Language: English / Ελληνικά
The basic income — paid to all, and for life — is now a fashionable idea across Europe. But would it supplement welfare or replace it?
Olli Kangas, a director at Finland’s social insurance body, Kela (1), says: ‘To talk about a basic income without being specific is like talking about getting a kitten without saying whether you mean a cat or a tiger.’ Over the last few months, the idea has been gaining traction in Europe and beyond, and those who advocated it early on are surprised to see the many feline varieties it has produced.
Everyone agrees on the basic definition: every individual receives a regular sum from the community, for life and unconditionally, independently of any other income, including that from paid employment. The left’s version advocates a figure close to the minimum wage (2), high enough to cover basic necessities (around €1,000), which would allow people to turn down jobs they considered dull, anti-social and/or badly paid (3). It would address the different ways in which people contribute to society: through paid or unpaid work, training (before entering working life, or changing career), caring for relatives, voluntary work,creative work. One advocate of this approach in France, Baptiste Mylondo, also calls for drastic measures to reduce inequality: a highly progressive income tax, a wealth tax and a maximum income with a permitted differential of 1:4 (4).
The neoliberal version, as theorised by the US economist Milton Friedman (1912-2006) with his negative income tax (5), prescribes a basic income too low for people to get by without a job. Such an income, instead of putting workers in a stronger negotiating position, could work like a subsidy to employers, tempting them to cut workers’ pay. And it would be a ‘final settlement’, replacing existing welfare benefits — health insurance, unemployment and family benefits, old age pensions.
So the basic income could service diametrically opposed visions of the world and society. Nicole Teke and Yin Yue of the French Movement for a Basic Income (MFRB), founded in 2013 and with about 900 members, complain: ‘Some call us neoliberals, others say we’re communists.’ It’s hard to tell which way the debate is going: some see cats, others tigers. On the right, Marc de Basquiat, an engineer and a leading French theorist of the idea, said: ‘Two surveys of political party activists, a year apart, show that the concept is increasingly associated with “the left”. That’s very bad, because if it’s seen as a leftist fad, it will be even harder to make progress.’He felt that the Nuit Debout (Up All Night) gatherings, which discussed the basic income and its merits as compared with Bernard Friot’s salary for life idea (a salary not determined by market forces), hadn’t helped…
Corinne Morel Darleux, a member of the national secretariat of France’s Left Party (PG), was vexed. She encountered the idea eight years ago, thanks to Mylondo, through the Utopia Movement, which draws its members from Europe Ecology-The Greens (EELV) and the PG: ‘I feel it’s still the most subversive idea in politics. Except that it’s been adopted by all kinds of people, but in forms that are meaningless.’ There is nothing revolutionary about media-acclaimed experiments in the Netherlands and Finland. In the Dutch towns considering such a scheme, it is more like ‘a welfare reform inspired by some principles of the basic income’, according to economist Sjir Hoeijmakers.
Finnish experiment
Finland’s Centre Party, in government since April 2015, has campaigned for a basic income to improve the efficiency of social welfare, and to revive economic activity in a time of austerity by encouraging those on welfare onto the labour market. The principle has widespread support from the Finnish people, as well as political parties such as the Greens and the Left Alliance. The basic income would be independent of any income from employment, and would help eliminate inactivity traps — where returning to paid employment means risking a fall in income because of loss of benefits. After a final report, the government plans a two-year experiment starting early in 2017, but information published so far indicates that the targets have been lowered. The basic income for the pilot project will be only €550, on top of housing benefit, and will be paid to 10,000 people. Economist Otto Lehto, a member of the Finnish section of the Basic Income Earth Network, said:‘It’s very different in spirit from the Swiss referendum [see The Swiss debate]. It doesn’t set out to fight poverty, or establish a right to an income, even less to free people from wage slavery.’
French supporters, as yet few and often alone in their circles or political parties, are working together, though they are aware of their differences. ‘I like Baptiste [Mylondo] a lot, but he’s an idealist,’ said De Basquiat. ‘And limiting the income gap to a maximum of 1:4 would be a major blow to individual freedoms.’ French national assembly deputy Frédéric Lefebvre of Les Républicains (formerly the Union Pour un Mouvement Populaire, UMP), a former close associate of Nicolas Sarkozy and a candidate in the primary for the presidential election in 2017, said that Julien Bayou, a spokesman for EELV, took him to talk about the basic income with a homeless person living in a squat run by the Jeudi Noir (Black Thursday) association. During the national assembly debate on the Digital Republic bill in January, Lefebvre and Socialist deputy Delphine Batho defended amendments calling on the government to report to parliament on the feasibility of a basic income. ‘I totally accept the cross-party nature of this initiative,’ said Batho. ‘Parties are not producing any new ideas. The important work happens outside the party framework. And this is an issue that’s as divisive internally as it is externally. We don’t agree about everything, but we must strive to build ideological majorities.’
No one talked openly about dismantling social welfare, not even Lefebvre or Gaspard Koenig, founder of the neoliberal thinktank Génération Libre. The MFRB claims to be neither of the right nor the left, but its charter states that the introduction of a basic income ‘must not challenge public social insurance systems, but complete and enhance existing social protection.’ It could replace some French social security benefits funded by taxes, such as the active solidarity income (RSA) (6), but there is no talk of changing the insurance regime financed by contributions: pensions, unemployment, health insurance. Only family allowance would be replaced by a basic income, smaller than that for adults, paid to each child.
There is one exception: a report published in May by the Jean-Jaurès Foundation, which has close links to the French Socialist Party, had three funding scenarios inspired by concern not to generate additional debt, all of which would gut the social security system. The first would pay all adults €500 a month, but dismantle health and unemployment insurance; the second, which the authors considered more credible, would pay adults €750, but ‘recycle’ social security benefits, including pensions; only the third, which would pay adults €1,000, calls for extra deductions. Jean-Eric Hyafil of the MFRB, who is writing a thesis on the universal income, denounced the ‘huge errors’ in this report during a debate in Paris on 26 May withJérôme Héricourt, coordinator of the Jean-Jaurès Foundation’s working group, insisting that ‘a basic income is perfectly compatible with high social protection and public spending.’ Héricourt replied, with obvious embarrassment, that the report’s authors did not see the basic income as ‘the right solution to the problems of the 21st century’ but had not wanted to say so in the document, which had been written ‘in a spirit of neutrality’— with the result that the media took the scenarios as recommendations.
Pay everyone the same amount, whatever their circumstances: all advocates of the basic income agree there should be an end to the intrusion into private life of the current social security system, under which benefits are conditional on income and family situation. De Basquiat said: ‘It’s intolerable that people should be paid to count the number of toothbrushes that people receiving the RSA have in their bathroom, to make sure they are not living with someone, when they just want to have enough to eat.’ (The RSA for a couple is lower than for two single people.) Koenig took the same view: ‘We must fight poverty in the most effective and least paternalistic way possible, by giving people the minimum that they need, without interfering in their private life or checking that they are not actually work-shy.’ The economies achieved by making the basic income unconditional would also help to pay for it. Lefebvre emphasised the cost of setting norms, providing guidance, carrying out checks and imposing penalties. He also said the introduction of a basic income would create a virtuous circle of economies, due to ‘less delinquency, lower spending on healthcare [and] better education.’ Unlike other rightwing figures who have seized on the idea, he believes the basic income should be high, ‘between €800 and €1,000’.
