Παλαιότερα πίστευα ότι ο αναρχισμός ήταν “απλώς” μια πολιτική φιλοσοφία. Έκανα λάθος. Είναι πολύ, πολύ περισσότερα πράγματα από αυτό.
Με τον όρο πολιτική φιλοσοφία, εννοώ έναν τρόπο σκέψης για την πολιτική, τους θεσμούς και τη λήψη αποφάσεων. Τους τρόπους με τους οποίους οι άνθρωποι διευθετούν τις υποθέσεις τους μεταξύ τους, θεωρίες διακυβέρνησης – ή αυτοκυβέρνησης – ή την κατάργηση κάθε μορφής ιεραρχίας. Μου άρεσε να συνοψίζω την αναρχία σε μερικές απλές φράσεις όπως, «Αναρχία σημαίνει να μην έχει κανείς εξουσία πάνω σε κανέναν άλλο».
Δεν έκανα λάθος. Ο αναρχισμός αφορά πράγματι όλα αυτά τα πράγματα. Είναι όντως μια πολιτική φιλοσοφία. Αφορά όντως το πώς οι άνθρωποι παίρνουν αποφάσεις από κοινού και διαχειρίζονται συλλογικά τις υποθέσεις τους. Αλλά νόμιζα ότι αυτή ήταν η φιλοσοφία του αναρχισμού στο σύνολό της, ότι δεν υπήρχε τίποτε περισσότερο από αυτό. Κι αυτός ήταν ένας τρόπος σκέψης διαχωρισμένος από τις εσωτερικές μας πραγματικότητες. Ο αναρχισμός είναι πράγματι μια εξωτερική φιλοσοφία, αλλά πάνω απ’ όλα, είναι μια φιλοσοφία για το πώς συμπεριφερόμαστε ο ένας στον άλλον.
Αυτές οι ιδέες βοηθούν πολύ στην ανάλυση της τρέχουσας πολιτικής και οικονομικής κατάστασης και στην εξεύρεση τρόπων για να την αλλάξεις ή να την αντικαταστήσεις. Αντί για ένα σύστημα διακυβέρνησης από πάνω προς τα κάτω, χρειαζόμαστε ένα σύστημα όπου οι αποφάσεις λαμβάνονται από τη μάζα, συμπεριλαμβάνοντας όλους όσους έχουν μερίδιο ευθύνης και μια απόφαση τους αφορά άμεσα.
Αντί για ένα οικονομικό σύστημα που ελέγχεται από τους λίγους με τα τεράστια πλούτη, χρειαζόμαστε ένα σύστημα ισότιμης συμμετοχής, τόσο σε όρους πλούτου όσο και σε όρους επιρροής· όπου όλοι έχουν λόγο για τα οικονομικά ζητήματα που τους επηρεάζουν, είτε στον εργασιακό χώρο είτε στην κοινωνία γενικότερα. Στο επίκεντρο αυτής της ιδέας βρίσκονται το άτομο και η κοινωνία. Τα άτομα πρέπει να είναι ελεύθερα να δρουν όπως επιθυμούν, λαμβάνοντας πάντα υπόψη τις ανάγκες των άλλων – μια δίκαιη και ισότιμη διαπραγμάτευση (αυτό, φυσικά, δεν είναι η πιο καθαρά ελευθεριακή μορφή αναρχισμού, αλλά είναι μάλλον πιο κοντά στον ελευθεριακό σοσιαλισμό).
Αλλά ποιο είναι αυτό το άτομο και πώς σκέφτεται; Οι αναρχικοί δεν εμπιστεύονται την επίσημη θρησκεία, θεωρώντας την ως άλλη μια μορφή κοινωνικού ελέγχου όπου η ατομική ελευθερία στερείται από τον άνθρωπο υπέρ μιας αυστηρής ορθοδοξίας που επιβάλλεται ιεραρχικά – τις περισσότερες φορές από άνδρες. Η δήλωση ότι υπάρχει Θεός θεωρείται ως ένα πέπλο που χρησιμοποιείται για να αποκρύψει πολλές ανθρώπινες αδικίες, ενώ παρουσιάζεται ως καθολικό αντίδοτο για όλα τα προβλήματα και εξήγηση για όλα όσα συμβαίνουν. Ο αναρχισμός απορρίπτει τη θρησκεία: ούτε θεός, ούτε αφέντης.
