Η συντακτική ομάδα της ιστοσελίδας Not Bored μοιράστηκε για άλλη μια φορά γενναιόδωρα μαζί μας το ακούραστο έργο της μετάφρασης κειμένων γραμμένων ή εμπνευσμένων από τους Καταστασιακoύς, για το οποίο είμαστε ευγνώμονες. Με αυτή την ευκαιρία, παρουσιάζουμε ένα πολύ πρόσφατο κείμενο (Ιανουάριος 2024) του Raul Vaneigem, το οποίο πρόκειται να εκδοθεί σύντομα από τις εκδόσεις Fayard ως πολύγλωσση μπροσούρα (γαλλικά, ιταλικά, γερμανικά και αγγλικά).
Ευχαριστούμε τον Βασίλη Στρατιώτη για την προώθηση του αγγλικού κειμένου.
Μετάφραση / Επιμέλεια: Τάσος Σαγρής (Κενό Δίκτυο)
Κάλεσμα για την παγκόσμια δημιουργία κοινοτήτων που αγωνίζονται για μια ελεύθερη και αυθεντική ανθρώπινη ζωή
Raoul Vaneigem[1]
Κάναμε το ανθρώπινο είδος τη ντροπή της ανθρωπότητας.
Από τους αρχαιότερους χρόνους μέχρι σήμερα, καμία κοινωνία δεν έχει επιτύχει τον βαθμό ατιμίας και εξευτελισμού στον οποίον έφτασε ένας αγροτικός- εμπορικός πολιτισμός που εδώ και δύο χιλιάδες χρόνια αυτο-παρουσιάζεται ως ο κατεξοχήν “Πολιτισμός”.
Είναι αδιαμφισβήτητο ότι, ως ανθρωποειδή, έχουμε κληρονομήσει ανταγωνιστικά ένστικτα θηρευτή και ένστικτα αλληλοβοήθειας. Αυτά τα φυσικά χαρακτηριστικά μας, αποτελούν μέρος του ζωικού στοιχείου που μας συγκροτεί. Ενώ όμως, από την μια μεριά, η επίγνωση της αλληλεγγύης έχει ευνοήσει τον προοδευτικό εξανθρωπισμό μας, η ληστρική, αρπακτική επιθετικότητα, από την άλλη, έχει αναπτυχθεί μέσα μας ως μια τάση αυτοκαταστροφής. Είναι τόσο δύσκολο να το καταλάβουμε αυτό;
Η εμφάνιση μιας οικονομίας που θυσιάζει τη ζωή για την εργασία, για την εξουσία και για το κέρδος, σηματοδότησε τη ρήξη με την ισότητα και τη συμβιωτική εξέλιξη των προ-αγροτικών πολιτισμών. Η γεωργία και η κτηνοτροφία έχουν ευνοήσει το ληστρικό ένστικτο, σε βάρος μιας ορμής ζωής που ποτέ δεν απαρνήθηκε τον αγώνα για την αποκατάσταση της σφετερισμένης κυριαρχίας της.
Η αρπακτικότητα, ο ανταγωνισμός και η εχθρικότητα πραγματώνονται στο απόγειο τους από το «πολιτισμένο άγριο ζώο», του οποίου η πνευματική εξάχνωση χρησιμεύει σαν δικαιολογία των πράξεων του. Στην εμβληματική του μορφή, το λιοντάρι αφήνει έτσι κάποιον να πιστέψει ότι είναι φυσικό να κυνηγά και να καταπιέζει τα θηρία. Αυτό που στην πραγματικότητα επιβάλλεται είναι η απανθρωποποίηση του ανθρώπου. Μάταια όμως αναζητά κανείς, ακόμα και ανάμεσα στα πιο ανελέητα σαρκοφάγα, μια σκληρότητα που να είναι τόσο σκόπιμη και μορφές αγριότητας που είναι τόσο εφευρετικές, όσο εκείνες που επιδεικνύονται από τη Δικαιοσύνη, τη Θρησκεία, την Ιδεολογία, την Αυτοκρατορία, το Κράτος και τη Γραφειοκρατία.
