«Η παράδοση των καταπιεσμένων μας διδάσκει ότι η “κατάσταση έκτακτης ανάγκης” που ζούμε τώρα δεν είναι η εξαίρεση αλλά ο κανόνας. Πρέπει να κατορθώσουμε να συλλάβουμε την ιστορία έχοντας αυτή την επίγνωση. Τότε θα διαπιστώσουμε καθαρά ότι αποστολή μας είναι να δημιουργήσουμε μια πραγματική κατάσταση έκτακτης ανάγκης και έτσι θα βελτιωθεί η θέση μας στον αγώνα κατά του φασισμού».
Walter Benjamin, Θέσεις για τη Φιλοσοφία της Ιστορίας (VIII)
Ι
Η πολιτική διαχείριση του προσφυγικού δεν είναι ιδεολογική άσκηση επί χάρτου, διαμεσολαβεί πραγματικά συμφέροντα, από τα μικροσυμφέροντα που ευδοκιμούν στις τοπικές κοινωνίες μέχρι τα μεγάλα συμφέροντα που αντιπροσωπεύουν υπερεθνικοί θεσμοί και οργανισμοί. Μέσα σε αυτό το πλέγμα συμφερόντων είναι δεδομένο ότι αρκετοί πουλάνε πατριωτισμό σε ευθεία αναλογία με το τι (δεν) μπαίνει στο πορτοφόλι τους. Το να καταλήγουμε όμως να ισχυριζόμαστε ότι «όλα γίνονται για τα φράγκα» και ότι η όποια ιδεολογία απλά αντανακλά ευδιάκριτα υλικά συμφέροντα είναι τόσο κοντόθωρο όσο ο ισχυρισμός κάποιων μαρξιστών στον μεσοπόλεμο ότι ο Χίτλερ ήταν απλά ο λακές των βιομήχανων, μέχρι που ξύπνησαν μια μέρα και βρήκαν στρατόπεδα γεμάτα πτώματα.
ΙΙ
Η εκλογή και διακυβέρνηση της Νέας Δημοκρατίας σηματοδοτεί την επικράτηση ενός μπλοκ εξουσίας που συσπειρώνει το συντηρητικό κατεστημένο (παραδοσιακή Δεξιά, ολιγαρχικό κεφάλαιο, βαθύ κράτος, εκκλησία) με τους φορείς του νεοφιλελεύθερου εκσυγχρονισμού (τεχνοκρατική ελίτ, αστούς διανοούμενους και δημοσιολόγους, νεοφυείς επιχειρήσεις). Παρόλο που οι σχετικές «εκσυγχρονιστικές» μεταρρυθμίσεις ψηφίζονται με εντατικό ρυθμό, στην παρούσα οικονομική συγκυρία η ιδεολογική και πολιτιστική ηγεμονία δεν μπορεί να επιτευχθεί μέσα από τη θεολογία της ανάπτυξης, αλλά από την πριμοδότηση του Νόμου και της Τάξης. Αυτό οδήγησε στην υιοθέτηση μίας ακροδεξιάς ατζέντας, η οποία εκφράζεται και σήμερα στη διαχείριση του προσφυγικού. Όσο γελοίες και αν είναι κάποιες όψεις της (το «νέο έπος του 40»), θα ήταν ολέθριο σφάλμα να δούμε σε αυτή μόνο ένα επικοινωνιακό τρικ. Η ακροδεξιά διαχείριση εκφράζεται σε πραγματικές πολιτικές και σε μία πραγματική κινητοποίηση στο κοινωνικό-επιθυμητικό πεδίο. Δεν είναι τυχαίο ότι η απάντηση της κυβέρνησης στις «ανεξέλεγκτες» παρακρατικές ομάδες είναι να τις ενσωματώνει και επίσημα κάτω από κρατικό έλεγχο, δίπλα στα όχι και πολύ ελέγξιμα σώματα ασφαλείας. Όντας ένα κατώφλι προς τον εκφασισμό του κράτους, ακόμα και κάποιοι φιλελεύθεροι έχουν αρχίσει να ιδρώνουν, βλέποντας για άλλη μια φορά τη δυναμική των γεγονότων να τους ξεπερνάει.
ΙΙΙ
Η ακροδεξιά μορφή της διαχείρισης των προσφυγικών/μεταναστευτικών ροών από τη κυβέρνηση της ΝΔ, τόσο στον Έβρο όσο και στα νησιά, δεν πρέπει να κρύψει ότι από άποψη περιεχομένου εντάσσεται στη γενικότερη πολιτική διαχείριση που ακολουθεί η Ευρωπαϊκή Ένωση: οι ροές αντιμετωπίζονται ως ένα πρόβλημα ασφάλειας. Γι’ αυτό άλλωστε και ο ΣΥΡΙΖΑ διαφωνεί επί του τόνου όχι επί της ουσίας. Από την άλλη, το ακροδεξιό φαίνεσθαι της κυβερνητικής πολιτικής, ότι μικροκομματικές σκοπιμότητες και να εξυπηρετεί, επηρεάζει την ουσία της. Η ασφάλεια γίνεται εισβολή, η καταστολή γίνεται πόλεμος εναντίων των φτωχών, και η απειλή του Άλλου προσλαμβάνει ανοιχτά ρατσιστικό χαρακτήρα. Οι μετανάστες και οι πρόσφυγες δεν συνδέονται απλά με την εξάπλωση του Κορονοιού, αντιμετωπίζονται και οι ίδιοι ως ιός που απειλεί τον εθνικό κορμό. Οι επιδοκιμασίες μπροστά στο τρακτέρ που ψεκάζει ανθρώπους στα σύνορα είναι ενδεικτικό και καθόλου μεμονωμένο.
