Τα δύο κείμενα που δημοσιεύουμε εδώ παρουσιάστηκαν από τον Δημήτρη Αργυρό και τον Νίκο Τζ. Σέργη στα πλαίσια της εκδήλωσης που οργάνωσε το Κενό Δίκτυο και οι εκδόσεις Ισνάφι στο Ελεύθερο Αυτοδιαχειριζόμενο Θέατρο Εμπρός στις 29/1/2025 με αφορμή την έκδοση του βιβλίου του Δημήτρη Αργυρού με τίτλο: “Ο Ριζοσπαστισμός της Μεταπολίτευσης- Μια φιλοσοφική προσέγγιση”.
__________
Ο ΑΝΑΡΧΙΣΜΟΣ ΤΗΣ ΤΑΡΑΓΜΕΝΗΣ ΚΟΙΝΩΝΙΑΣ
ΝΙΚΟΣ ΤΖ. ΣΕΡΓΗΣ, εντεταλμένος Διδάσκων, Τμήμα Κοινωνιολογίας, Πανεπιστήμιο Αιγαίου
Παρουσίαση του βιβλίου: Αργυρός Δ. (2024). Ο Ριζοσπαστισμός της Μεταπολίτευσης. Μια φιλοσοφική προσέγγιση– Ιωάννινα: Ισνάφι
Το βιβλίο αποτελεί τον καρπό μιας πολύχρονης προσπάθειας του φίλου Δημήτρη Αργυρού. Ο ίδιος ξεκίνησε (με περασμένα τα 30 του χρόνια) τις σπουδές Φιλοσοφίας στα Ιωάννινα και συνέχισε με τις αντίστοιχες μεταπτυχιακές σπουδές, εκπονώντας ως αποκορύφωμα μια μεταπτυχιακή διπλωματική εργασία με θέμα παρεμφερές ως προς το βιβλίο, υπό την επίβλεψη του Επίκουρου Καθηγητή Θανάση Σακελλαριάδη. Όταν ο Αργυρός αναζητούσε θέμα για τη διπλωματική του, τον συμβούλευσα να αξιοποιήσει το πλούσιο αρχείο που κατείχε σχετικά με τα ρεύματα της άκρας αριστεράς και της αναρχίας στη μεταπολίτευση. Θα πρέπει εδώ να τονίσω την εξαιρετική ικανότητα του Αργυρού στη «χαρτογράφηση» των συγκεκριμένων πολιτικών χώρων (βαθιά γνώση των επιρροών, των αλληλεπιδράσεων και των συνακόλουθων «διασπάσεων»). Επίσης, τότε έπεσε η ιδέα η διπλωματική του να αποτελέσει το πρωτόλειο για τη δημιουργία του βιβλίου, που συνέπεσε τελικά να κυκλοφορήσει στα 50χρονα της μεταπολίτευσης. Ευτυχής συγκυρία, καθώς η επέτειος ανοίγει τη συζήτηση για την ελλιπή –ώς τις μέρες μας- ιστοριογραφία της μεταπολίτευσης, με τους «αντιπάλους» των κινημάτων να πασχίζουν ακατάπαυστα να συρρικνώσουν τη σημασία του ριζοσπαστισμού, είτε να τον μετατρέψουν σε ένα ανενεργό είδος σκέψης στα αζήτητα, κατάλληλο μόνο για μια προθήκη Μουσείου. Το ζητούμενο, ωστόσο, είναι το πώς ένα νέο βιβλίο για τον ριζοσπαστισμό της μεταπολίτευσης μπορεί όντως να ξαναδώσει ελπίδα στην κοινωνία, στους ζοφερούς καιρούς που ζούμε.
Η μεταπολίτευση στην Ελλάδα είναι ένα ιστορικό φαινόμενο, στο οποίο έχουν αποδοθεί διάφορες χρονολογίες ως προς τη λήξη του. Ο Αργυρός επιλέγει τον τερματισμό με τη λήξη του Ψυχρού Πολέμου και την αλυσιδωτή πτώση των καθεστώτων του λεγόμενου «υπαρκτού σοσιαλισμού» (1989). Το τέλος της δικτατορίας και η εγκαθίδρυση της αβασίλευτης δημοκρατίας βρίσκει την ελληνική κοινωνία σε αναβρασμό, σε ταραχή, όχι μόνο λόγω αδράνειας σε σχέση με ό,τι έχει προηγηθεί. Η κοινωνία είναι σαν θάλασσα, ο «κυματισμός» παραμένει για αρκετό καιρό μετά την«πτώση των ανέμων». Πράγματι, ο διχασμός (ακρο)δεξιάς – (ακρο)αριστεράς και η αναπαραγωγή των οικονομικών ανισοτήτων δεν κόπασαν με την απομάκρυνση των συνταγματαρχών από την εξουσία. Μεγάλη μερίδα της κοινωνίας δεν πείστηκε πως η «ομαλότητα» σε πολιτειακό επίπεδο θα ισοδυναμούσε με οριστική αποκατάσταση της κοινωνικής δικαιοσύνης και της οικονομικής ισότητας. Άλλωστε, είχαν προηγηθεί ο γαλλικός και ο αμερικάνικος «Μάης» και, στα καθ’ ημάς, η εξέγερση του Πολυτεχνείου.