Πρέπει να δούμε το παγωμένο χαμόγελο των εμπόρων όπλων τη στιγμή που τα υπερκοστολογημένα προϊόντα τους διαλύουν γυναίκες, παιδιά, άνδρες, ζώα, δάση και [ολόκληρα] τοπία. «Αρκούμαστε σε αυτά που έχουμε»,[2] σωστά;
Το Κέρδος έχει τον κυνισμό μιας ολοκληρωμένης συμφωνίας , είναι ένα τετελεσμένο γεγονός. Δεν μας αποκρύπτει κανείς τα ψυχρά εστιατόρια στα οποία οι μοδάτες κυρίες και οι κύριοι μπουκώνονται, ενώ τα πολυτελή τους παπούτσια στάζουν αίμα και περιττώματα.
Η προδιαμορφωμένη κοινή γνώμη παίρνει το μέρος της μιας ή της άλλης εμπόλεμης πλευράς , σαν να επρόκειτο για αγώνα ποδοσφαίρου μεταξύ Ρωσίας και Ουκρανίας, Ισραήλ και Παλαιστίνης; Γιατί να πρέπει να εμπλακούμε; Τα στοιχήματα γίνονται και οι επευφημίες των θεατών σκεπάζουν τις κραυγές του πλήθους των σφαγιασμένων.
Το να βρίζουμε απλά έναν βρομερό πολιτισμό δεν τον εμποδίζει σε τίποτα να διαιωνίζεται, ειδικά όταν επιτρέπουμε τους νόμους της οικονομικής λεηλασίας να ενορχηστρώνουν τη απανθρωποποίηση μας, να σχηματίζουν τα πρότυπα της απάθειας μας και να καθοδηγούν τις απογοητεύσεις μας, πυροδοτώντας εκρήξεις τυφλού και δολοφονικού μίσους. Να προσβάλουμε τους ήδη τραυματισμένους; Ποιο θα ήταν το νόημα; Κάτι τέτοιο θα ενίσχυε μόνο μια προσωπική αίσθηση ενοχής που ανακουφίζεται κάνοντας τους άλλους να αισθάνονται ένοχοι. Τα αρπακτικά αντανακλαστικά θα έβρισκαν και πάλι τη θέση τους εκεί.
Οι προτροπές που απευθύνονται στο μεγάλο πλήθος υπόκεινται σε διπλή απαξίωση: από τη μια πλευρά, τα συνθήματα και οι μαχητικές υποκινήσεις βάζουν ξανά σε λειτουργία τον παλιό κινητήρα της Εξουσίας, όπου ο ριζοσπαστισμός γρήγορα εμποδίζει τη ριζοσπαστικότητα της βιωμένης εμπειρίας. Από την άλλη, ό,τι επιλέγει να διακηρυχτεί από το υψηλό βάθρο των γενικών αρχών, εξαερώνεται εύκολα στη σούπα των ιδεών που αποκόπηκαν από τη ζωή.
Εκτός, φυσικά, αν η πιθανή αναγνώστρια ανακαλύψει [σε αυτόν τον ριζοσπαστισμό] την αφορμή για έναν βιωμένο διάλογο με τον εαυτό της. Αν πίνει δηλαδή από την πηγή της ανθρώπινης συνείδησης που βρίσκεται μέσα της.
Αντί να απευθύνομαι στο πλήθος, προτιμώ να μιλάω απευθείας στο αυτόνομο άτομο. Γιατί αυτό δεν αγνοεί το γεγονός ότι η μόνη μου πρόθεση είναι να εκμυστηρευτώ τον τρόπο που βλέπω τα πράγματα, σε μια αδερφική συζήτηση κατά την οποία δεν χρειάζεται να γνωριζόμαστε για να αναγνωρίζουμε ο ένας τον άλλον.
Τι καλύτερη εγγύηση για την αφύπνιση της συνείδησης υπάρχει από την αλληλοβοήθεια; Δεν είναι τυχαίο πως αυτή ξαναγεννιέται αυθόρμητα όπου τα αρπακτικά χάνουν την δύναμη τους να αποκρύπτουν το πραγματικό γεγονός, ότι καταβροχθίζουν τους εαυτούς τους και κάνουν πηγή κέρδους την ίδια τους την αυτοκαταστροφή. Η χρεοκοπία της κατοχής ιδιοκτησίας διαδίδει παντού ένα αίσθημα που είναι χειρότερο από το θάνατο, κρατά πεισματικά στυλωμένο στα πόδια του ένα φάντασμα.