‘As long as you are living comfortably’
Belgian philosopher Philippe Van Parijs revived the basic income concept in Europe in the early 1980s, under the title of universal allocation. As a former member of Belgium’s Ecolo party, he believes that the scope for people to organise their own life and work challenges the habits of thought of both right and left. ‘During a talk to the Flemish Liberal Party [VLD], I asked “Who here thinks that freedom is a core value?” They all raised their hands. So I said “Now, who thinks it should be reserved for the rich?” By contrast, at a meeting with Greek, Spanish and Italian activists from Syriza, Podemos and Rifondazione Comunistaat Bari in Puglia, I wondered if the left was right to restrict itself to defending the state and equality, leaving freedom to the right.’
There are still fundamental differences: Koenig and De Basquiat are trying to fight poverty, but not inequality. They advocate a ‘negative tax’ (allowance) of €450 per adult and €225 per child, to be funded by a 23% flat-rate tax on all income (7). This would be accompanied by higher wealth taxation, and the ending of exemptions from property income and financial income taxes. ‘This would make virtually no difference to the current balance of redistribution in France,’ said De Basquiat. ‘The rich would get very slightly less, and the poor very slightly more. But it would rationalise the system; it would end stigmatisation and paternalism; it would do away with threshold and trap effects; and it would be an effective way of fighting poverty.’Koenig and De Basquiat base their analysis on an absolute definition of poverty, rather than a relative one, which Koenig feels would be a ‘jealous’ definition: ‘It shouldn’t matter that other people are getting very rich, as long as you feel you are living comfortably.’
What other arguments are there? All advocates of a basic income talk about the number of jobs likely to disappear because of automation and digitisation. In Switzerland, the authors of the Unconditional Basic Income initiative marched through the streets dressed as robots, demanding to be allowed to work instead of humans. However, a recent OECD (Organisation for Economic Cooperation and Development) report tempers the conclusions of earlier studies predicting massive technological unemployment, stating that ‘9% of jobs are at high risk of automation’ and that ‘workers with a lower level of education are at the highest risk of displacement’ (8).
Hyafil said: ‘Nine percent is quite enough already. Especially when you add it to our current levels of unemployment. But I don’t believe all the talk about the end of work. Ecological transition, for example, is creating lots of jobs. As the economist Jean Gadrey says, aiming for lower growth doesn’t necessarily mean fewer jobs: quite the contrary. But we need to think about quality rather than quantity. And even with full employment, we would need a basic income to allow everyone to choose a job, not be subjected to one.’ US anthropologist David Graeber’s pamphlet about ‘bullshit jobs’ (those neither interesting nor socially useful) caused a major sensation (9). Former Greek finance minister Yanis Varoufakis, another advocate, believes that ‘the right to turn down a job is essential for a well functioning labour market and for a civilised society’ (10).
A basic income would also make people less worried about the future in a time of general insecurity. But it would risk validating the imbalance in the distribution of wealth between wages and business profits. That is clear when Lefebvre cites the example of earned income tax credit in the US (also adopted in the UK), with which the government supplements the incomes of the working poor. A basic income could also give free rein to the dismantling of labour legislation, and the undermining of wage gains by apps such as Uber. Batho said of France: ‘We must build a new social compromise, better suited to our times than the one we inherited at the Liberation, yet without making the basic income a tool of Uberisation.’ That may be difficult.
A degree of fatalism
Everything depends on the negotiating power workers would gain from the amount of the basic income, and from the deductions and other wealth redistribution systems in operation. But many advocates are as timid about this as the idea they support is bold. Van Parijs calls for a gradual introduction, starting with a small amount; Mylondo objects that ‘there is no guarantee that this small amount would subsequently be increased.’ The MFRB extols the emancipating effects — the paradigm change it would allow — but is satisfied by projects that recommend even a small amount, close to the current RSA. The MFRB has even collaborated with the very conservative Christine Boutin, leader of France’s Christian Democratic Party, who proposed a basic income of €400. This fits the MFRB’s declared apolitical stance, but is unacceptable to Mylondo, who has never been a member of the movement. He would rather have nothing than a cut-rate basic income: ‘I don’t insist absolutely on an unconditional income.’ Morel Darleux, too, denies being obsessed with the basic income.
When it comes to funding, the ‘realistic’ and ‘pragmatic’ argument suggests a degree of fatalism about the social and political balance of power. The MFRB is part of the Quantitative Easing for People campaign, which calls on the European Central Bank (ECB) to use its power to create new money to help ordinary people directly, rather than private banks. It sees this as an opportunity to build the foundations for a European universal income. The ECB has not ruled out ‘helicopter money’, paid to everyone to help revive demand, if its efforts to fight (potentially devastating) deflation are unsuccessful. But the MFRB is far more cautious on inequality. Hyafil feels there is no point in picking on the richest, which could exacerbate tax evasion, and recommends a ‘consensual’, ‘centrist’ approach, to attract support. ‘At the Liberation, the bosses were keeping a low profile because they had collaborated [with the Nazis]; that is no longer the case,’ said Martine Alcorta, EELV vice-chair of the Aquitaine regional council, which is preparing for a basic income experiment. De Basquiat believes ‘a war or two’ will be necessary before there is majority support for a leftwing basic income. The idea that the fight against tax fraud could at last be effective, as many supporters hope, made him smile: ‘If there was any real will to end it, they’d have done it a long time ago.’
As with any progressive project, the leftwing version of the basic income is blocked by the lack of a government capable of implementing it. As the idea becomes popular, there is also a risk that it will become distorted. For the most part, the concept still arouses indifference or disapproval, but some view it as a convenient lifeline ahead of France’s legislative and presidential elections in 2017, at a time when new ideas are in short supply and politics are discredited. This spring, at the height of the debate (and street battles) over France’s changes to its labour law, Guillaume Mathelier, Socialist mayor of Ambilly (Haute-Savoie department) who wrote his thesis on the universal income, revealed that the Socialist Party’s first secretary, Jean-Christophe Cambadélis (a sceptic on the subject), had asked him to get people in the party talking about it. Prime Minister Manuel Valls said on Facebook in April that he wanted to ‘start considering a universal income’, though he immediately specified that it would not be paid to everyone, as that ‘would be too costly and would be pointless’. He had no objection to a universal income, provided it was not actually universal.
But there seems to be little hope of establishing the right to a sufficient income in a society stifled by austerity and angry talk of state handouts, where the image of work is coloured, in Mathelier’s words, by ‘the myth of original sin’. Morel Darleux feels the issue should not be rushed: ‘If it’s a matter of calling for urgent action, I prefer to demand that the minimum wage be raised, or that people employed on a casual basis in public services should be given permanent jobs.These measures would restore previous gains, whereas a basic income would be conquering new ground. For me, the debates it provokes are as interesting as its actual implementation. The journey is as important as the getting there. You only have to mention the idea to start a passionate debate on what we want to do with our lives, and how society should be organised.’ Taking the time to fight the cultural and political battle may be the best way to ensure that the kitten, once home, won’t turn into a tiger and devour its owners.
Mona Chollet
(1) Debate at the Finnish embassy in Paris, 3 March 2016.
(2) The French net minimum monthly wage for 2016 is €1,141.
(3) See ‘Special Report: a Basic Minimum Income’, Le Monde diplomatique, English edition, May 2013.
(4) See Sam Pizzigati,‘Enough is enough’, Le Monde diplomatique, English edition, February 2012.
(5) Milton Friedman, Capitalism and Freedom, University of Chicago Press, 2002 (first published 1962).
(6) French in-work welfare benefit aimed at reducing the barrier to returning to work. The basic rate is €524.68 for a single person and €787.02 for a couple.
(7) They believe housing benefit should be a separate allowance reflecting individual circumstances.
(8) ‘Automation and independent work in a digital economy’ (PDF), Policy Brief on the Future of Work, Organisation for Economic Cooperation and Development (OECD) Paris, May 2016.