Η πολιτικοποίηση ευρύτατων μαζών κατά την τελευταία περίοδο της χούντας, εξακολουθούσε να ταράζει τα φαινομενικά «ήρεμα νερά» μιας «ανάπηρης» ακόμα δημοκρατίας. Η κοινωνία παρέμεινε εξαιρετικά ταραγμένη. Μπορούμε, λοιπόν, να προσεγγίσουμε τον «ριζοσπαστισμό της μεταπολίτευσης» ως κατεξοχήν σύμπτωμα μιας κοινωνίας σε αναταραχή, που δεν είχε πειστεί ότι τα προβλήματά της λύθηκαν με την προσγείωση ενός αεροπλάνου από το Παρίσι. Κεντρικό σημείο για την παρουσίασή μου σχετικά με το βιβλίο, αποτελεί, ως εκ τούτου, η ιχνηλασία του «ριζοσπαστισμού» όχι τόσο όσον αφορά στις λεπτομέρειες για τις συλλογικότητες που παραθέτει ο Αργυρός στο βιβλίο, αλλά περισσότερο ως προς μια κοινωνική «κατάσταση πραγμάτων» που διαδέχτηκε τη δικτατορία.
Στις ιδέες, στα κινήματα και στις απόψεις (δογματικές και μη), οι οποίες σχηματίζουν το «ψηφιδωτό» του ριζοσπαστισμού ανιχνεύεται μια ταραγμένη κοινωνία, γεγονός που επιβεβαιώνουν οι απεργίες, οι συγκρούσεις στους δρόμους και οι αιματοβαμμένες επέτειοι του Πολυτεχνείου (1980 και 1985). Σε όλη την περίοδο 1974-1989 και παρά την εμβόλιμη εκλογική νίκη του ΠΑΣΟΚ, η αναταραχή στην κοινωνία χαρακτηρίζει τη 15ετία, ένα διάστημα μιάμισης δεκαετίας που μπορεί να συγκριθεί, κυρίως για τους νεότερους, με τον κοινωνικό αναβρασμό του αντιμνημονιακού αγώνα και τον σύντομο Δεκέμβρη του 2008.
Θα αναρωτηθούν κάποιοι, εξοικειωμένοι με τον ακαδημαϊσμό τού σύγχρονου φιλοσοφείν και τις ατελείωτες αντεγκλήσεις για το ποιος ερμηνεύει σωστά τον τάδε ή τον δείνα φιλόσοφο, τι σχέση έχει η Φιλοσοφία με μια ταραγμένη κοινωνία, όπως αυτή της μεταπολίτευσης. Κι όμως, από την καταγωγή του στην αρχαιότητα, τον Μαρξ, τον Μπακούνιν έως και τους καταστασιακούς, ο φιλοσοφικός λόγος είναι συνυφασμένος με την κριτική απορία, την αμφισβήτηση και την απόρριψη του υπάρχοντος κόσμου. Ο Αργυρός χρησιμοποιεί τη Φιλοσοφία ως μεθοδολογικό εργαλείο για να ταξινομήσει τις ποικιλόχρωμες τάσεις του ριζοσπαστισμού και, μάλιστα, επιλέγει μια φιλοσοφική μέθοδο η οποία επικαλείται τον αναρχισμό! Πρόκειται για τη φιλοσοφική θεωρία του Paul K. Feyerabend, η οποία προκρίνει χωρίς ενδοιασμούς αλλά και με στέρεα θεωρητική υποδομή το: «anything goes = όλα επιτρέπονται». Οι θεωρητικές λεπτομέρειες τού πώς ο Feyerabend έφτασε στη συγκεκριμένη θέση, μέσα από μια συγκροτημένη και συνεκτική πνευματική πορεία, αναλύονται στο Επίμετρο του βιβλίου.
Η πρωτοτυπία του Αργυρού έγκειται στη χρήση του Feyerabend ως εργαλείου μεθόδου, παρότι ο τελευταίος αρνήθηκε πεισματικά να δομήσει τη θεωρία του ως «σύστημα», γεγονός που δεν είναι ιδιαίτερα συνηθισμένο για τους φιλοσόφους. Μάλιστα, η απόπειρα του Αργυρού είναι ακόμη πιο πρωτότυπη, καθώς είναι η πρώτη φορά στη βιβλιογραφία που ο Feyerabend χρησιμοποιείται για τη μελέτη των κοινωνικών και πολιτικών συνιστωσών του ελληνικού μεταπολιτευτικού ριζοσπαστισμού. Η Φιλοσοφία στο βιβλίο λειτουργεί σαν «ομπρέλα» που καλύπτει όλες τις ριζοσπαστικές ιδέες που αμφισβήτησαν τη μεταπολίτευση και επιδίωξαν την ανατροπή της, είτε δογματικά μέσω της προσκόλλησης σε «σοσιαλιστικά» καθεστώτα –όπως η ΕΣΣΔ, η Κίνα, η Αλβανία, η Λατινική Αμερική κ.ά.- είτε σε μια λιγότερο δογματική κατεύθυνση, όπως σε κάποιες εκδοχές της άκρας αριστεράς και στην αναρχία. Όλες οι παραπάνω ιδέες υπάγονται στο πεδίο της Κοινωνικής και Πολιτικής Φιλοσοφίας. Ο Δημήτρης Αργυρός χρησιμοποιεί τη φιλοσοφική μέθοδο τού: «όλα επιτρέπονται», προκειμένου να συνθέσει το συνεκτικό «μωσαϊκό» του ριζοσπαστισμού, παραμένοντας στα εδάφη της Φιλοσοφίας σε όλο το μήκος του βιβλίου. Βεβαίως, η συγκεκριμένη μέθοδος προέρχεται από μια άλλη φιλοσοφική περιοχή, που ονομάζεται Γνωσιοθεωρία, αλλά η εφαρμογή της στην Κοινωνική και Πολιτική Φιλοσοφία, όπως κάνει ο Αργυρός είναι απολύτως δόκιμη και επαρκώς τεκμηριωμένη. Στο Επίμετρο του βιβλίου αναπτύσσονται οι επιμέρους συνιστώσες της φιλοσοφικής θεωρίας του Feyerabend για όσους/ες ενδιαφέρονται για μια περαιτέρω μελέτη των ιδεών του αυστριακού φιλοσόφου.