Η πνοή της ζωής όμως αποκαθιστά την ύπαρξη. Το υποκείμενο απελευθερώνεται από το αντικείμενο, απελευθερώνεται από το “πράγμα” στο οποίο η πραγμοποίηση το είχε αναγάγει. Αυτό δεν υπονοείται από το ρητό «οι άνδρες και οι γυναίκες δεν είναι εμπορεύματα»; Η απλή εναλλαγή ρόλων –οι άνδρες παίρνουν τη θηλυκότητα και οι γυναίκες την αρρενωπότητα– δεν αλλάζει τίποτα. Από τη στιγμή που γλιτώνουμε τα παιδιά από τις καταστροφικές επιδράσεις της ανταγωνιστικής, αρπακτικής εκπαίδευσης, δεν έχουμε παρά να αναθέσουμε τη φροντίδα των πάντων στην ίδια την αυθόρμητη ριζοσπαστικότητα τους, να τα αφυπνίσουμε στα πεπρωμένα τους ως ανθρώπινα όντα.
Δεν χρειαζόμαστε προφήτες για να προβλέψουμε τι πρόκειται να συμβεί: είτε ο θρίαμβος του ηλίθιου που σκέφτεται με το βούρδουλα είτε η έξαρση μιας ζωής που έχει ανακτήσει την αποφασιστική επίγνωση της κυριαρχίας που μπορεί να ασκήσει η ίδια η ζωντανή ανθρωπιά.
Η χρησιμότητα του φασισμού και του διαχωρισμένου αντιφασισμού είναι ότι αποκρύπτουν την αληθινή τελική πάλη -που είναι αναπόσπαστα υπαρξιακή και κοινωνική – και συνεπάγεται την εξάλειψη της ληστείας, την εξαφάνιση της ιεραρχικής Εξουσίας και το τέλος του γαβγίσματος διαταγών.
Ο κυνισμός της κερδοφορίας και ο παραλογισμός του πολέμου, που υποκινούνται από κυβερνητικές και παγκόσμιες μαφίες, έχει καταλήξει να κουράζει ακόμη και τους πιο βλαμμένους προαγωγούς του. Η συνεχής διαδοχή ουσιαστικά εναλλάξιμων συγκρούσεων παρακινεί την «κοινή» γνώμη να αδιαφορήσει, βγάζοντας την σταδιακά από τη σκακιέρα των γεωπολιτικών υποθέσεων.
Ο Μάης του 1968,[3] οι Ζαπατίστας,[4] τα Κίτρινα Γιλέκα[5] και οι μαχητές της Ροζάβα[6] ανοίγουν, εδώ και τώρα, ένα μονοπάτι στη ζωή και στη συνειδητοποίησή της, που η ιστορική πορεία του αγροτικού- εμπορικού Πολιτισμού εμπόδισε, εξέτρεψε και οδήγησε στον θάνατο.
Το να μην ελπίζεις σε τίποτα δεν σημαίνει να απελπίζεσαι με τα πάντα. Η επιστροφή στη ζωή είναι μια βίαιη, φυσική και αυθόρμητη αντίδραση. Έχει τη δύναμη να σταματήσει την ερημοποίηση της γης, από την οποία οι μηχανισμοί κερδοφορίας αντλούν τους τελευταίους τους πόρους. Η επιστροφή στη ζωή, στην αυθεντικότητά της, στην επίγνωσή της, είναι το πραγματικό μας ανοσοποιητικό σύστημα. Εφόσον η ίδια η απανθρωποποίηση μας, καταστρέφει τη φύση που υπάρχει μέσα μας και γύρω μας, στο όνομα του Κέρδους, γιατί να μην διακηρύξουμε με αποφασιστικότητα ότι όλα αυτά που συμβαίνουν είναι εκφάνσεις ενός μισητού πολιτισμού; Πως γίνεται αυτό; Μη με ρωτάτε, αναρωτηθείτε, εσείς που κάθε στιγμή αμφιταλαντεύεστε ανάμεσα στον λήθαργο και την εξέγερση.