(9) David Graeber, ‘On the phenomenon of bullshit jobs’, Strike!, 17 August 2013.
(10) Yanis Varoufakis, ‘Technical change turns basic income into a necessity’, presentation at the Future of Work Conference, Gottlieb Duttweiler Institute, Zurich, 5 May 2016.
source: http://mondediplo.com/2016/08/10income
Ελάχιστο εγγυημένο εισόδημα: Μια επαναστατική ιδέα… ή μήπως όχι; – Mona Chollet
Από το Οικονομικό Φόρουμ του Νταβός ώς τη Σίλικον Βάλεϊ ή τις συνελεύσεις του κινήματος των Άγρυπνων στην Γαλλία, εδώ και μερικούς μήνες το ελάχιστο εγγυημένο εισόδημα βρίσκεται στα χείλη όλων. Η Φινλανδία δηλώνει ότι επιθυμεί την καθιέρωσή του, ενώ οι Ελβετοί τον Ιούνιο διοργάνωσαν σχετικό δημοψήφισμα. Ωστόσο, μια πραγματική άβυσσος χωρίζει την ουτοπία που προωθούν ορισμένοι, ελπίζοντας ότι θα οδηγήσει στη χειραφέτηση του ανθρώπου, από την περιορισμένης εμβέλειας μεταρρύθμιση που επιθυμούν κάποιοι άλλοι.
«Όταν γίνεται λόγος για τη θέσπιση ελάχιστου εγγυημένου εισοδήματος χωρίς να διευκρινίζεται τι ακριβώς εννοούμε με αυτόν τον όρο, ισοδυναμεί με μια συζήτηση περί υιοθέτησης ενός αιλουροειδούς από μια οικογένεια, χωρίς ωστόσο και να διευκρινίζεται αν θα πρόκειται για γατάκι ή για τίγρη», παρατηρεί ο Όλι Κάνγκας, διευθυντής ερευνών του Kela, του φινλανδικού ινστιτούτου κοινωνικής προστασίας (1). Όμως, εδώ και μερικούς μήνες, αυτή η ιδέα βρίσκει ολοένα μεγαλύτερη απήχηση, όχι μόνο στην Ευρώπη, αλλά και σε άλλες περιοχές του κόσμου –και οι πρώιμοι οπαδοί της δεν μπορούν να ξεφύγουν από την εντύπωση ότι, μπροστά στα ορθάνοιχτα από την έκπληξη μάτια τους, ξεπηδάνε γατάκια, τίγρεις κι ένα πλήθος παράξενα υβριδικά πλάσματα.
Βέβαια, όλος ο κόσμος συμφωνεί σε έναν στοιχειώδη ορισμό του ελάχιστου εγγυημένου εισοδήματος. Σύμφωνα με τις εκτιμήσεις, από τη στιγμή της γέννησής του μέχρι τον θάνατό του, κάθε άτομο θα λαμβάνει ανά τακτά χρονικά διαστήματα –χωρίς καμία προϋπόθεση και αντάλλαγμα– ένα ποσό το οποίο θα προστίθεται στα υπόλοιπα εισοδήματα που θα αποκομίζει (για παράδειγμα από την εργασία). Στις αριστερές εκδοχές της ιδέας προτείνεται ένα ποσό το οποίο θα προσεγγίζει τον κατώτατο μισθό (2) και, σε κάθε περίπτωση, θα είναι αρκετά υψηλό ώστε να καλύπτει τις βασικές βιοτικές ανάγκες (γύρω στα 1.000 ευρώ) : το εισόδημα αυτό θα μπορούσε να επιτρέψει σε ένα άτομο να αρνηθεί μια θέση εργασίας την οποία θεωρεί μη ενδιαφέρουσα, ανθυγιεινή ή κακοπληρωμένη (3). Το ζητούμενο είναι να αναγνωριστούν έτσι οι διάφορες μορφές που μπορεί να λάβει η συμβολή κάθε ατόμου στην κοινωνία: εργασία (αμειβόμενη ή μη), επαγγελματική κατάρτιση (πριν από την είσοδο στην επαγγελματική ζωή ή επανακατάρτιση για αλλαγή επαγγέλματος), βοήθεια που παρέχεται στους οικείους, δραστηριοποίηση στις οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών, καλλιτεχνική δημιουργία κ.λπ. Ένας από τους υπέρμαχους αυτής της μορφής του ελάχιστου εγγυημένου εισοδήματος στη Γαλλία, ο Μπατίστ Μυλοντό (4), συνδέει την ιδέα και με άλλα δραστικά μέτρα για τη μείωση των ανισοτήτων: φόρος εισοδήματος με έντονα κλιμακούμενους φορολογικούς συντελεστές, φόρος επί της περιουσίας, καθιέρωση μέγιστου επιτρεπόμενου εισοδήματος (με κλίμακα από το 1 έως το 4) (5).
Διακομματικές συμμαχίες
Στην άλλη άκρη του φάσματος, στη φιλελεύθερη εκδοχή του μέτρου –που θεωρητικοποιήθηκε από τον Αμερικανό οικονομολόγο Μίλτον Φρίντμαν (1912-2006) (6)– το ποσό είναι τόσο χαμηλό ώστε κάποιος να μην μπορεί να αποφύγει την εργασία. Σε μια τέτοια περίπτωση, αντί να ενισχύει τη διαπραγματευτική εξουσία των εργαζόμενων, το ελάχιστο εγγυημένο εισόδημα θα λειτουργούσε ως επιδότηση των εργοδοτών, που θα έμπαιναν στον πειρασμό να μειώσουν τους μισθούς. Επιπλέον, θα λειτουργούσε ως «οριστικός διακανονισμός», υποκαθιστώντας όλες τις υπάρχουσες κοινωνικές παροχές (υγείας, γήρατος, ανεργίας, οικογενειακών επιδομάτων κ.λπ.). Με λίγα λόγια, το εργαλείο αυτό θα μπορούσε να τεθεί στην υπηρεσία διαμετρικά αντίθετων κοινωνικών προγραμμάτων και κοσμοθεωριών. «Άλλοτε μας αντιμετωπίζουν ως νεοφιλελεύθερους κι άλλοτε ως κομμουνιστές», στενάζουν η Νικόλ Τεκ κι ο Γιουέ Γιν, μέλη του Γαλλικού Κινήματος για το Ελάχιστο Εγγυημένο Εισόδημα (MFRB), που ιδρύθηκε το 2013 και αριθμεί 900 περίπου μέλη.