Είναι γεγονός ότι τα τελευταία χρόνια συντελείται από διάφορα κέντρα εξουσίας μια συστηματική προσπάθεια να συρρικνωθούν, τόσο το κοινωνικό μέγεθος όσο και η αξία του ριζοσπαστισμού της μεταπολίτευσης. Στην καλύτερη των περιπτώσεων, η προσπάθεια αυτή αποβλέπει στη μείωση έως εξαφάνιση της επιρροής του σήμερα, έτσι ώστε να καταστεί ένα ανώδυνο «στιγμιότυπο» της σύγχρονης Ιστορίας, του οποίου η κοινωνική διάσταση πρέπει πάση θυσία να γίνει αμελητέα. Εν τούτοις, όπως προανέφερα, η σημασία του ριζοσπαστισμού έγκειται ακριβώς στο ότι αναπαριστά στο επίπεδο των ιδεών και της πάλης μια ταραγμένη κοινωνία. Σημαντικό είναι να τονιστεί ότι ο ριζοσπαστισμός δεν είναι απλώς μια εκδήλωση της «ανήσυχης νεολαίας», αλλά μια συνολική κοινωνική συνθήκη, όπου μεγάλες μάζες έδειξαν στην πράξη τη δυσπιστία και την εναντίωση σε μια πολιτειακή μετάβαση, που παρουσιάστηκε ως η οριστική ίαση στα ιστορικά βάρη του 20ού αιώνα. Σε μεγάλο μέρος της, η κοινωνία δεν πείστηκε για τη δικαιοσύνη και την οικονομική ισότητα που θα επέφερε αυτόματα η επαναφορά της κοινοβουλευτικής δημοκρατίας, έστω και αν απαλλάχτηκε από τις εξουσιαστικές ίντριγκες του παλατιού ή από το στρατιωτικό σκέλος του ΝΑΤΟ (για βραχύβιο διάστημα, όπως αποδείχτηκε).
Με αποκορύφωμα τις επετειακές διαδηλώσεις για το Πολυτεχνείο, σε όλο το διάστημα της 15ετίας 1974-1989, η πλειοψηφία της κοινωνίας έδειχνε την απαρέσκειά της για τη δεξιά «παλινόρθωση» δια μέσου της μεταπολίτευσης, παρότι δεν ασπαζόταν απαραιτήτως όλες τις –δογματικές και μη- απόψεις του ριζοσπαστισμού. Εν τούτοις υπήρξε μια ανοχή, αν όχι συμπάθεια απέναντί τους. Είναι χαρακτηριστικό ότι σε όλη τη διάρκεια αυτής της περιόδου, παρά το διαφαινόμενο αδιέξοδο αλλά και τη συμπαράσταση σε άδικες απώλειες ζωών, στις δημοσκοπήσεις ακόμη και το αντάρτικο πόλης δεν καταδικαζόταν από τους πολίτες κατηγορηματικά. Χρειάστηκε να εκφραστεί αποφασιστικά η «σοσιαλιστική» πλειοψηφία της κοινωνίας, μέσω της κοινοβουλευτικής νίκης του ΠΑΣΟΚ, αλλά και η παρέλευση σχεδόν μιας δεκαετίας από το 1981, προκειμένου να ξεκινήσει ουσιαστικά η καθοδική πορεία του ριζοσπαστισμού. Αυτό, τουλάχιστον, υποστηρίζει ο Αργυρός ως προς το «τέλος» του ριζοσπαστισμού, χωρίς, ωστόσο, να αποκλείει στο βιβλίο και άλλες εναλλακτικές ημερομηνίες ως προς τη λήξη.
Η επιστημολογική «ομπρέλα» του Feyerabend επιτρέπει τη «συμβίωση» ορθολογικών και ανορθολογικών απόψεων, δογματικών και μη, αρκεί να έχουν δικαίωμα λόγου όλες οι θέσεις. Η ζύμωση αυτή των ετεροτήτων αποτελεί για τον Feyerabend ικανή και αναγκαία συνθήκη για τα ελεύθερα «συμβούλια των πολιτών». Μέσω του συγκεκριμένου συγκρητισμού των ιδεών, στο βιβλίο καταγράφεται η πληθώρα των αντιλήψεων και η δύναμη που εξέπεμπαν, τόσο τα λογής πολιτικά σχήματα όσο και η εκδοτική κίνηση της «αντικουλτούρας» και του «Underground». Ακριβώς αυτό το πολιτισμικό αποτύπωμα της περιόδου αποτελεί επαρκή δείκτη για την αναταραχή στην κοινωνία, για το άνοιγμα σε αχαρτογράφητους –ώς τότε- «τόπους ιδεών», παρά τη μεταπολιτευτική ευφορία που διατυμπάνιζε με κάθε ευκαιρία η εξουσία. Τέκνα και οι 2 διαφορετικών πλην όμως εξίσου ταραγμένων εποχών, η επιχειρηματολογία του Αργυρού βρίσκει τον κατάλληλο τρόπο έκφρασης στον όψιμο τρόπο σκέψης του Feyerabend.