Παντού τα σημάδια αγωνίας και αγαλλίασης αναμειγνύονται και πολλαπλασιάζονται. Μην κάνετε λάθος! Η οργισμένη άρνηση ενός πολέμου που διεξάγεται εναντίον μιας ειδικά στοχευόμενης περιοχής –της Παλαιστίνης, στην προκειμένη περίπτωση– προχωρά πολύ περισσότερο από μια ειδική απόρριψη. Εκφράζει όλο και πιο ξεκάθαρα την συνολική άρνηση του πολέμου που διεξάγεται, όχι μόνο εναντίον του πληθυσμού μιας συγκεκριμένης περιοχής, αλλά και εναντίον των ανθρώπων όλων των χωρών του πλανήτη Γη. Η απόρριψη του πολέμου έχει πλέον κατανοήσει ότι, για τους άπληστους, απολυταρχικούς αυτού του Πολιτισμού, η ίδια η ζωή είναι έγκλημα. Αυτός είναι ο λόγος που οι νέες παγκόσμιες εξεγέρσεις είναι μέρος της αυτοάμυνας των ζωντανών. Σε αυτές ενσαρκώνονται τόσο η θέληση για κατάργηση ενός σύμπαντος ψυχοπαθών που καθιστούν τον θάνατο μηχανισμό κερδοφορίας όσο και η εφαρμογή μιας νέας συμμαχίας που η φύση της είναι να θρέφει και να φροντίζει.
Αυτός είναι ένας πόλεμος με πολλές μορφές. Όχι για χάρη των κυβερνητικών και υπερκυβερνητικών λόμπι των όπλων, όχι για τους μέγα-παραγωγούς ψυχιατρικών φαρμάκων, αλλά για χάρη όλων όσων δεν είναι διατεθειμένοι να πεθάνουν νωρίς μπαίνοντας στο κόμμα της εθελούσιας υποτέλειας και του «viva la muerte!»[7]
Το πρόβλημα οφείλεται κυρίως στις αμφιβολίες, στην απόγνωση, στις απογοητεύσεις που η σταθερή στάση της ζωής συναντά μπροστά της σαν εμπόδιο από γενιά σε γενιά.
Δεν είναι παράλογο να περιμένουμε το οτιδήποτε από τις κυβερνητικές αρχές, που παίρνουν αποφάσεις για εμάς και που μας παρενοχλούν με τα μεγαλεία τους, όντας καθεμία πιο γελοιωδώς ανέντιμη από τον προκάτοχό της;
Παρά τη ζοφερή εποχή, έχουμε τουλάχιστον την ευχαρίστηση να δούμε, ακριβώς μπροστά στα μάτια μας, τη συρρίκνωση των Θεών – εκείνων των απατεώνων που για δέκα χιλιάδες χρόνια σφετερίστηκαν τη δυνατότητα της δημιουργίας και της καλλιέργειας του εαυτού, ενώ η ζωή, μέσα στην τρελή γονιμότητά της, την έχει χαρίσει πράγματι απλόχερα στο ανθρώπινο είδος.
Ήρθε η ώρα να ξαναρχίσουμε την πορεία του πραγματικού μας πεπρωμένου. Ήρθε η ώρα να αλλάξουμε τον κόσμο και να γίνουμε αυτό που θέλουμε να είμαστε: όχι οι ιδιοκτήτες ενός στείρου σύμπαντος, αλλά οι κάτοικοι ενός πλανήτη που η αφθονία του είναι τέτοια ώστε μπορούμε να τον απολαμβάνουμε ελεύθερα. Φτάνει πια αυτός ο αντεστραμμένος κόσμος στον οποίο οι μηχανισμοί κερδοφορίας φτωχαίνουν τα πάντα εξαθλιώνοντας τους πόρους μας! Είθε η εξαφάνιση των επιβλαβών [πηγών] ενέργειας να απολυμάνει το νερό, τον αέρα, το έδαφος και τη γη, έτσι ώστε η δημιουργική μας εφευρετικότητα να εξαφανίσει ακόμη και τη μνήμη αυτής της θλιβερής εκτροπής της εξέλιξής μας!