Προς ποιον από τους δύο πόλους κλίνει σήμερα ο δημόσιος διάλογος; Περιέργως, οι αναλύσεις αποκλίνουν: ορισμένοι βλέπουν γατάκια, ενώ άλλοι βλέπουν τίγρεις. Στα δεξιά, ο μηχανικός Μαρκ ντε Μπασκιά, ένας από τους κυριότερους θεωρητικούς υποστηρικτές της ιδέας στη Γαλλία, παρατηρεί: «Δύο έρευνες που πραγματοποιήθηκαν με διαφορά ενός έτους σε μέλη πολιτικών κομμάτων αποδεικνύουν ότι η ιδέα αποκτά ολοένα και περισσότερο “αριστερή” χροιά. Πρόκειται για μια ιδιαίτερα ενοχλητική εξέλιξη γιατί, εάν εκλαμβάνεται ως μια τρέλα των αριστεριστών, θα δυσκολευτεί ακόμη περισσότερο να προχωρήσει». Οι συνελεύσεις των Άγρυπνων, όπου συζητήθηκε διεξοδικά το ζήτημα του ελάχιστου εγγυημένου εισοδήματος και των συγκριτικών πλεονεκτημάτων του σε σχέση με τον ισόβιο μισθό που θεωρητικοποίησε ο Μπερνάρ Φριό (7), δεν διόρθωσαν την κατάσταση…
Εξίσου ενοχλημένη, αλλά για τους εντελώς αντίθετους λόγους, είναι και η Κορίν Μορέν Νταρλέ, μέλος της εθνικής γραμματείας του γαλλικού Κόμματος της Αριστεράς (ΡG). Ανακάλυψε το ελάχιστο εγγυημένο εισόδημα πριν από οκτώ περίπου χρόνια, μαζί με τον Μυλοντό, στους κόλπους του Mouvement Utopia (κίνημα στο οποίο συμμετέχουν μέλη των Πράσινων και του ΡG): «Για μένα παραμένει η πιο ανατρεπτική ιδέα στο πολιτικό πεδίο. Μόνο που σήμερα την βλέπω να υιοθετείται παντού, με μια μορφή που στερείται του αρχικού νοήματός της». Πράγματι, οι πειραματικές εφαρμογές της που γνώρισαν μεγάλη προβολή από τα μέσα ενημέρωσης, στην Ολλανδία και στην Φινλανδία για παράδειγμα, δεν έχουν τίποτα το επαναστατικό. Στις 20 ολλανδικές πόλεις που εξετάζουν το ενδεχόμενο υιοθέτησης του μέτρου, πρόκειται μάλλον για μια «μεταρρύθμιση της κοινωνικής προστασίας εμπνευσμένη από ορισμένες αρχές του ελάχιστου εγγυημένου εισοδήματος», διευκρινίζει ο οικονομολόγος Σίαρ Χουιμάκερς.
Στο Ελσίνκι, το Κόμμα του Κέντρου, που βρίσκεται στην κυβέρνηση από το 2015, έκανε καμπάνια υπέρ του ελάχιστου εγγυημένου εισοδήματος. Σε αυτό βλέπει ένα μέσο για τη βελτίωση της κοινωνικής προστασίας σε ένα πλαίσιο λιτότητας, καθώς και για την ενθάρρυνση της απασχόλησης μέσω της ώθησης των δικαιούχων των κοινωνικών βοηθημάτων προς την αγορά εργασίας. Συνδυασμένο με μια θέση εργασίας, το ελάχιστο εισόδημα θα μπορούσε να εξουδετερώσει την «παγίδα της αεργίας», δηλαδή τον κίνδυνο η επιστροφή στην αμειβόμενη εργασία να καταλήγει σε μείωση του εισοδήματος λόγω της απώλειας των κοινωνικών παροχών, με αποτέλεσμα την εκ νέου επιλογή της ανεργίας. Το μέτρο υποστηρίζεται ευρύτατα από τον πληθυσμό της χώρας, αλλά και από τους Πράσινους και την Αριστερή Συμμαχία. Αναμένεται ότι μια οριστική έκθεση θα επιτρέψει την δρομολόγηση –στις αρχές του 2017– μιας διετούς πειραματικής εφαρμογής του μέτρου· ωστόσο, τα πρώτα στοιχεία που έχουν δοθεί στη δημοσιότητα δείχνουν πως οι αρχικές φιλοδοξίες έχουν αναθεωρηθεί προς τα κάτω. Το πιλοτικό πρόγραμμα προβλέπει ένα εισόδημα της τάξης των μόλις 550 ευρώ, στο οποίο μπορεί να προστεθεί η επιδότηση ενοικίου, και καταβάλλεται σε 10.000 άτομα. «Το πνεύμα είναι εντελώς διαφορετικό από εκείνο του ελβετικού δημοψηφίσματος [βλ. σχετικό θέμα στο επόμενο τεύχος]», επιμένει ο Ότο Λέχτο, μέλος του φινλανδικού τμήματος του Basic Income Earth Network (BIEN, Παγκόσμιο Δίκτυο για το Βασικό Εισόδημα). «Δεν τίθεται θέμα ούτε καταπολέμησης της φτώχειας ούτε καθιέρωσης του δικαιώματος στο εισόδημα, πόσο μάλλον της απελευθέρωσης από την εργασία».
Ακόμη λιγοστοί και συχνά απομονωμένοι εντός του κοινωνικού περιγύρου ή του πολιτικού σχηματισμού τους, οι Γάλλοι υπέρμαχοι του ελάχιστου εγγυημένου εισοδήματος συντονίζουν τη δράση τους, χωρίς ωστόσο και να ξεχνούν όλα όσα τους χωρίζουν. «Συμπαθώ πολύ τον Μπατίστ [Μυλοντό], όμως είναι ιδεαλιστής», δηλώνει ο ντε Μπασκιά. «Και επιπλέον, όταν επιθυμείς να περιορίσεις τα εισοδήματα σε μια κλίμακα από το 1 έως το 4 είναι, όπως και να το κάνουμε, ένας σοβαρός περιορισμός των ατομικών ελευθεριών!». Παλαιότερα στον στενό κύκλο του Νικολά Σαρκοζί, ο βουλευτής Φρεντερίκ Λεφέμπρ, του (δεξιού) κόμματος των Ρεπουμπλικανών, υποψήφιος στις προκριματικές εκλογές του κόμματός του για το πρόσωπο που θα το εκπροσωπήσει στις προεδρικές εκλογές του 2017, αφηγείται πώς ο Ζυλιέν Μπαγιού, εκπρόσωπος Τύπου του Ευρώπη Οικολογία – Πράσινοι (EELV), τον πήγε σε μια κατάληψη της κολλεκτίβας Μαύρη Πέμπτη για να συζητήσει με έναν άστεγο σχετικά με το ελάχιστο εγγυημένο εισόδημα. Τον Ιανουάριο του 2016, υπερασπίστηκε στην Εθνοσυνέλευση από κοινού με τη σοσιαλίστρια συνάδελφό του Ντελφίν Μπατό, στο πλαίσιο της συζήτησης του «Νόμου για την Ψηφιακή Δημοκρατία», τροπολογίες που ζητούσαν από την κυβέρνηση να παρουσιάσει στο Κοινοβούλιο επίσημη έκθεση για το κατά πόσο είναι εφικτή η καθιέρωση του ελάχιστου εγγυημένου εισοδήματος. «Αναλαμβάνω πλήρως τη διακομματική διάσταση του διαβήματος αυτού», σχολιάζει η Μπατό. «Τα κόμματα δεν παράγουν πλέον ούτε μία καινούργια ιδέα. Τα ουσιώδη λαμβάνουν χώρα έξω από αυτά. Κι αυτό το ζήτημα δημιουργεί τομές, τόσο στο εσωτερικό τους όσο και έξω από αυτά. Δεν συμφωνούμε στα πάντα, οφείλουμε όμως να εργαστούμε για τη δημιουργία πλειοψηφιών συγκροτημένων γύρω από ιδέες».