Πράγματι, μέσα στο βιβλίο είναι σαφής και τεκμηριωμένη η καταλληλότητα της μεθόδου του Feyerabend προκειμένου να «χαρτογραφηθεί» ο ριζοσπαστισμός μέσα στις συγκρούσεις και τις αντιφάσεις του. Ο αυστριακός φιλόσοφος δηλώνει θιασώτης του «αναρχισμού», κατά το ότι στον δημόσιο διάλογο των «ελεύθερων πολιτών» θα πρέπει να αποκλειστεί η κάθε λογής ιεραρχία που επιβάλλουν οι ειδήμονες, οι επιστήμονες, οι πολιτικοί κ.λπ. Το μοντέλο αυτο-οργάνωσης των πολιτών μοιάζει περισσότερο με τη δομή της αρχαιοελληνικής δημοκρατίας παρά με τον σύγχρονο αναρχισμό του Κροπότκιν και του Μπακούνιν. Ο Αργυρός δίνει ιδιαίτερη έμφαση στο σημείο αυτό, αναλύοντας τις αποκλίσεις του Feyerabend από τον πολιτικό αναρχισμό στον ριζοσπαστισμό της μεταπολίτευσης.
Ωστόσο, ως μέθοδος που «επιτρέπει» όλες τις απόψεις, από τον δογματικό λενινισμό – σταλινισμό ώς τους σαμάνους και την εναλλακτική, μη-δυτική Ιατρική, η εν λόγω μέθοδος ταιριάζει πράγματι στην ποικιλομορφία του ριζοσπαστισμού. Έτσι, στο βιβλίο επιτυγχάνεται μια επαρκής «χαρτογράφηση» του χώρου, παρά το ότι για να καλυφθεί το σύνολο των τάσεων θα χρειαζόταν κάτι παραπάνω από μια απλή μελέτη 200 σελίδων, ένα εγκυκλοπαιδικό λεξικό 1000 σελίδων ίσως. Αλλά, στην περίπτωση αυτή, το αποτέλεσμα για τον αναγνώστη θα ήταν πιο πληκτικό και ως προς τον στόχο της ανάδειξης της «ταραγμένης κοινωνίας» το αποτέλεσμα δεν θα ήταν πιο περιεκτικό.
Η ανθρώπινη κοινωνία ούτε υπήρξε ποτέ ούτε θα είναι στο μέλλον γαλήνια και «ανέφελη» για μακρό χρονικό διάστημα. Όπως το Αρχιπέλαγος μόνο για λίγο απολαμβάνει τη μπουνάτσα μέχρι την επόμενη θαλασσοταραχή, έτσι και η κοινωνία των ανθρώπων, καθώς δομείται μέσω της συνύπαρξης ομάδων με διαφορετικά, συχνά αντικρουόμενα συμφέροντα, είναι πάντα έτοιμη για την επόμενη ταραχή. Τουλάχιστον στον καπιταλισμό, ο οποίος εξελίσσεται διαρκώς μέσω των κρίσεων, οι κοινωνίες συνεχίζουν την ιστορική τους πορεία μέσω ευαίσθητων, συχνά, ισορροπιών. Πολιτικοί και άλλοι λόγοι πυροδοτούν πολλάκις την αναταραχή, αλλά, το κυριότερο, οι «ουτοπίες» που τροφοδοτούν την ιστορική διαμόρφωση των ιδεών προετοιμάζουν το έδαφος για την επόμενη σύγκρουση. Από αυτή την άποψη, η κοινωνία αποτελεί πεδίο πολέμου! Άλλοτε σε αναμονή και άλλοτε σε εξέλιξη. Όταν η ισορροπία, που προείπαμε, χάσει τα σημεία σταθερότητάς της, τότε η αναταραχή στο κοινωνικό πέλαγος γίνεται επίμονη, ακόμα και αν η εξουσία μεταχειριστεί πολιτειακές μεταλλάξεις για να καλμάρει τις μάζες. Κάπως έτσι μοιάζει και η κοινωνία της μεταπολίτευσης, που γέννησε τον οικείο ριζοσπαστισμό.
Οι ιδέες που εμπνέουν την «άρνηση» της μεταπολίτευσης, κατά την περίοδο που μελετάται στο βιβλίο, συμπυκνώνονται στην ουσία της Φιλοσοφίας η οποία δεν είναι άλλη από την κριτική. Εν τέλει, ακόμη και αν ο ίδιος ο ριζοσπαστισμός δεν το αναγνώριζε πάντα, η αμφισβήτηση της μεταπολίτευσης που εκφράστηκε, είτε μέσα από τις ποικίλες τάσεις του ριζοσπαστισμού είτε μέσω της πολιτισμικής πολυμορφίας της αντικουλτούρας και του Underground, ήταν φιλοσοφική!