Μέσα στην ένταση της ριζικής επιθυμίας, το παρόν ξυπνά στην παρουσία μιας ζωής που δεν νοιάζεται να καταμετρηθεί ή να προγραμματιστεί. Η χαρά της ζωής ενεργοποιεί την τέχνη της εναρμόνισης, γιατί φέρει μέσα της την ειδική ικανότητα του ανθρώπου να δημιουργεί και να σχηματίζει τον εαυτό του.
Η αρπακτική οικειοποίηση του εδάφους και η κτηνοτροφία έχουν εμφυτεύσει στην ηθική μας ένα ένστικτο αγέλης στο οποίο το άτομο βλέπει τη νοημοσύνη του να πέφτει στο επίπεδο των κοπαδιών που τρέφει. Αυτό που σκιαγραφείται σήμερα είναι η αναβίωση του αυτόνομου ατόμου που απελευθερώνεται από τον ατομικισμό και την αλλοτριωμένη συνείδησή του.
Βρισκόμαστε σε ένα σημείο καμπής της ιστορίας, όπου η επεξεργασία ενός νέου τρόπου ζωής υποκαθιστά μια επιβίωση καταδικασμένη στην συνεχή εργασία και ανοίγεται σε μια ύπαρξη αφιερωμένη στην ανακούφιση της παρηγορητικής φροντίδας.
Η κατανόηση που πηγάζει από τις ζωτικές μας ορμές φέρνει στο προσκήνιο την αδιάκοπη σύγκρουση μεταξύ μιας προοπτικής ζωής και μιας προοπτικής θανάτου, μεταξύ των επιθυμιών μας που φωτίζονται από την ευφυή ευαισθησία μας, και τη δύναμη της διανοητικής νοημοσύνης μας πάνω τους. Το μπλοκάρισμα των συναισθημάτων μας που ο Βίλχελμ Ράιχ ονόμασε “θωράκιση χαρακτήρα” υπακούει στις επιταγές μιας μηχανικής αποτελεσματικότητας, η οποία συγκρατεί και δεσμεύει το σώμα που εργάζεται. Και έτσι, προφανώς, εάν η ευχαρίστηση που προέρχεται από τη δωρεάν φύση της ζωής [la gratuité du vivant] δεν έχει θέση στην ολοκληρωτική απληστία, αυτό σημαίνει ότι τα όπλα της φύσης που μπορούν να επιφέρουν την καταστροφή του Κέρδους είναι, η αποκατάσταση της χαράς της ζωής, η ανάπτυξη της εορταστικής μαχητικότητας και η επιβεβαίωση της αθωότητας των ζωντανών όντων, που δεν αναγνωρίζουν ούτε αφέντες ούτε και σκλάβους.
Βρισκόμαστε στη μέση της αναταραχής μιας πολύ συναρπαστικής μάχης, που σηματοδοτεί την αναγέννηση της ανθρώπινης συνείδησής μας. Σε αυτό εκφράζεται η αναβίωση μιας αξιοπρέπειας που ήταν πάντα στο επίκεντρο των προσπαθειών μας για χειραφέτηση, κυρίως στο προλεταριακό σχέδιο μιας αταξικής κοινωνίας. Είδαμε πώς το προλεταριάτο στερήθηκε το σχέδιό του από τους ίδιους τους ανθρώπους που έγιναν [οι υποτιθέμενοι] υπερασπιστές του. Θα ήταν πολύ χρήσιμο να εξετάσουμε πάλι από την αρχή την πιθανότητα εξάλειψης κάθε μορφής εξουσίας – είτε αυτή είναι η εξουσία του δημάρχου, είτε του κυβερνητικού στελέχους, του πολιτικού αγωνιστή, της ιδεολογικής αυθεντίας ή της αδιαμφισβήτητης γραφειοκρατίας.