Κανείς από τους συνομιλητές μας δεν διακηρύσσει ανοιχτά την πλήρη διάλυση του υφιστάμενου συστήματος κοινωνικής προστασίας. Ούτε καν ο Λεφέμπρ ή ο Γκασπάρ Κενίγκ, ιδρυτής της φιλελεύθερης δεξαμενής σκέψης Ελεύθερη Γενιά. Αν και το MFRB δηλώνει ότι «δεν ανήκει ούτε στην Αριστερά ούτε στη Δεξιά», διευκρινίζει στον καταστατικό χάρτη του ότι το ελάχιστο εγγυημένο εισόδημα «δεν θα πρέπει να αμφισβητεί τα δημόσια συστήματα κοινωνικής ασφάλισης, αλλά να συμπληρώνει και να βελτιώνει την υφιστάμενη κοινωνική προστασία». Θα μπορούσε να αντικαταστήσει ορισμένες από τις παροχές του συστήματος αλληλεγγύης που χρηματοδοτούνται από τη φορολόγηση, όπως το RSA (Εισόδημα Ενεργού Αλληλεγγύης) (8), κανείς όμως δεν υποστηρίζει ότι θα έπρεπε να θιγεί το ασφαλιστικό καθεστώς που χρηματοδοτείται από τις εισφορές των ασφαλισμένων (συντάξεις, ιατροφαρμακευτική περίθαλψη, επιδόματα ανεργίας). Μονάχα τα οικογενειακά επιδόματα θα αντικαθίσταντο από τη χορήγηση σε κάθε παιδί ενός ελάχιστου εγγυημένου εισοδήματος, το ύψος του οποίου θα ήταν χαμηλότερο από εκείνο των ενηλίκων.
Μία εξαίρεση υπάρχει μόνο: σε μια έκθεση που δημοσιεύθηκε τον Μάιο (9), το ίδρυμα Ζαν Ζορές, προσκείμενο στο γαλλικό Σοσιαλιστικό Κόμμα, προτείνει τρία σενάρια χρηματοδότησης όπου κυριαρχεί το μέλημα «να μην δημιουργηθεί περαιτέρω υπερχρέωση» –και έτσι προτείνουν χωρίς περιστροφές την αποψίλωση της κοινωνικής ασφάλισης. Το πρώτο προβλέπει τη χορήγηση ποσού 500 ευρώ τον μήνα σε όλους τους ενήλικες, με αντάλλαγμα την επί της ουσίας κατάργηση της ιατροφαρμακευτικής περίθαλψης και των επιδομάτων ανεργίας. Το δεύτερο, το οποίο οι συγγραφείς της έκθεσης θεωρούν ως το πλέον αξιόπιστο, προβλέπει ποσό 750 ευρώ, αλλά «ανακυκλώνει» και τις συνταξιοδοτικές παροχές. Το τρίτο προβλέπει ποσό 1.000 ευρώ με τις ίδιες προδιαγραφές, αλλά προϋποθέτει επιπλέον παρακρατήσεις. Εμβρόντητος, ο Ζαν-Ερίκ Υαφίλ, μέλος του MFRB και οικονομολόγος, ο οποίος ετοιμάζει μια διδακτορική διατριβή πάνω στο οικουμενικό εισόδημα, κατήγγειλε τις «χονδροειδείς βλακείες» που περιέχονται στην έκθεση, κατά τη διάρκεια μιας συζήτησης με τον Ζερόμ Ερικούρ, συντονιστή της ομάδας εργασίας του ιδρύματος, που έγινε στις 26 Μαΐου 2016 σε ένα παρισινό καφέ. «Το ελάχιστο εγγυημένο εισόδημα είναι απόλυτα συμβατό με την κοινωνική προστασία και με τις υψηλές δημόσιες δαπάνες!», εξερράγη. Αμήχανος, ο Ερικούρ απάντησε ότι οι συντάκτες της έκθεσης δεν έβλεπαν το ελάχιστο εγγυημένο εισόδημα ως «την ορθή λύση για τα προβλήματα του 21ου αιώνα», αλλά δεν θέλησαν να το διευκρινίσουν μέσα στο κείμενο, το οποίο συντάχθηκε «με πνεύμα ουδετερότητας». Ουδετερότητας τόσο μεγάλης, ώστε τα σενάρια που επεξεργάστηκαν με μισή καρδιά αναπαράχθηκαν από τον Τύπο λες και επρόκειτο για τις εισηγήσεις τους…
Το ίδιο ποσό για τον καθένα, όποια κι αν είναι η κατάστασή του: όλοι οι υπέρμαχοι του ελάχιστου εγγυημένου εισοδήματος συμφωνούν ότι πρέπει να σταματήσει η εισβολή στην ιδιωτική ζωή που συνεπάγεται το σημερινό σύστημα κοινωνικής αλληλεγγύης, του οποίου οι παροχές δίνονται υπό όρους (ανάλογα με την οικογενειακή κατάσταση, το εισόδημα κ.ο.κ.). «Είναι απαράδεκτο να πληρώνονται ελεγκτές για να πηγαίνουν να μετρήσουν τις οδοντόβουρτσες στο μπάνιο των δικαιούχων του RSA, προκειμένου να διαπιστώσουν μήπως συζούν με κάποιο άτομο (10), τη στιγμή που αυτοί οι άνθρωποι το μόνο που θέλουν είναι να χορτάσουν την πείνα τους!», εκτιμά ο ντε Μπασκιά. Το ίδιο υποστηρίζει και ο Κενίγκ: «Οφείλουμε να αγωνιστούμε ενάντια στη φτώχεια με τρόπο περισσότερο αποτελεσματικό και λιγότερο πατερναλιστικό, προσφέροντας στον κόσμο το ελάχιστο ποσό που χρειάζεται για να ζήσει, δίχως να ανακατευόμαστε στην προσωπική ζωή του ή να ελέγχουμε κατά πόσον είναι αφοσιωμένος στην αξία της εργασίας». Εξάλλου, η εξοικονόμηση πόρων που θα προέκυπτε από τη χορήγηση ενός ποσού χωρίς όρους θα συνεισέφερε στη χρηματοδότηση του ελάχιστου εγγυημένου εισοδήματος: ο κ. Λεφέμπρ υπογραμμίζει το κόστος που συνεπάγεται σήμερα «η παραγωγή του νομοθετικού πλαισίου, η διεκπεραίωση των αιτημάτων του κοινού, ο έλεγχος των δικαιούχων και οι κυρώσεις κατά των παραβατών». Επισημαίνει επίσης τον «ενάρετο κύκλο» των εξοικονομήσεων που θα προέκυπταν χάρη σε αυτό το μέτρο: «Μικρότερη παραβατικότητα, χαμηλότερες δαπάνες υγείας, υψηλότερο μορφωτικό επίπεδο…». Αντίθετα δε με τις υπόλοιπες προσωπικότητες της Δεξιάς που έχουν υιοθετήσει το μέτρο, έχει ταχθεί υπέρ ενός υψηλού ποσού, «μεταξύ 800 και 1.000 ευρώ».
Μείγμα τόλμης και διστακτικότητας
Η επανεμφάνιση της έννοιας στην Ευρώπη, με την ονομασία «οικουμενικό επίδομα» οφείλεται στον Βέλγο φιλόσοφο Φιλίπ βαν Παρέις, στις αρχές της δεκαετίας του 1980,. Πρώην μέλος του κόμματος των Οικολόγων, θεωρεί ότι η αναγνώριση της δυνατότητας κάθε ατόμου να οργανώνει τη ζωή του και την εργασία του όπως εκείνο επιθυμεί ανατρέπει τα διανοητικά βολέματα τόσο της Αριστεράς όσο και της Δεξιάς. Όπως διηγείται, «κατά τη διάρκεια μιας παρέμβασής μου ενώπιον του φλαμανδικού Φιλελεύθερου Κόμματος ρώτησα: “Ποιος από εσάς θεωρεί ότι η ελευθερία είναι μια αξία που έχει πρωταρχική σημασία;” Όλος ο κόσμος σήκωσε το χέρι του. Στη συνέχεια, πρόσθεσα: “Και τώρα, ποιος από εσάς πιστεύει ότι μονάχα οι πλούσιοι πρέπει να έχουν αυτήν τη δυνατότητα;” Αντίθετα, μια συνάντησή μου με μέλη ελληνικών, ισπανικών και ιταλικών πολιτικών κινήσεων –του ΣΥΡΙΖΑ, τωνPodemos και της Rifondazione Comunista– στο Μπάρι της Απουλίας, μου έδωσε την ευκαιρία να αναρωτηθώ μήπως η Αριστερά κακώς περιορίζεται στην υπεράσπιση του κράτους και της ισότητας, εγκαταλείποντας την αξία της ελευθερίας στη Δεξιά».