Στην «εμπόλεμη» κατάσταση, όπως την περιγράψαμε παραπάνω, της ταραγμένης κοινωνίας κατά τη μεταπολίτευση, ο ριζοσπαστισμός προσπάθησε να «κερδίσει έδαφος» ενάντια στην καταστολή της εξουσίας. Σήμερα η κοινωνία βρίσκεται στην αντίπερα όχθη, σε αυτή του «αμυνομένου», σε δεινή –φαινομενικά- θέση. Με την «πλάτη στον τοίχο», κατά το κοινώς λεγόμενο. Λογικό και αναμενόμενο να κυριαρχεί η απαισιοδοξία για το μέλλον. Μάλιστα, τα κυρίαρχα κέντρα εξουσίας, σε όλα τα τελευταία χρόνια, επιχειρούν να εκμηδενίσουν την αξία της Ιστορίας, της «ανάμνησης», έτσι ώστε οι λαοί να ξεχάσουν τη δύναμη που έχουν και απέδειξαν στο παρελθόν. Η κοινωνία θα πρέπει να λησμονήσει την ισχύ που έχει, προκειμένου να μην καταφέρει να διαμορφώσει η ίδια την τύχη της.
Βιβλία όπως “Ο Ριζοσπαστισμός της Μεταπολίτευσης” μπορούν να χρησιμεύσουν στον σημερινό άνθρωπο για να αντικρύσει με διαφορετική, πιο αισιόδοξη ματιά την τύχη του. Σε σκοτεινούς καιρούς, όπως αυτοί που ζούμε, η μελέτη του ριζοσπαστισμού μπορεί να προσφέρει μια χαραμάδα ελπίδας για τις δυνατότητες της κοινωνίας και το μέλλον της. Διότι, φαίνεται πως πλησιάζει και πάλι ο καιρός που η ισορροπία θα διαταραχτεί και το Αρχιπέλαγος της κοινωνίας θα καταστεί και πάλι «ταραγμένο». Τότε, ίσως, ξαναθυμηθεί η κοινωνία τη ριζοσπαστική αξία της Φιλοσοφίας.
Ο Ριζοσπαστισμός της Μεταπολίτευσης.
Δημήτρης Αργυρός
συγγραφέας του βιβλίου ο Ριζοσπαστισμός της Μεταπολίτευσης μια Φιλοσοφική Προσέγγιση.
Εισαγωγή.
Φίλες και φίλοι μου σας ευχαριστώ από τα βάθη της καρδιάς μου, για την αποψινή σας παρουσία, στην παρουσίαση του βιβλίου μου ο Ριζοσπαστισμός της Μεταπολίτευσης μια Φιλοσοφική Προσέγγιση.
Μια παρουσίαση που γίνεται στον εμβληματικό τόπο του ελεύθερου αυτοδιαχειριζομένου θεάτρου Εμπρός. Δηλαδή σε ένα μαχόμενο χώρο μιας ανεξάρτητης επαναστατικής τέχνης, όπως θα έλεγε ο Τρότσκι αλλά και οι καταστασιακοί του Μάη του ‘68.
Ο οποίος αποτελεί έναν άμεσα θεραπευτικό δρόμο απέναντι στην ολοκληρωτική εμπορευματοποίηση, όπως θα το έθετε ο Φεγεράμπεντ. Και όπως αναφέρω στο παρόν βιβλίο ισχύει για την Αντικουλτούρα και για το Underground, σε σχέση με το Ριζοσπαστισμό της Μεταπολίτευσης.
Ριζοσπαστισμός που είναι το πραγματικό κίνημα που αναλύει τα πράγματα στην ρίζα τους, δημιουργώντας ένα πραγματικό κίνημα, μια πραγματική καθολική κίνηση, η οποία καταργεί- εδώ και τώρα- την υπάρχουσα τάξη πραγμάτων. Ενώ τοποθετώ- όχι αυστηρά- το τέλος της Μεταπολίτευσης το 1990 όπου με την κατάρρευση του «υπαρκτού σοσιαλισμού» και του σοβιετικού μαρξισμού έχουμε την «αλλαγή παραδείγματος».
Ας σημειωθεί όμως ότι η δυναμική του Ριζοσπαστισμού ήταν τόσο ισχυρή που για πολλούς- με θετικό και αρνητικό – τρόπο, ο Ριζοσπαστισμός ισούται με την Μεταπολίτευση.
Η ιδέα της δημιουργίας του βιβλίου
Η ιδέα να γράψω το εν λόγω βιβλίο γεννήθηκε στο μυαλό και την ψυχή μου την εποχή της ολομέτωπης επίθεσης στο Ριζοσπαστισμό της Μεταπολίτευσης από το κράτος και το σύστημα, με αφορμή την δίκη της 17Ν και του ΕΛΑ.