Έτσι, ήμουν δύσπιστος απέναντι σε εκείνους που αυτοαποκαλούνται μερικές φορές “πνευματικοί αναρχικοί” (ΣτΜ: spiritual anarchists στο πρωτότυπο). Τι είναι ο πνευματισμός, αν όχι άλλη μια μορφή θρησκείας που μας προκαλεί σύγχυση και μας απομακρύνει από τις γήινες πραγματικότητές μας; Είδα αυτό που μπορεί χαλαρά να ονομαστεί πνευματισμός ως ναρκισσισμό και εγωισμό, με την εστίασή του στην ατομική ψυχή, τις ανάγκες της και την έκφρασή της. Μερικοί από εκείνους που έβλεπα να μιλούν για τον πνευματισμό υποχώρησαν από το πεδίο του κοινωνικού αγώνα προς τα ναρκωτικά και άλλες μορφές διαφυγής, τόσο φυσικές όσο και ψυχικές. Η μάχη βρίσκεται εδώ και τώρα στις πόλεις και τους δρόμους μας, αντέτεινα με θυμό.
Ωστόσο, αυτοί οι ίδιοι «πνευματιστές» μου εξήγησαν ότι δεν μπορεί να υπάρξει επανάσταση ολόκληρης της κοινωνίας χωρίς μια επανάσταση στον τρόπος σκέψης των ατόμων που την αποτελούν. Δεν γίνεται να περιμένεις η κοινωνία να υιοθετήσει πρακτικές ισότητας, σεβασμού και συμπερίληψης, αν εμείς οι ίδιοι δεν απομακρυνθούμε από τον στυγνό ορθολογισμό και τη αναλυτική σκέψη που βλέπει τα πάντα αποκλειστικά ως υλικές δομές ή μορφές συναλλαγών. Η εσωτερική διάσταση του ατόμου πρέπει επίσης να αλλάξει. Δεν μπορείς να έχεις επανάσταση στη μία πλευρά του ανθρώπου χωρίς επανάσταση στην άλλη.
Έχω καταλήξει στο συμπέρασμα ότι μπορεί και να έχουν δίκιο. Στην καρδιά του αναρχισμού βρίσκεται ο τρόπος που αντιμετωπίζουμε τους άλλους ανθρώπους. Ο αναρχισμός απαιτεί αυτή η αντιμετώπιση να είναι πάντα με σεβασμό και ισοτιμία: κανείς δεν μπορεί να καταπιέζει κάποιον άλλο, είτε ανοιχτά είτε συγκαλυμμένα. Ο τύπος του αναρχισμού που υποστηρίζω απαιτεί να αντιμετωπίζουμε τους άλλους όπως αυτοί επιθυμούν, όχι όπως εμείς το επιθυμούμε. Παρεμπιπτόντως αυτό, αποτελεί σαφή απόρριψη του λεγόμενου “χρυσού κανόνα”, σύμφωνα με τον οποίο αντιμετωπίζουμε τους άλλους όπως θα θέλαμε να αντιμετωπίζουν αυτοί εμάς. Αντίθετα, πρέπει να φερόμαστε στους άλλους με τον τρόπο που οι ίδιοι μας λένε ότι θέλουν να τους φέρονται, όχι με τον τρόπο που εμείς νομίζουμε ότι θέλουν.
Πρέπει να εγκαταλείψουμε όλες τις έννοιες της κυριαρχίας, της χειραγώγησης, του εξαναγκασμού των άλλων και της επιβολής ώστε οι άλλοι γύρω μας να κάνουν αυτό που θέλουμε εμείς. Πρέπει να εγκαταλείψουμε κάθε μορφή εξουσίας.
