυτή είναι μια Αποκάλυψη: μια στιγμή αλήθειας στην οποία γίνεται σαφές ότι η νεοφιλελεύθερη οικονομία είναι ασύμβατη με την επιβίωση την ανθρωπότητας. Τι είναι ο νέος ορίζοντας που ανακαλύπτουμε (όχι και τόσο) σταδιακά στο κατώφλι της πανδημίας; Ο αφανισμός. Αυτή η λέξη, που ποτέ δεν άνηκε στο λεξιλόγιο της πολιτικής, παίρνει την κεντρική σκηνή στην κοινωνική φαντασία για πρώτη φορά στην ιστορία.
Αγωνιώδη κινήματα για την φιλελεύθερη δημοκρατία και την νέο-αντιδραστική ταυτότητα (εθνική, φυλετική, θρησκευτική, πολιτισμική, και λοιπές) συγκλίνουν προς τον παγκόσμιο εμφύλιο πόλεμο: ταυτοτικές συγκρούσεις σε κάθε χώρα του κόσμου, βία κατά των μεταναστών, και γεωπολιτικό χάος. Η οικονομική επιθετικότητα της νεοφιλελεύθερης παγκοσμιοποίησης έχει ενισχύσει την ανοιοκρατία του Trump: γηραιά λευκά αρσενικά με άνοια, που έχουν εμμονή με την εξαφάνιση της κυριαρχίας τους, με την ανικανότητα τους.
Επιτέλους, ο νεοφιλελευθερισμός αποκαλύπτεται σαν η οικονομική στρατηγική του Φασισμού.
Τα κοινωνικά κινήματα δεν μπορούν να κάνουν τίποτα για να διαλύσουν αυτήν την τάση. Πρέπει να επιβιώσουμε από την καταιγίδα, και πρέπει να δημιουργήσουμε, να πολλαπλασιάσουμε και να υπερασπιστούμε -με κάθε αναγκαίο μέσο- εικονικούς και φυσικούς χώρους αναπνοής, αυτοθεραπείας, κοινωνικού και τεχνικού πειραματισμού.
Θεραπεία
Η εξέγερση που ακολούθησε την δημόσια εκτέλεση του George Floyd από την Ku Klux Klan με τις μπλε στολές σηματοδότησε την ανάδυση μια υποκειμενικότητας που είναι ταυτόχρονα αντιρατσιστική, πολυφυλετική και αντικαπιταλιστική, και η οποία δρα σαν μαζική θεραπεία για την ασφυξία της επισφαλούς τάξης, το νέο διαγενεακό και διαφυλετικό προλεταριάτο των Ηνωμένων Πολιτειών.
Στον απόηχο της πανδημίας, οι διαμαρτυρίες υπήρξαν ο μόνος τρόπος αποφυγής της ασφυξίας: η εξέγερση είναι πρώτη βοήθεια για τον κοινωνικό οργανισμό και τον κοινωνικό εγκέφαλο.
Αλλά τώρα, παρά τον κατακερματισμό του επισφαλούς κοινωνικού σώματος, πρέπει να κάνουμε μια πράξη στρατηγικής φαντασίας: ποια είναι η ατζέντα του κινήματος για τον ερχόμενη εποχή, ειδικά στις Η.Π.Α., όπου οι εκλογές -ασχέτως του νικητή- πιθανόν να ξεκινήσουν μια περίοδο γενικευμένης αστάθειας και βίας;
Θα έπρεπε να εμπλακούμε στην Αμερικανική μάχη για την εξουσία ή θα έπρεπε να μείνουμε έξω από την κατάσταση αυτή ενώ η αποσάθρωση των Η.Π.Α. εξελίσσεται;
Τα κοινωνικά κινήματα δεν θα έπρεπε να παγιδευτούν στον αγώνα μεταξύ της φιλελεύθερης (ιμπεριαλιστικής) δημοκρατίας και την εθνικιστικής ανοιοκρατίας. Ωστόσο θα πρέπει να αρπάξουμε κάθε ευκαιρία για την δημιουργία χώρων αυτόνομης ζωής και πρέπει συνεχώς να βεβαιώνουμε και να επαναβεβαιώνουμε μια απλή ιδέα: η αναδιανομή του πλούτου είναι ο μόνος δρόμος εξόδου από την κόλαση. Ισότητα, ολιγάρκεια και αναδιανομή του πλούτου.