Από τους αυτοαποκαλούμενους εκπροσώπους του λαού, πόσοι δεν είναι έτοιμοι να αντικαταστήσουν άμεσα την εξουσία του Κράτους με τη δική τους;
Ίσως μια σωτήρια λύση είναι, να επιθυμείς τα πάντα, αλλά να μην περιμένεις τίποτα. Με αυτό εννοώ ότι μας αξίζει να βασιζόμαστε στις ορμές της ζωής μας, όχι ως κάποιο αναπόφευκτο πεπρωμένο, αλλά ως μια δημιουργική δύναμη την οποία έχουμε την ελευθερία να βιώσουμε, αποφεύγοντας κάθε τι που την παρεμποδίζει, αποτρέποντας οποιαδήποτε θανατηφόρα ανατροπή της, οτιδήποτε μας δημιουργεί συναισθηματικά τραύματα. Έχουμε υποτιμήσει τη σημασία του εκλεπτυσμένου θυμού, ο οποίος εκφράζεται με τρόπους που μας επιτρέπουν να αποφεύγουμε τις παγίδες της επιβολής, να μην παρασυρόμαστε στο έδαφος του εχθρού, να μην υποκύπτουμε στη θυσιαστική στρατιωτικοποίηση της πολιτικής μαχητικότητας. Αλλά, κυρίως, η αποστασιοποίηση που συνεπάγεται η εκλέπτυνση των συναισθημάτων μας, ωφελεί την ωρίμανση της δημιουργικότητας. Ευνοεί την εφαρμογή μιας μορφής ανταρτοπόλεμου που καταφεύγει αποκλειστικά σε όπλα που δεν σκοτώνουν και τα οποία είναι ανεξάντλητα.
Κοιτάζοντας πίσω στο πέρασμα των αιώνων, μπορούμε να δούμε ότι η αφύπνιση της συνείδησης έχει αναζωπυρώσει τους αγώνες μας και ότι η ανανέωση της δύναμης της αλληλοβοήθειας εξαλείφει σταδιακά την ομίχλη της σύγχυσης.
Θα είναι αδιανόητο για τις μελλοντικές γενιές ότι χρειάστηκε τόσος καιρός για να συνειδητοποιήσουμε ότι η ζωή έχει προσφέρει στους ανθρώπους μια εξαιρετική ικανότητα, χωρίς την οποία δεν θα είχαμε καν ξεπεράσει το ζωώδες στάδιο. Εν μέσω μιας άγνοιας που δοκιμάζει τα πάντα, αυτή η ικανότητα, μας έχει δώσει το προνόμιο να δημιουργούμε και να αναδημιουργούμε τον κόσμο γύρω μας.
Οι προ-αγροτικές κοινότητες εξελίχθηκαν συμβιώνοντας με ένα περιβάλλον από το οποίο αντλούσαν την επιβίωσή τους. Η εμφάνιση του πολιτισμού της αγοράς και των Πόλεων-Κρατών προκάλεσε ρήξη με τη φύση, η οποία, ενώ έως τότε θεωρούνταν ζωντανό υποκείμενο, μετατράπηκε αποκλειστικά σε αντικείμενο εκμετάλλευσης. Το σύστημα αυταρχικής διακυβέρνησης προσπάθησε να αποκρύψει τη δημιουργικότητα της αλληλοβοήθειας που είχε καθοδηγήσει την ανθρώπινη εξέλιξη για χιλιάδες χρόνια, «από την Αυστραλοπίθηκό Lucy έως τις προϊστορικές σπηλιές του Lascaux»[8] και την οποία οι υπηρέτες του πολιτισμού της αγοράς συκοφαντούν ακόμη και σήμερα και εξακολουθούν να έχουν μεγάλη απροθυμία να αποκαλύψουν.
Κυριαρχεί η έννοια της Μοίρας. Διαδίδεται ένα πνεύμα υποταγής, ενσταλάζεται μια καταραμένη οντολογία, ο μύθος μιας ανεπανόρθωτης Πτώσης, στην οποία πρέπει να εγκαταλειφθούμε, υπακούοντας τις αυθαίρετες απαιτήσεις ενός θεοποιημένου Αφέντη.
Αυτό που τώρα αναγεννιέται, ανάμεσα σε αυτούς που ακόμα φιλοδοξούν να ζήσουν, είναι η αίσθηση ότι μας εξαπάτησαν. Στο βαθμό που η κατάρρευση της πατριαρχίας ολοκλήρωσε την ταφή των Θεών στα αποχωρητήρια του παρελθόντος, μας δίνει επίσης την ευκαιρία να ανακαλύψουμε μια θεμελιώδη διαφορά μεταξύ της Μοίρας και του Πεπρωμένου. Η περιφρόνηση για τη ζωή, προγραμματισμένη από τον πολιτισμό της αγοράς, έχει αποκρύψει κάτω από το όνομα της Μοίρας την ενεργό αρχή που αποκαλώ Πεπρωμένο και που δεν είναι τίποτα άλλο από τη δυνατότητα να δημιουργούμε τον εαυτό μας αναδημιουργώντας τον κόσμο.