Μια ιδεολογική και πολιτική επίθεση που είχε ως σκοπό να θάψει τις επαναστατικές και ανατρεπτικές παραδόσεις της Μεταπολίτευσης , να θάψει το «καταραμένο απόθεμα» της δύναμης του αρνητικού, που στοίχειωνε τα όνειρα των κυρίαρχων. Η επίθεση εκείνη την εποχή είχε επίσης ως στόχο την περαιτέρω θωράκιση του συστήματος σε μια εποχή που είχε αρχίσει να «ξαναμυρίζει μπαρούτι». Λίγα χρόνια αργότερα θα ζήσουμε την εξέγερση του Δεκέμβρη του 2008, καθώς και τις αντιμνημονιακές εξεγέρσεις του 2010 έως τις 12 Φλεβάρη του 2012.
Εκείνη λοιπόν την εποχή έθεσα ως σκοπό να βάλω ένα μικρό λιθαράκι στην υπεράσπιση του Ριζοσπαστισμού της Μεταπολίτευσης. Ήταν ένα καθήκον προς τον εαυτό μου που ήταν μέλος της επαναστατικής αριστεράς και παραμένει μέρος της επαναστατικής αριστεράς, ένα καθήκον προς την ιστορία.
Η ιδέα να γράψω αυτό το βιβλίο μου ήρθε την στιγμή που βρισκόμουν και συζητούσα με τον Χρήστο Τσιγαρίδα του ΕΛΑ. Μια συζήτηση στα Ιωάννινα, ύστερα από μια ενδιαφέρουσα εκδήλωση, πίνοντας τσίπουρο σε ένα ουζερί, υπό την στενή παρακολούθηση της ασφάλειας.
Τα χρόνια πέρασαν και η ιδέα κρύφτηκε όπως η «φύσις» των Προσωκρατικών. Κατά διαστήματα επανέρχονταν η ιδέα όπως την περίοδο του Δεκέμβρη του 2008 ή την περίοδο των αντιμνημονιακών αγώνων. Αλλά είναι αλήθεια πως παρέμεινε μια πλατωνική ιδέα σε μια φάση ανάμνησης. Η ιδέα ενσαρκώθηκε στο πλαίσιο του μεταπτυχιακού φιλοσοφίας του άλλοτε ΦΠΨ Ιωαννίνων πριν ο μνημονιακός ΣΥΡΙΖΑ το διαλύσει. Κα μάλιστα ενσαρκώθηκε σε μια κατεύθυνση πολύ διαφορετική σε σχέση με την αρχική σύλληψη.
«Η ιδέα γίνεται ύλη».
Στο πλαίσιο του μεταπτυχιακού της φιλοσοφίας , ενταγμένη σε μια συνθήκη που προσεγγίζει την φιλοσοφία ως δραστηριότητα και όχι ως διδασκαλία όπως θα έλεγε και Βιτγκενστάιν, η ιδέα του βιβλίου απέκτησε μια άλλη επιστημολογική προοπτική, με την βοήθεια του φίλου και δασκάλου μου Θανάση Σακελλαριάδη. Μια προοπτική που συναντούσε τον πλουραλισμό του Φεγεράμπεντ και όχι μόνο τον ορθόδοξο ή αιρετικό μαρξισμό. Μια προοπτική που επιχείρησε να θέσει σε συζήτηση τον πλουραλισμό του Φεγεράμπεντ και τον μαρξισμό.
Δογματισμός
Ας σημειωθεί πως πάντα αυτό που με ενοχλούσε στην αριστερά και στην πολιτική οικογένεια μου, την άκρα αριστερά , ήταν ο ισχυρός – θρησκευτικού τύπου- δογματισμός. Βέβαια είναι αλήθεια ότι στο παρελθόν συμμετέχοντας στις αιρέσεις του τροτσκισμού υπερασπιζόμουν τον δογματισμό των τροτσκιστικών αιρέσεων μου. Όταν όμως σκεφτόμουν πιο ανοικτά και καθαρά έβλεπα την ανοησία μου και την ανοησία του πολιτικού δογματισμού. Δεν έβρισκα όμως μια απάντηση που δεν θα πρόδωνε την πιστή μου στην προοπτική της επαναστατικής αλλαγής.
Την απάντηση την βρήκα με την βοήθεια του φίλου Θανάση στο πλαίσιο του μεταπτυχιακού στην πλουραλιστική γνωσιοθεωρία του Φεγεράμπεντ. Στην συγκριτική , αναρχική , πλουραλιστική θεωρία ενός επιστήμονα , ο οποίος αποτέλεσε μια από τις κριτικές φωνές του Αμερικάνικου Μάη του ‘68 , απέναντι στο σεχταρισμό, τον πουριτανισμό και τον δογματισμό των ακροαριστερών παραδόσεων του Αμερικανικού «Μάη».
Αντιμετωπίζοντας τον πλουραλισμό του Φεγεράμπεντ ως μεθοδολογία θεραπευτικής κριτικής απέναντι στο Ριζοσπαστισμό εκείνης της περιόδου αλλά και απέναντι στην Μεταπολίτευση.
Στοιχεία της γνωσιοθεωρίας του Φεγεράμπεντ.
Φυσικά γνώριζα ότι η μεταφορά μιας γνωσιοθεωρίας που κριτικάρει το δογματισμό, τον ορθολογισμό και τον θετικισμό των φυσικών επιστημών στο πεδίο της πολιτικής φιλοσοφίας και ιδιαίτερα στο πεδίο της πρακτικής της άκρας αριστεράς συνιστά ένα ιδιαίτερο τόλμημα,το οποίο θα ήταν εύκολο να με ρίξει σε ύφαλους. Νομίζω ότι δεν με έριξε και για αυτό ευχαριστώ τον φίλο μου τον Νίκο Σέργη. Επίσης σε αυτή την διαδικασία με βοήθησαν κάποια στοιχεία από την γνωσιοθεωρία του Βιτγκενστάιν όπως η έννοια των «οικογενειακών ομοιοτήτων», η έννοια των «μορφών ζωής» αλλά και η νοηματοδότηση της φιλοσοφίας ως δραστηριότητας.