Κατάρρευση
Ότι οικονομικά μέτρα και αν πάρει το κράτος, η καπιταλιστική οικονομία δεν θα αναστηθεί. Καμία ανάκαμψη, καμία ανάπτυξη, καμία κοινωνική ειρήνη δεν είναι ορατή για τα επόμενα δέκα χρόνια. Όμως, όσο είμαστε ανίκανοι να δραπετεύσουμε από το πτώμα του καπιταλισμού, αυτό το πτώμα θα συνεχίσει να επιβάλλει του κανόνες του πάνω μας, οι οποίοι δεν αντιστοιχούν πλέον καθόλου στην δυναμική της κοινωνικής πιθανότητας.
Σε αυτήν την περίοδο, καθώς αντιστεκόμαστε στις συγκλίνουσες επιθετικότητες του ρατσισμού και του εταιρικού κεφαλαίου, καθώς προσπαθούμε να επιβιώσουμε, πρέπει να μάθουμε το μάθημα της πανδημικής κατάρρευσης: το ενσωματωμένο πεδίο της τεχνοοικονομικής αφαίρεσης καταστράφηκε από την βιολογική υλικότητα του ιού. Αυτό που χρειάζεται τώρα δεν είναι η χρηματική αφαίρεση, αλλά χρήσιμα προϊόντα της γνώσης και της συνεργασίας: τροφή, φροντίδα, παιδεία. Διατροφική αυτάρκεια, μέτρα δημόσιας υγείας και αυτονομία στην παιδεία θα είναι οι ενασχολήσεις του κοινωνικού κινήματος. Γνωρίζουμε ότι αυτό δεν θα συμβεί ειρηνικά και ότι η βία της οικονομικής δύναμης και του φασισμού θα απειλούν συνεχώς την κοινωνική αυτονομία. Επομένως, το πρόβλημα της αυτοάμυνας θα πρέπει να είναι ένα μόνιμο θέμα συνείδησης και πειραματισμού.
Τραύμα
Στο παρόν, ενώ η πανδημία συνεχίζει να ξεδιπλώνεται, μεγάλες εταιρίες εξάγουν τεράστια κέρδη από την ευρεία δυσφορία και η ανισότητα εκτοξεύεται: μια μικρή μειοψηφία ανθρώπων ευημερεί σε βάρος του πόνου της μεγάλης πλειοψηφίας της ανθρωπότητας.
Αυτό είναι το αποτέλεσμα ενός κανόνα που είναι ενσωματωμένος σαν ένας αυτοματισμός στην γλώσσα μας, στην φαντασία μας και στην καθημερινή ζωή: υποταγή στην χρηματική κυριαρχία, και πάνω από όλα στο χρέος— αυτή είναι μια διανοητική παγίδα που το συνεχιζόμενο τραύμα πιθανόν να μπορεί να διαλύσει. Αυτό το τραύμα θα ξεδιπλωθεί σε μια μακρά περίοδο χρόνου, καθώς οι επιρροές της στον πολιτισμό, την συμπεριφορά και στο συλλογικό ασυνείδητο καταγράφονται σταδιακά.
Πρέπει να δράσουμε πάνω στην μετατραυματική διανοητική εξέλιξη μας: χρειαζόμαστε την θεραπεία και ταυτόχρονα την αναβίωση της αλληλεγγύης.
Χρεοκοπία
Καθώς η παγκόσμια οικονομία θα είναι σε μια κατάσταση μόνιμης κατάρρευσης, η κοινωνία πρέπει να μάθει να είναι ανεξάρτητη από την αγορά και πρέπει να δημιουργήσει τις συνθήκες για την επιβίωση εκτός της αγοράς. Πρέπει να πειραματιστούμε σε μικρή και μεγάλη κλίμακα με την τροφή, την παιδεία, την υγειονομική αυτάρκεια και την απενεργοποίηση την χρηματικής κυριαρχίας πάνω στην καθημερινή ζωή, όποτε και όπου αυτό είναι δυνατό.