IV
Το ότι η όψιμη «προσφυγική κρίση» συντελεί στη μετάβαση προς μία νέα, πιο ολοκληρωτική, μορφή εξουσίας αποτυπώνεται και στη συστηματική χρήση δημοσκοπήσεων ως εργαλείο άσκησης και νομιμοποίησης της τρέχουσας πολιτικής. Το φαινόμενο δεν είναι καινοφανές καθαυτό, αποτελεί γνώρισμα των σύγχρονων αστικών δημοκρατιών εδώ και χρόνια. Έχουμε όμως και εδώ μία αλλαγή έντασης που δεν πρέπει να υποτιμάται. Ήταν αναμενόμενο ότι θα έβγαιναν δημοσκοπήσεις από φίλια μέσα που να δείχνουν ότι η ελληνική κοινωνία είναι υπέρ της κυβερνητικής πολιτικής στο προσφυγικό. Τα ποσοστά από την άλλη (90%!) δείχνουν προς τα που πηγαίνουν τα πράγματα, περιλαμβανομένου του πώς θα αντιμετωπίζονται οι αντιφρονούσες μειοψηφίες.
V
Η επίκληση στην ηθική και η αντιμετώπιση του προσφυγικού ως ανθρωπιστικό πρόβλημα είναι ανεπαρκής. Ακόμα χειρότερα, αντιμέτωπη με την πολιτική οριοθέτηση φίλων και εχθρών που η κυβέρνηση επιτελεί, η ανθρωπιστική αποπολιτικοποίηση των γεγονότων είναι καταδικασμένη να ηττηθεί. Χρειάζεται ένας λόγος εξίσου ικανός να συγκροτήσει από την κοινωνική διαφωνία μία πολιτική πόλωση, αμφισβητώντας έμπρακτα την εθνική ομοψυχία που επιβάλλεται από τα (άκρα) δεξιά. Οι πορείες που έγιναν είναι ένα μικρό αλλά σημαντικό βήμα προς αυτήν την κατεύθυνση. Ένα άλλο σημαντικό βήμα είναι να ξεπεράσουμε τη θυματοποίηση που ο ανθρωπιστικός λόγος παράγει, ειδικά στην τρέχουσα εκδοχή του, που εμφανίζει τους πρόσφυγες και τους μετανάστες ως «πιόνια» (είτε του Ερντογάν είτε κάποιου άλλου μεγάλου παίχτη στη γεωπολιτική σκακιέρα). Το δράμα των γυναικόπαιδων που ο ανθρωπιστικός λόγος αναδεικνύει είναι πραγματικό, αλλά συσκοτίζει μέσα από φορτισμένες εικόνες το ποιοτικό στοιχείο που το πέρασμα των συνόρων περιέχει ως μορφή δραστηριότητας. Μαζί με τον υπαρκτό πόνο πρέπει να αναδείξουμε και το πλεόνασμα αξιοπρέπειας που υπάρχει αυτή τη στιγμή στα σύνορα.
VI
Με ανάλογο σκεπτικό πρέπει να προσεγγίζουμε το ζήτημα της αλληλεγγύης. Είναι αφελές να ζητάμε από τα εγχειρήματα που αναδύθηκαν από τα κάτω να καλύψουν τα πολλά και δύσκολα ζητήματα (στέγασης, περίθαλψης, εκπαίδευσης, σίτισης, εργασίας) που οι προσφυγικές και μεταναστευτικές ροές θέτουν. Ακόμα πιο αφελές είναι να πιστεύουμε ότι η επίκληση σε μία ενιαία ταξική ταυτότητα και τα κοινά συμφέροντα που (υποτίθεται) τη συγκροτούν επιλύει μαγικά τα ζητήματα συνύπαρξης που τίθενται. Οφείλουμε να είμαστε ξεκάθαροι σε ποιο πρόβλημα αποκρίνονται (και κρίνονται) οι αυτοοργανωμένες δομές και ο προλεταριακός διεθνισμός. Όσο το πρόβλημα αφορά τη διαχείριση ενός ξένου σώματος οι λύσεις θα περιορίζονται σ’ ένα δεδομένο πολιτικό φάσμα, το οποίο επιχειρεί να καλύψει ο νέος δικομματισμός των ΝΔ και Σύριζα.
Οι αυτοοργανωμένες δομές, σε πρακτικό επίπεδο, και ο προλεταριακός διεθνισμός, σε φαντασιακό/συμβολικό, επιχειρούν να μετατοπίσουν τους όρους της συζήτησης, όχι να λύσουν τα προβλήματα που το ελληνικό κράτος και η Ευρωπαϊκή Ένωση θέτουν.
Το δικό μας πρόβλημα είναι πώς θα συνυπάρξουμε επί ίσοις όροις με ανθρώπους που μας χωρίζουν πολλά αλλά μπορούν να μας ενώσουν άλλα τόσα. Και μέσα από αυτήν την προσπάθεια να βρούμε ίχνη ενός κόσμου όπου εκτοπισμένοι πληθυσμοί δεν θα αντιμετωπίζονται ως απειλή ομόλογη με την εξάπλωση ενός ιού.
ΚΕΝΟ ΔΙΚΤΥΟ [Θεωρία, Ουτοπία, Συναίσθηση, Εφήμερες Τέχνες]