Δηλαδή-στην δική μας περίπτωση του Ριζοσπαστισμό της Μεταπολίτευσης- ως μιας πρακτικής που παίρνει το χαρακτήρα μιας ασύμμετρης ολότητας, με στόχο τον ριζικό και ολικό μετασχηματισμό της κοινωνίας, μιας ριζοσπαστικής ολότητας. Μιας ριζοσπαστικής ολότητας με ανοιχτό ορίζοντα που επιτρέπει όλες τις ιδεολογικές φιλοσοφικές και πολιτικές τοποθετήσεις , όπως θα έλεγε και ο Φεγεράμπεντ. Δηλαδή με άλλα λόγια αναφέρομαι σε μια ισότητα και δημοκρατία όλων των παραδόσεων.
Στην ισότητα και την δημοκρατία των παραδόσεων του Φεγεράμπεντ θα επιτρέπονται όλες οι παραδόσεις ; Όχι, στην ισότητα και την δημοκρατία των παραδόσεων δεν χωρούν αυτές οι πολιτικές και ιδεολογικές τοποθετήσεις που έχουν ως στόχο να εξαφανίσουν και να υποτάξουν τις άλλες παραδόσεις. Όπως λόγου χάρη ισχύει για τον φασισμό και τον ναζισμό ή για τον σταλινισμό , δίχως βέβαια να υποστηρίζω μια ταύτιση ναζισμού, σταλινισμού, ολοκληρωτισμού.
Τα εν λόγω στοιχεία δεν μετατρέπουν τον Φεγεράμπεντ σε ένα φιλελεύθερο θεωρητικό καθώς εισάγει την έννοια των «προστατευτικών δομών» της υπεράσπισης της πλουραλιστικής ασυμμετρίας με κάθε μέσο και τρόπο. Επίσης κανένας φιλελεύθερος, μαρξιστής , όσο και ένας κλασικός αναρχικός δεν θα έδινε την ίδια βαρύτητα εξουσίας και γνώσης τόσο στην επιστήμη όσο και στην θρησκεία ή σε όλες τις ορθολογιστικές και μη–ορθολογιστικές παραδόσεις. Θα έλεγα ότι η σκέψη και η τοποθέτηση του Φεγεράμπεντ είναι σε μεγάλο βαθμό μοναδική, προκλητική και ανάδελφη.
Το βάθος και ο πλούτος της εν λόγω ασύμμετρης πλουραλιστικής ολότητας επιτρέπει να διαφανεί όλο το εύρος του ανθρώπινου πολιτισμού που περιορίζεται και αλλοτριώνεται από το ταξικό πολιτισμό και ειδικότερα από τον ολοκληρωτικό καπιταλισμό της εποχής μας.
Είναι βέβαιο όμως ότι για να γίνει πράξη μια πραγματικά ελεύθερη επιστήμη και μια ελεύθερη κοινωνία όπως την φαντάστηκε ο Φεγεράμπεντ χρειάζεται μια κοινωνική δομή που την εξουσία θα την έχουν τα σοβιέτ των πολιτικά ώριμων πολιτών. Και αυτό εντάσσει με ένα έμμεσο τρόπο την τοποθέτηση του Φεγεράμπεντ στις παραδόσεις του επαναστατικού μαρξισμού.
Τι είναι όμως ο Ριζοσπαστισμός της Μεταπολίτευσης;
Από τα παραπάνω είναι φανερό ότι αντιμετωπίζω το Ριζοσπαστισμό της Μεταπολίτευσης ως μια ασύμμετρη ολότητα με τα παρακάτω αλληλένδετα αντιφατικά και αντιθετικά στοιχεία.
Αναφέρομαι:
1) Στις κλασικές οργανώσεις της άκρας αριστεράς ( τους σταλινικούς , τους Μαοϊκούς και τους Τροτσκιστές). Οργανώσεις όπως είναι η ΟΜΛΕ, το ΕΚΚΕ, το ΚΚΕ μλ και το ΜΛ ΚΚΕ και άλλες μικρές οργανώσεις του Μαοϊκού χώρου. Ή οργανώσεις σαν την ΕΔΕ τροτσκιστές( το σημερινό ΕΕΚ του φίλου Σάββα Μιχαήλ) ή η ενιαία και η διασπασμένη ΟΚΔΕ αλλά και δεκάδες άλλες μικρές οργανώσεις του τροτσκισμού.
2) Στις οργανώσεις που έθεσαν ως στόχο την διαλεκτική υπέρβαση των παραπάνω παραδόσεων όπως πχ ο Κ.Ο. Μαχητής , το Δίκτυο και άλλες μικρότερες οργανώσεις εκείνης της εποχής. Αναφέρομαι στην περίοδο μέχρι το 1990 και όχι αργότερα όπου γεννήθηκαν οργανώσεις σαν το ΝΑΡ( η σημερινή Κομμουνιστική Απελευθέρωση) που επίσης επιχειρούν μια διαλεκτική υπέρβαση των εν λόγω παραδόσεων.