Κάποτε δούλευα για την κυβέρνηση. Ήμουν μαγεμένος με την εξουσία, πεπεισμένος ότι εργαζόμουν μαζί με μια ελίτ που κατανοούσε καλύτερα από την κοινωνία τις ανάγκες της – στην περίπτωσή μου, για την εξωτερική πολιτική και τη διπλωματία. Αυτό τάιζε τον εγωισμό μου και δομούσε τη ζωή μου γύρω από την καριέρα και το κοινωνικό status. Θα ήταν δύσκολο να εγκαταλείψω αυτούς τους πυλώνες που μου έδιναν αξία και αίσθηση του εαυτού μου. Αν δεν έχω εξουσία, τι είμαι; Αν δεν μπορώ να πω στους άλλους τι να κάνουν, ποια αξία έχουν οι ιδέες και οι επιθυμίες μου; Αν είμαι μόνο εγώ, τι είμαι;
Έχω διαπιστώσει ότι χρειάζομαι να πιστεύω σε κάτι. Δεν είμαι σίγουρος πώς να το ονομάσω. Αλλά υποψιάζομαι ότι οι φίλοι μου οι πνευματιστές θα το ονόμαζαν απλώς έτσι: πνευματική ανάγκη. Είναι η πίστη ότι υπάρχουν αξίες και νοήματα έξω από τον εαυτό μας, τα οποία εμψυχώνουν και εμπνέουν τις εσωτερικές μας πραγματικότητες. Οι θρησκείες μπορεί να ονομάζουν αυτό το πράγμα Θεό, που εκφράζεται μέσω της θείας λειτουργίας. Αλλά η δική μου λειτουργία είναι ο αναρχισμός, και δεν είμαι διατεθειμένος να ονομάσω αυτό το καθοδηγητικό πνεύμα Θεό. Είναι κάτι πολύ πιο γήινο, πιο ανθρώπινο.
Το αναγνωρίζω παρατηρώντας τον πυρήνα της αναρχικής πρακτικής: την αλληλεπίδραση με τους άλλους. Τον τρόπο που αντιμετωπίζουμε τους άλλους ανθρώπους. Στον αναρχισμό, αυτή η αλληλεπίδραση οφείλει να καθοδηγείται από την προσοχή και την φροντίδα, την εξίσωση των αναγκών των άλλων με τις δικές μας. Τουλάχιστον, στην πιο ακραία της εκδοχή, είναι η εξάλειψη του εγωπαθούς εαυτού. Ο Λάο Τσε μιλά γι’ αυτό στο βιβλίο Τao te Ching. Είναι η απόκτηση δύναμης εγκαταλείποντας κάθε εξουσία. Έφτασε σε αυτό το συμπέρασμα χιλιάδες χρόνια πριν. Είναι μια αρμονία ανάμεσα στον τρόπο με τον οποίο βλέπουμε και αντιμετωπίζουμε τους άλλους και πώς αντιμετωπίζουμε τον εαυτό μας.
Υπάρχει μια λέξη για αυτή την πρακτική: είναι η Αγάπη.
Χωρίς αυτόν τον «πνευματικό» πυρήνα, ο αναρχισμός δυσκολεύεται να βρει νόημα. Αν κριθεί με όρους της τρέχουσας καπιταλιστικής κουλτούρας, δεν είναι απαραίτητα μια πιο αποδοτική ή παραγωγική πρακτική: δεν παράγει απαραίτητα περισσότερα αγαθά, ούτε αποφέρει περισσότερα χρήματα.
Αυτό που επιτυγχάνει όμως, είναι στην πραγματικότητα ανυπολόγιστης αξίας: την ομορφιά των ανθρώπων που συμβιώνουν με αγάπη, σεβασμό και ισότητα. Αυτά είναι αφηρημένα, ακαθόριστα πράγματα που δεν μπορούν να μετρηθούν σε ευρώ, λίρες ή δολάρια. Είναι πράγματα που βρίσκονται έξω από κάθε ορισμό – και αυτός είναι ο λόγος που είναι δύσκολο να τα εκφράσουμε με λόγια.
Βρίσκονται σε ένα επίπεδο ανώτερο. Και αν αυτό το επίπεδο θέλεις να το ονομάσεις «πνευματικό», είμαι ευχαριστημένος με αυτό. Αυτό που συμβαίνει στο πνεύμα ή στην ψυχή έχει σημασία, διότι επηρεάζει και την εξωτερική πραγματικότητα. Αυτό που νιώθουμε και πιστεύουμε μέσα μας είναι εγγενές στον τρόπο που αλληλεπιδρούμε τελικά με τον κόσμο. Το ένα δεν μπορεί να υπάρξει χωρίς το άλλο.
____
Μετάφραση: Νίκος Γκατζίκης/ Επιμέλεια: Τάσος Σαγρής (Κενό Δίκτυο)
Ο Κάρν Ρος είναι πρώην Βρετανός διπλωμάτης, συγγραφέας του βιβλίου Επανάσταση Χωρίς Ηγέτες: Πώς οι λαοί μπορούν να αλλάξουν την παγκόσμια πολιτική σκηνή στον 21ο αιώνα, και θέμα της ταινίας “Αναρχικός Κατά Λάθος” – πληροφορίες για την ταινία μπορούν να βρεθούν εaccidentalanarchist.net