Προφανώς, εξακολουθούν να υφίστανται θεμελιώδεις διαφορές: ο Κενίγκ και ο ντε Μπαστιά, οι οποίοι έχουν εκπονήσει ένα κοινό πρόγραμμα, έχουν ως στόχο την καταπολέμηση της φτώχειας, όχι όμως και των ανισοτήτων (11). Προτείνουν έναν αρνητικό φόρο (επίδομα) 450 ευρώ ανά ενήλικα και 225 ευρώ ανά τέκνο, χρηματοδοτημένο από έναν φόρο με ενιαίο συντελεστή 23% για όλα τα εισοδήματα (12). Προκειμένου να περιοριστούν οι επιπτώσεις ενός τέτοιου τύπου φορολόγησης στην αναδιανομή των εισοδημάτων, προτείνουν αύξηση των εισφορών επί της περιουσίας, κατάργηση των απαλλαγών για τα εισοδήματα που προέρχονται από ακίνητα ή από τον χρηματοοικονομικό τομέα κ.ο.κ. «Όλα αυτά δεν θα άλλαζαν σχεδόν καθόλου την υφιστάμενη ισορροπία της κατανομής του πλούτου στη Γαλλία», εξηγεί ο ντε Μπασκιά. «Οι πλούσιοι θα κέρδιζαν κάτι λιγότερο και οι φτωχοί κάτι περισσότερο. Θα εξορθολογιζόταν όμως το σύστημα: θα έμπαινε τέλος στον στιγματισμό και τον κρατικό πατερναλισμό, θα εξαλείφονταν τα φαινόμενα που οδηγούν στην επιλογή της αεργίας έναντι της χαμηλά αμειβόμενης απασχόλησης –και επιπλέον θα αντιμετωπιζόταν αποτελεσματικά η ακραία φτώχεια». Βασίζονται σε έναν «απόλυτο» και όχι «σχετικό» ορισμό της φτώχειας καθώς η τελευταία, εκτιμά ο Κενίγκ, αποτελεί ουσιαστικά προϊόν «ζήλειας»: «Δεν θα έπρεπε να σας νοιάζει που κάποιοι άλλοι γίνονται πολύ πλούσιοι, τη στιγμή που εσείς έχετε την αίσθηση ότι ζείτε καλά».
Ποια άλλα επιχειρήματα θα δικαιολογούσαν την καθιέρωση του ελάχιστου εγγυημένου εισοδήματος; Όλοι οι συνομιλητές μας επικαλούνται τον αριθμό των θέσεων εργασίας που είναι καταδικασμένες να εξαφανιστούν εξαιτίας της αυτοματοποίησης και της ψηφιοποίησης της παραγωγής. Στην Ελβετία, οι πρωτεργάτες της πρωτοβουλίας «Για ένα άνευ όρων ελάχιστο εγγυημένο εισόδημα» παρέλασαν στους δρόμους μεταμφιεσμένοι σε ρομπότ που εκδήλωναν την επιθυμία τους να εργαστούν, παίρνοντας τις δουλειές των ανθρώπων. Εντούτοις, μια πρόσφατη έκθεση του ΟΟΣΑ μετριάζει τις εκτιμήσεις παλαιότερων μελετών που πρόβλεπαν «μαζική ανεργία, οφειλόμενη στην τεχνολογία»: εκτιμά ότι μόνο 9% των θέσεων εργασίας «παρουσιάζουν υψηλό κίνδυνο αυτοματοποίησης», προειδοποιώντας ταυτόχρονα ότι οι πλέον εκτεθειμένοι εργαζόμενοι είναι εκείνοι «με το χαμηλότερο επίπεδο εκπαίδευσης(13)».
«Το 9% θα ήταν ήδη ένα τεράστιο ποσοστό», σχολιάζει ο Υαφίλ. «Ιδίως αν προστεθεί στο τρέχον ποσοστό ανεργίας! Ωστόσο, δεν πιστεύω στη ρητορική περί του “τέλους της εργασίας”. Για παράδειγμα, η μετάβαση σε ένα οικολογικό μοντέλο δημιουργεί νέες θέσεις εργασίας. Και όπως υποστηρίζει ο οικονομολόγος Ζαν Γκαντρέ, όταν ο στόχος είναι η χαμηλότερη οικονομική μεγέθυνση, αυτό δεν συνεπάγεται απαραίτητα και λιγότερες θέσεις εργασίας –το αντίθετο μάλιστα! Θα πρέπει όμως να είμαστε σε θέση να ανησυχούμε για την ποιότητα των θέσεων εργασίας και όχι για την ποσότητά τους. Και, ακόμα και αν επιτυγχανόταν η πλήρης απασχόληση, θα απαιτούνταν ένα ελάχιστο εγγυημένο εισόδημα, ώστε καθένας να έχει τη δυνατότητα να επιλέγει την εργασία του και όχι να την υφίσταται». Ο λίβελος του Αμερικανού ανθρωπολόγου Ντέιβιντ Γκρέμπερ, σημαντικής μορφής του κινήματος Occupy Wall Street, ενάντια στις «bullshit jobs» (τιποτένιες θέσεις εργασίας, χωρίς ενδιαφέρον και κοινωνική χρησιμότητα), είχε σημαντική απήχηση (14). Ένας ακόμη οπαδός του ελάχιστου εγγυημένου εισοδήματος, ο Έλληνας πρώην υπουργός Οικονομικών Γιάνης Βαρουφάκης, εκτιμά ότι η δυνατότητα να αρνηθεί κάποιος μια θέση εργασίας είναι «θεμελιώδους σημασίας, τόσο για μια πολιτισμένη κοινωνία όσο και για μια αγορά εργασίας που λειτουργεί σωστά (15)».