3) Στις οργανώσεις της ένοπλης αριστεράς σαν την 17Ν και τον ΕΛΑ.
4) Στις οργανώσεις που οδηγήθηκαν από τον κλασικό αριστερισμό στην εργατική αυτονομία και ύστερα στο εναλλακτικό σαν την ΟΠΑ/Ρήξη του Γ. Καραμπελία. Ή οργανώσεις που πέρασαν από τον τροτσκισμό στην αυτονομία του Καστοριάδη σαν τις οργανώσεις γύρω από τον Άγι Στίνα.
5) Στο αναρχικό και αυτόνομο χώρο καθώς και στο χώρο της αντικουλτούρας και του Underground, προσδίδοντας μια θεραπευτική βαρύτητα στους εν λόγω χώρους, όπως το ίδιο ισχύει για την επαναστατική και ανατρεπτική τέχνη της περιόδου
6) Στα εκδοτικά εγχειρήματα ή εκδόσεις περιοδικών σαν τον Σχολιαστή, το Convoy ή την Ανοικτή Πόλη ή σαν το Γιαννιώτικο Τυφλοπόντικα.
7) Αναλύω τα «Εξάρχεια» ως μια εκδοχή μιας αυτόνομης ζώνης, μια αντιστασιακή- μητροπολιτική- ολότητας “μορφών ζωής”. Το ίδιο ισχύει με τις καταλήψεις στέγης, το κίνημα της νεολαίας, το κίνημα των καταλήψεων του 1979.
8) Τέλος, αν και όχι τελευταίο, δίνω έμφαση και αναλύω το εργατικό, ταξικό κίνημα της περιόδου και ειδικότερα τον εργοστασιακό συνδικαλισμό.
Στόχος;
Όπως παραπάνω δήλωσα ο στόχος του εν λόγω βιβλίου είναι να υπερασπίσει τον Ριζοσπαστισμό της Μεταπολίτευσης αναδεικνύοντας κάποιες μειοψηφικές, ρητές και άρρητες θεραπευτικές διαδρομές, απέναντι στα κακώς κείμενα του, και πιο συγκεκριμένα απέναντι στο δογματισμό του.
Ο εν λόγος στόχος δεν είναι μόνο ιστορικός ή γνωσιοθεωρητικός, αλλά είναι βαθιά πολιτικός. Ζούμε μια ιδιαίτερα επικίνδυνη εποχή. Μια περίοδο στην οποία ο ιμπεριαλιστικός πόλεμος επιστρέφει, θέτοντας σε κίνδυνο την παγκόσμια ειρήνη και ύπαρξη. Σε μια στιγμή όπου οι ιμπεριαλιστές την Γη ξαναμοιράζουν. Σε μια ιστορική εποχή όπου η ιμπεριαλιστική καπιταλιστική ανάπτυξη καταστρέφει την Γη, την φύση , τις κοινωνικές σχέσεις και την ολότητα των πραγμάτων. Ενώ ταυτόχρονα το σύστημα -σε ανατολή και δύση- κάνει ολομέτωπη επίθεση στην ολότητα του προλεταριάτου όπως θα το τοποθετούσε ο Λούκατς. Δηλαδή το προλεταριάτο ως αυτό που είναι και αυτό που δύναται να γίνει : με άλλα λόγια ως υποκείμενο επαναστατικής αλλαγής.
Κάπως έτσι εξηγείται τόσο η εκλογή Τραμπ ή η εκλογή του Ηπειρώτη ακροδεξιού Τασούλα ως προέδρου της Δημοκρατίας σε αυτή την φάση της ιστορικής Μεταπολιτευτικής παρακμής. Είναι ο ίδιος ο νυν πρόεδρος της σημερινής Ελληνικής Δημοκρατίας που το 2008 χαρακτήρισε την Μεταπολίτευση και τα δημιουργήματα ως τέρας. Αυτό δεν συνεπάγεται ότι οι δημοκρατικοί στις ΗΠΑ, οι κεντροαριστεροί στην Ευρώπη είναι καλύτεροι. Και οι μεν και οι δε είναι τα δυο πρόσωπα του ολοκληρωτικού καπιταλιστικού Ιανού.
Το βιβλίο μου -ούτε θέλει, ούτε μπορεί- να γίνει ευαγγέλιο, κοράνι ή το κεφάλαιο του Μαρξ. Δεν θέλει ούτε μπορεί να κατέχει απόλυτες δογματικές αλήθειες.
Επιθυμεί και φιλοδοξεί να έχει θέση σε ένα μελλοντικό και νυν φανταστικό, σοβιέτ μιας ισότιμης δημοκρατίας των παραδόσεων.
Παρουσιάζει μια άκρως αιρετική τοποθέτηση και αποδέχεται ότι μπορεί να σφάλει στο επιμέρους ή και στο σύνολο.
Το βιβλίο μου θέτει ερωτήματα και ευελπιστεί να ανοίξει μια συζήτηση για μια πιο ακόμη βαθύτατη αξιολόγηση των συνθηκών της περιόδου και για μια περαιτέρω ανάλυση του φαινόμενου του ριζοσπαστισμού εκείνης της περιόδου , όπως και γενικότερα.
