Ένα φάντασμα στοιχειώνει την Ευρώπη και δεν πρόκειται για το φάντασμα του κομμουνισμού, αλλά για το φάντασμα του καπιταλισμού και του εκτελεστικού του βραχίονα, του νεοφιλελευθερισμού.
Ο Mark Fisher, το μακρινό 2009 έγραφε ένα βιβλίο για τον “καπιταλιστικό ρεαλισμό”, την ιδέα δηλαδή πως είναι ευκολότερο πλέον να φανταστούμε το Τέλος του Κόσμου παρά το Τέλος του Καπιταλισμού. Αυτό το σκεπτικό διατυπώθηκε πρώτη φορά με το νεοφιλελεύθερο θατσερικό δόγμα του ΤΙΝΑ ( There Is No Alternative) και συνάντησε την κορύφωση του, την δεκαετία του ‘90 όταν πλέον ο Υπαρκτός Σοσιαλισμός είχε καταρρεύσει και όλοι μιλούσαν για το Τέλος της Ιστορίας και την ολοκληρωτική επικράτηση του καπιταλισμού. Πως όμως συντελέστηκε αυτό το γεγονός, πως συνδέεται με την πολιτισμική παραγωγή της Δύσης, πως συνδέεται με το σύγχρονο μοντέλο εργασίας, την ψυχική ασθένεια, την νεοφιλελεύθερη γραφειοκρατία και τις επιθυμίες; Είναι πράγματι ο καπιταλισμός μια αναπόφευκτη αναγκαιότητα ή αποτελεί ένα εμπόδιο που είναι αναγκαίο να υπερβούμε προκειμένου να κοιτάξουμε προς το Μέλλον; Αυτά είναι κάποια από τα ερωτήματα που προσπάθησε να απαντήσει ο Άγγλος θεωρητικός Mark Fisher μέσα από το βιβλίο του “Capitalist Realism: Is there no alternative?”
Με τα ίδια ερωτήματα, ίσως λίγο πιο επικαιροποιημένα θα ασχοληθεί και η συγκεκριμένη εισήγηση. Μέσα από μια κοντινή ματιά, στην κουλτούρα του καπιταλισμού, τα μοντέλα της εργασίας αλλά την παραγωγή του νέου ανθρωπολογικού τύπου στα πλαίσια του καπιταλιστικού ρεαλισμού, θα προσπαθήσουμε να δούμε πιο προσεκτικά, τους τρόπους με τους οποίους ο καπιταλισμός αποδομεί, αφομοιώνει και ανασυγκροτεί τις κοινωνικές, οικονομικές και πολιτικές σχέσεις.
Η κριτική που αρθρώνει ο Fisher, ξεκινά από το πολιτισμικό πλαίσιο και πολύ σύντομα απλώνεται σε κάθε πτυχή της κοινωνικής και ιδιωτικής ζωής μέσα στον καπιταλισμό. Ακριβώς όπως και το ίδιο το Κεφάλαιο απλώνει τα πλοκάμια του σε κάθε επιμέρους κομμάτι του συνόλου που ονομάζουμε “άτομο”, έτσι και η κριτική σιγά σιγά αποδομεί σταδιακά αυτό που παρουσιάζεται ως δεδομένο, ως φυσικό, ως ρεαλισμός.
Κάτι που σίγουρα λείπει από την παρούσα εισήγηση αλλά και από την καταγεγραμμένη σκέψη του Fisher είναι οι πιθανότητες διεξόδου από τον καπιταλιστικό ρεαλισμό. Εδώ είναι που ενδεχομένως έρχεται και το καθήκον των κινημάτων, που βρίσκονται στην προμετωπίδα της μάχης ενάντια στον καπιταλισμό. Μπορούμε άραγε να βρούμε τα σημεία εκείνα στη θεωρία του καπιταλιστικού ρεαλισμού που θα μας δώσουν τον πολυπόθητο χώρο να ξεπεράσουμε την κριτική και να δημιουργήσουμε τα πραγματικά, υλιστικά και εξίσου ρεαλιστικά προτάγματα;
Γιατί δεν πρέπει να ξεχνάμε πως αν θέλουμε να αντισταθούμε στον καπιταλιστικό ρεαλισμό, τότε η αντιπρόταση μας, θα πρέπει να έχει εξίσου “ρεαλιστική” αξίωση. Και φυσικά εδώ έγκειται και το “ερώτημα του ενός εκατομμυρίου”. Πως δημιουργείς μια αντιπρόταση με ρεαλιστικές αξιώσεις την στιγμή που ο καπιταλιστικός ρεαλισμός εμποδίζει την δημιουργία οποιασδήποτε ρεαλιστικής προσέγγισης, είτε παρουσιάζοντας την ως ουτοπία είτε ορθώνοντας ρεαλιστικά και κυνικά τείχη που αποκρύπτουν το Πραγματικό.
Η εισήγηση αυτή πραγματοποιήθηκε στα πλαίσια των Σεμιναρίων Φιλοσοφίας και Πολιτικής Θεωρίας, στις 16 Δεκέμβρη 2020
Καπιταλιστικός Ρεαλισμός: Προσπαθώντας να βρούμε το Μέλλον που χάθηκε.
Ομιλία: Κώστας Σαββόπουλος Υποψήφιος διδάκτορας στις Πολιτικές Επιστήμες