Το ζητούμενο είναι επίσης να διασφαλιστεί η ελευθερία επιλογής των προσωπικών διαδρομών σε μια στιγμή γενικευμένης επισφάλειας –με τον κίνδυνο να παγιωθεί η ανισόρροπη διανομή του πλούτου ανάμεσα στους μισθούς και στα κέρδη. Κάτι τέτοιο γίνεται φανερό όταν ο κ. Λεφέμπρ αναφέρει το παράδειγμα του Earned Income Tax Credit, μέσω του οποίου το αμερικανικό κράτος συμπληρώνει το εισόδημα ορισμένων φτωχών εργαζομένων. Υπάρχει και ένας ακόμη σκόπελος: ότι η καθιέρωση του ελάχιστου εγγυημένου εισοδήματος μετατρέπεται σε αφορμή για την κατεδάφιση του εργατικού δικαίου και των μισθολογικών κατακτήσεων, με τον τρόπο που γίνεται από επιχειρήσεις όπως η Uber (16). Όπως συνοψίζει η Ντελφίν Μπατό: «Οφείλουμε να δημιουργήσουμε έναν νέο κοινωνικό συμβιβασμό, πιο προσαρμοσμένο στη δική μας εποχή από εκείνον που μας κληροδότησε η Απελευθέρωση (17), χωρίς όμως και να μετατραπεί το ελάχιστο εγγυημένο εισόδημα σε δεκανίκι για την “ουμπεροποίηση” των πάντων.» Πως όμως μπορούμε να είμαστε σίγουροι γι’ αυτό;
Τα πάντα εξαρτώνται από τη διαπραγματευτική δύναμη που θα έδινε στους εργαζομένους το ύψος του ελάχιστου εγγυημένου εισοδήματός τους, καθώς επίσης και το επίπεδο της φορολόγησης και της αναδιανομής του πλούτου. Όμως, ως προς αυτά τα ζητήματα, η μεγάλη διστακτικότητα πολλών υπερμάχων του ελάχιστου εγγυημένου εισοδήματος έρχεται σε αντίθεση με την τόλμη της ιδέας που εκφράζουν. Ο βαν Παρέις συνηγορεί υπέρ μιας σταδιακής καθιέρωσης του μέτρου, ξεκινώντας με τη χορήγηση ενός χαμηλού ποσού. Όμως, αντιτείνει ο Μυλοντό, «τίποτα δεν μας εγγυάται ότι ένα χαμηλό ποσό στη συνέχεια θα αυξηθεί». Το MFRB εξυμνεί τις χειραφετικές δυνατότητες αυτού του μέτρου και την «αλλαγή παραδείγματος» που θα μπορούσε να επιφέρει, ωστόσο εκφράζει την ικανοποίησή του για όλα τα σχέδια που παρουσιάζονται, συμπεριλαμβανομένων και εκείνων που προτείνουν χορήγηση ενός χαμηλού ποσού, αντίστοιχου λίγο-πολύ με το σημερινό RSA. Η οργάνωση συνεργάστηκε ακόμα και με την υπερσυντηρητική Κριστίν Μπουτέν (18), πρόεδρο του Χριστιανοδημοκρατικού Κόμματος, όταν πρότεινε ελάχιστο εγγυημένο εισόδημα ύψους 400 ευρώ. Μια τοποθέτηση συνεπής με την απολιτική στάση του κινήματος, αλλά που απωθεί τον Μυλοντό, ο οποίος δεν εντάχθηκε ποτέ στο MFRB. Καλύτερα «καθόλου, παρά ένα εγγυημένο εισόδημα της πλάκας. Δεν αποδέχομαι άνευ όρων οποιαδήποτε πρόταση για την χορήγηση εισοδήματος σε όλους», λέει. Αλλά και η Μορέλ Νταρλέ αποκρούει με τη σειρά της κάθε «φετιχισμό».
Όταν τίθεται το ζήτημα της χρηματοδότησης του μέτρου, το επιχείρημα του «ρεαλισμού» και του «πραγματισμού» σηματοδοτεί μια μάλλον μοιρολατρική αποδοχή του υπάρχοντος πολιτικού και κοινωνικού συσχετισμού δυνάμεων. Το MFRB συμμετέχει στην εκστρατεία «Ποσοτική χαλάρωση για τον λαό», που αγωνίζεται ώστε η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα να θέσει την πρωτοβουλία της για δημιουργία χρήματος στην υπηρεσία των πολιτών και όχι των ιδιωτικών τραπεζών. Σε ένα τέτοιο ενδεχόμενο βλέπει την ευκαιρία να τεθούν οι βάσεις για ένα ευρωπαϊκό οικουμενικό εισόδημα. Εξάλλου, η ΕΚΤ δεν αποκλείει την προσφυγή στο «χρήμα από το ελικόπτερο», που μοιράζεται εξίσου σε όλους, προκειμένου να τονωθεί η κατανάλωση. Όμως, το MFRB αποδεικνύεται πολύ πιο διστακτικό στο ζήτημα των ανισοτήτων. Ο Υαφίλ θεωρεί περιττό «να χτυπάμε τους πλούσιους», καθώς ελλοχεύει ο κίνδυνος να αυξηθεί η φοροδιαφυγή, και ζητά μια «κεντρώα» και «συναινετική» προσέγγιση, στην προσπάθειά του να εξασφαλίσει την όσο το δυνατόν μεγαλύτερη αποδοχή του μέτρου. «Την εποχή της Απελευθέρωσης, τα αφεντικά προσπαθούσαν να κρατήσουν χαμηλό προφίλ γιατί είχαν συνεργαστεί με τον κατακτητή. Κάτι τέτοιο πλέον δεν ισχύει!», παρατηρεί η Μαρτίν Αλκορτά, αντιπρόεδρος (από τους Πράσινους – EELV) του περιφερειακού συμβουλίου της Ακουιτανίας, η οποία προετοιμάζει την πειραματική εφαρμογή του ελάχιστου εγγυημένου εισοδήματος. Ο ντε Μπασκιά εκτιμάει ότι, μέχρι να καταστεί δυνατόν να συγκεντρωθεί μια πλειοψηφία γύρω από την αριστερή εκδοχή του ελάχιστου εγγυημένου εισοδήματος, θα χρειαστούν «ένας ή δύο πόλεμοι»… Η υπόθεση ότι θα υπάρξει επιτέλους αποτελεσματική πάταξη της φοροδιαφυγής (19), κάτι που εύχονται πολλοί υπέρμαχοι του μέτρου, τον κάνει να χαμογελάει: «Αν υπήρχε πραγματική βούληση να μπει τέλος σε αυτήν την κατάσταση, θα το είχαμε κατορθώσει εδώ και πολύ καιρό!».
Όπως κάθε προοδευτικό πρόγραμμα, η αριστερή εκδοχή του ελάχιστου εγγυημένου εισοδήματος προσκρούει στην απουσία μιας εξουσίας που θα μπορούσε να το υλοποιήσει. Σε αυτό προστίθεται, στον βαθμό που μια τέτοια πρόταση κερδίζει μεγάλη δημοφιλία, ο ολοένα μεγαλύτερος κίνδυνος της αλλοίωσης. Όσο κι αν η ιδέα της καθιέρωσης ενός οικουμενικού εισοδήματος ακόμη προκαλεί επί της ουσίας αδιαφορία ή αποδοκιμασία, μοιάζει σε ορισμένους βολική σανίδα σωτηρίας, δεδομένου ότι στη Γαλλία πλησιάζουν οι βουλευτικές και οι προεδρικές εκλογές του 2017 μέσα σε μια συγκυρία έλλειψης νέων ιδεών και απαξίωσης της πολιτικής δράσης. Την περασμένη άνοιξη, ενώ μαινόταν η μάχη ενάντια στον νόμο της κυβέρνησης Βαλς για τα εργασιακά, ο Γκυγιόμ Ματελιέ, σοσιαλιστής δήμαρχος της πόλης Αμπιγύ της Άνω Σαβοΐας και συντάκτης μιας διατριβής για το ελάχιστο εγγυημένο εισόδημα, δήλωνε ότι ο γραμματέας του Σοσιαλιστικού Κόμματος Ζαν-Κριστόφ Καμπαντελίς τον επιφόρτισε να «προωθήσει την ιδέα» στο εσωτερικό του κόμματος, αν και ο ίδιος την αντιμετωπίζει με σκεπτικισμό. Όσο για τον πρωθυπουργό Μανυέλ Βαλς, δήλωσε στις 19 Απριλίου στο Facebook ότι επιθυμεί «να δρομολογήσει το ζήτημα του οικουμενικού εισοδήματος», προσθέτοντας αμέσως μετά ότι δεν θα πρόκειται για ένα επίδομα που θα «χορηγείται σε όλους», καθώς «κάτι τέτοιο θα είχε υπερβολικό κόστος και δεν θα είχε κανένα νόημα». Με άλλα λόγια: δεν υπάρχει πρόβλημα να καθιερωθεί το οικουμενικό εισόδημα, αρκεί μονάχα να μην είναι… οικουμενικό!