Η απαλλοτρίωση των απαλλοτριωτών πρέπει να οργανωθεί επιστημονικά— μια αναδιανομή του πλούτου είναι ο μόνος τρόπος να αποφευχθεί ένα πλανητικό ολοκαύτωμα.
Μη-αναγνώριση του χρέους πρέπει να διακηρυχθεί όποτε και όπου είναι δυνατόν. Μια γενική χρεοκοπία θα πρέπει να οργανωθεί.
Γνωρίζω ότι όλα αυτά είναι ευσεβείς πόθοι αυτή την στιγμή.
Γνωρίζω ότι η πλειοψηφία του κόσμου ψάχνει προστασία στην ταυτότητα, στο ανήκειν, στο έθνος, στην φυλή… και ότι αυτό οδηγεί σε πόλεμο. Γνωρίζω ότι δεν μπορούμε να σταματήσουμε αυτήν την τάση, καθώς οι επιθετικές ενέργειες που έχουν συσσωρευτεί τις προηγούμενες δεκαετίες και που έχουν οξυνθεί στα χρόνια του Trump, οδηγούνται αδρανειακά προς την σύγκρουση. Γνωρίζω ότι αυτή η καταιγίδα δεν μπορεί να διαλυθεί πλήρως- ωστόσο, θα πρέπει να προσπαθήσουμε να αποφύγουμε την καταιγίδα όσο το δυνατόν περισσότερο και να δημιουργήσουμε αυτόνομους χώρους.
Ευτυχία
Ο αφανισμός έχει αναδυθεί σαν τον ορίζοντα του νεαρού αιώνα μας.
Ας χαλαρώσουμε και ας αποδεχτούμε αυτήν την πραγματικότητα, χωρίς πανικό. Εξάλλου, η διάλυση -αργά ή γρήγορα- μέσα στο τίποτα είναι η μοίρα του κάθε οργανισμού.
Για την ώρα η ερώτηση είναι η εξής: είναι μια ευτυχισμένη ζωή εφικτή μέσα στον ορίζοντα του αφανισμού;
Αν όχι, είμαστε καταδικασμένοι και ο αφανισμός θα είναι το μόνο αποτέλεσμα του ξέφρενου ανταγωνισμού και της στρατιωτικής εχθρότητας, μετά από μια περίοδο επεκτατικής κόλασης.
Αλλά δεν πιστεύω ότι είμαστε καταδικασμένοι— ναι, μια ευτυχισμένη ζωή είναι δυνατή μέσα στον ορίζοντα του αφανισμού.
Ο ατομικός αφανισμός δεν είναι μια καινούργια προοπτική: είμαστε εξοικειωμένοι με το γεγονός της ατομικής μας θνητότητας. Ωστόσο, έχουμε καταφέρει εδώ και εκεί να δημιουργήσουμε τις συνθήκες για μια ευτυχισμένη ζωή, έτσι δεν είναι; Οπότε αυτό είναι το έργο: να δημιουργήσουμε και να πολλαπλασιάσουμε συνθήκες για την ευτυχία, ότι και αν συμβεί.
Η πραγματικότητα είναι βάναυση, αλλά πρέπει να αποφύγουμε να γίνουμε και εμείς οι ίδιοι βάναυσοι: αυτό, σήμερα, είναι ένα πιθανό νόημα της λέξης “αυτονομία”.
Μόνο όταν ένα κίνημα, μια μεγάλη μειοψηφία γίνει ικανή να δείξει ότι μια ευτυχισμένη ζωή είναι δυνατή στον ορίζοντα του αφανισμού, μπορεί πιθανώς να βρεθεί μια γραμμή απόδρασης από τον αφανισμό.
______________
23 Οκτ. 2020
Μετάφραση: Κώστας Μπατσής / Κενό Δίκτυο
πηγή: Ill Will Editions
εικόνες: David Maisel