Σε κάθε περίπτωση, πώς να ελπίζουμε στην εδραίωση της νομιμοποίησης του δικαιώματος στο οικουμενικό εισόδημα σε μια κοινωνία που στραγγαλίζεται από τη λιτότητα και σφυροκοπείται από μια ρητορική η οποία στάζει χολή εναντίον «της τεμπελιάς των φτωχών που περιμένουν να τους πληρώνει το κράτος», όπου η αντίληψη για την εργασία ακόμη κυριαρχείται, όπως παρατηρεί ο Ματελιέ, «από τον μύθο του προπατορικού αμαρτήματος»; Η Μορέλ Νταρλέ μάς καλεί να είμαστε δύσπιστοι απέναντι στις βιαστικές κινήσεις: «Εάν όντως επείγει να ληφθούν μέτρα, προτιμώ να επιμείνουμε στην αύξηση του βασικού μισθού ή στη μονιμοποίηση των συμβασιούχων του δημόσιου τομέα. Όσον αφορά τα συγκεκριμένα ζητήματα, μιλάμε για ανάκτηση χαμένων κοινωνικών κεκτημένων, ενώ όσον αφορά το ελάχιστο εγγυημένο εισόδημα μιλάμε για νέες κοινωνικές κατακτήσεις. Εξάλλου, ο διάλογος που έχει πυροδοτηθεί μού φαίνεται εξίσου σημαντικός με την εφαρμογή του μέτρου. Το ταξίδι είναι εξίσου σημαντικό με τον προορισμό! Και μόνο η αναφορά της ιδέας πυροδοτεί παθιασμένες συζητήσεις γύρω από το πώς θέλουμε να είναι η ζωή μας και για το πώς θέλουμε να είναι οργανωμένη η κοινωνία…». Δεν πρέπει να βιαστούμε, πρέπει να έχουμε χρόνο για να διεξάγουμε αυτήν την πολιτισμική και πολιτική μάχη: ίσως αυτός να είναι ο καλύτερος τρόπος για να είμαστε σίγουροι πως, όταν βάλουμε το γατάκι μέσα στο σαλόνι, δεν θα μετατραπεί σε τίγρη που θα κατασπαράξει τους ιδιοκτήτες της.
- Συζήτηση που έλαβε χώρα στην πρεσβεία της Φινλανδίας στο Παρίσι, στις 3 Μαρτίου 2016.
- Τον Ιούνιο του 2016, ο καθαρός κατώτατος μισθός στη Γαλλία ανερχόταν στα 1.141 ευρώ.
- Βλ. το αφιέρωμα «Revenu garanti, une utopie à portée de main», «Le Monde diplomatique», Μάιος
- Baptiste Mylondo, «Un revenu pour tous. Précis d’utopie réaliste», Utopia, Παρίσι
- Βλ. Sam Pizzigati, «Plafonner les revenus, une idée américaine», «Le Monde diplomatique», Φεβρουάριος
- Στο «Καπιταλισμός και Ελευθερία» (1962), ο Μίλτον Φρίντμαν πρότεινε ένα επίδομα υπό τη μορφή της μείωσης φόρου.
- Βλ. Bernard Friot, «A partir des retraites, imaginer un salaire à vie», Les blogs du Diplo, 8 Σεπτεμβρίου 2010, http://blog.mondediplo.net
- (Σ.τ.Μ.): Στη Γαλλία, όλοι οι άνεργοι/άποροι άνω των 25 ετών δικαιούνταν το Ελάχιστο Εισόδημα Κοινωνικής Ένταξης (RMI), ύψους 500 ευρώ. Όμως, δεδομένου ότι δημιουργούσε «παγίδα αεργίας», καθώς δεν συνέφερε έναν δικαιούχο του να εργαστεί λίγες ώρες εβδομαδιαίως διότι θα έπαυε η χορήγησή του, αντικαταστάθηκε από το RSA, το οποίο συμπληρώνει το διαφυγόν εισόδημα ενός ατόμου που εργάζεται με μειωμένο ωράριο σε σχέση με το σύνολο των παροχών που θα απολάμβανε ως άνεργος ή άπορος.
- «Le revenu de base, de l’utopie à la réalité?», Fondation Jean-Jaurès, Παρίσι, 22 Μαΐου
- Το ύψος του RSA είναι 524,68 ευρώ για ένα άτομο που ζει μόνο και 787,02 ευρώ για ένα ζευγάρι. (Σ.τ.Μ.): Έτσι, πολλά ζευγάρια που συγκατοικούν αποφεύγουν να το δηλώσουν και παρουσιάζονται ως εργένηδες, με τον ένα από αυτούς να ισχυρίζεται ότι φιλοξενείται από κάποιον συγγενή ή φιλικό πρόσωπο, έτσι ώστε να λαμβάνουν 1.049 αντί για 787 ευρώ.
- Marc de Basquiat και Gaspard Koenig, «Liber, un revenu de liberté pour tous», Editions de l’Onde – Génération libre, Παρίσι, 2014.
- Θα πρέπει να σημειωθεί ότι, κατά τη γνώμη τους, η επιδότηση ενοικίου και οι ενισχύσεις για την απόκτηση κατοικίας θα έπρεπε να αποτελέσουν αντικείμενο χωριστού επιδόματος, σε συνάρτηση με την κατάσταση κάθε ατόμου.
- «Automatisation et travail indépendant dans une économie numérique», Synthèses sur l’avenir du travail, ΟΟΣΑ, Παρίσι, Μάιος
- David Graeber, «On the phenomenon of bullshit jobs», Strike!, 17 Αυγούστου 2013, http://strikemag.org
- «Technical change turns basic income into a necessity», από το συνέδριο «The future of the work», Institut Gottlieb-Duttweiller, Ζυρίχη, 5 Μαΐου 2016, https://yanisvaroufakis.eu
- Βλ. Evgeny Morozof, «Résister à l’uberisation du monde», «Le Monde diplomatique», Σεπτέμβριος 2015 και «L’utopie du revenu garanti récupérée par la Silicon Valley», Les blogs du Diplo, 9 Φεβρουαρίου
- (Σ.τ.Μ.) Το 1945, οι Κομμουνιστές ήταν εξαιρετικά ενισχυμένοι λόγω της σημαντικής συμβολής τους στην Αντίσταση, ενώ ήταν ακόμα νωπές οι τεράστιες κοινωνικές κατακτήσεις του Λαϊκού Μετώπου του 1936, οι οποίες καταργήθηκαν από το δωσιλογικό καθεστώς του Βισύ. Έτσι, οι μεταπολεμικές κυβερνήσεις αναγκάστηκαν να δεχθούν τη δημιουργία ενός σημαντικότατου κράτους πρόνοιας που πρότεινε το Συμβούλιο της Αντίστασης. Σήμερα στη Γαλλία, όσοι επιθυμούν το ξήλωμα του κοινωνικού κράτους συνοψίζουν τις επιθυμίες τους με την φράση: «Να ξεμπερδεύουμε με το Συμβούλιο της Αντίστασης».
- (Σ.τ.Μ.) Γαλλίδα φανατική καθολική δεξιά πολιτικός, η οποία έγινε γνωστή το 1999 για την λυσσώδη αντίδρασή της στο σύμφωνο συμβίωσης. Καθώς περιθωριοποιήθηκε μέσα στην μεγάλη δεξιά παράταξη λόγω του υπερσυντηρητισμού της, ίδρυσε το –πολύ μικρό– Χριστιανοδημοκρατικό Κόμμα.
- Βλ. Eva Joly, «Η φοροδιαφυγή πέρα από τις αποκαλύψεις των “Panama papers”», «Le Monde diplomatique – ελληνική έκδοση», 3 Ιουλίου 2016, http://monde-diplomatique.gr/?p=14