Η μοίρα είναι θέμα Πρόνοιας. Δεν μπορεί να αμφισβητηθεί, επικαλείται το Αναπόφευκτο [Fatalité] που αναπόφευκτα παράγει δουλοπρέπεια.
Η μοίρα υπομένεται, το πεπρωμένο διαμορφώνεται. Δεν υπάρχει τίποτα μεταφυσικό σε αυτό. Η φρικτή βαρβαρότητα της ιστορίας μας δεν κατάφερε ποτέ να καταπνίξει τον σπλαχνικό αγώνα που, από γενιά σε γενιά, έχει επιδείξει θέληση για χειραφέτηση, έναν αγώνα διαχρονικό που παίρνει μορφή μέσα από τις οικονομικές, πολιτικές, ψυχολογικές και κοινωνικές διακυμάνσεις.
Η «μοίρα» και το «πεπρωμένο» είναι προβληματικά γιατί έχουν γίνει συνώνυμα. Γι’ αυτό προτείνω, για μεγαλύτερη σαφήνεια, να διατηρήσουμε τη γαλλική τους προέλευση.[9]
Ο ριζοσπαστισμός των αγώνων για ζωή καλεί το ανθρώπινο πεπρωμένο να υποκαταστήσει τη Μοίρα, την Τύχη και την Πρόνοια. Ευδοκιμεί στη μέση μιας no man’s land[10] όπου ένας πολιτισμός αδηφαγίας και αρπακτικότητας χάνει την υπόσταση του και περνά στην ανυπαρξία, ενώ ένας νέος πολιτισμός παλεύει στη δίνη του τοκετού για να γεννηθεί.
Στα πρώτα παραπαίοντα βήματα αυτονομίας, οι δημιουργικές δυνάμεις ανδρών και γυναικών –αν και ψάχνονται– αποκαλύπτουν ξαφνικά ότι είμαστε ικανοί να εξελιχθούμε χωρίς δασκάλους, χωρίς γκουρού, χωρίς κηδεμονία. Είχαμε ως τώρα την ευκαιρία να καταλάβουμε ότι τίποτα δεν προσελκύει πιο σίγουρα την κακοτυχία από τη συνήθεια να κυλιόμαστε μέσα σε αυτήν. Πρέπει να συμφωνήσουμε ότι, από την άλλη πλευρά, η απόλαυση της ευτυχίας της ζωής είναι εξίσου μεταδοτική, αλλά με πολύ πιο φιλικό και ευχάριστο τρόπο.
Η ακλόνητη αποφασιστικότητα να καλλιεργήσουμε τη ζωή μας και ταυτόχρονα τον κήπο που προσφέρει τη τροφή μας, προσφέρει ασταμάτητη βοήθεια στον αγώνα ενάντια στον φόβο, την ενοχή, την αυτοθυσία, τον πουριτανισμό, την εργασία, τη δύναμη και το χρήμα. Αυτή η αποφασιστικότητα δίνει δύναμη στον αγώνα ενάντια στο εμπορευματικό πνεύμα που διασφαλίζει παγκοσμίως την προώθηση αντι-φυσικών αξιών,[11] αξιών που είναι εχθρικές προς τη φύση.
Η θέληση για ατομική αυτονομία έχει την δικιά της σημασία. Συνοδεύεται όμως συγχρόνως από τον αγώνα για τη χειραφέτηση του εαυτού. Ζητήματα υγείας, κοινωνικής σταθερότητας, ασυλίας, φιλίας, αγάπης, ευχαρίστησης και δημιουργικότητας βρίσκονται στο επίκεντρο της χειραφέτησης της Γης που φωτίζεται από τις νέες παγκόσμιες εξεγέρσεις. Το διακύβευμα είναι το ίδιο: η επίτευξη της ελευθερίας για τις διάφορες ανθρώπινες επιθυμίες με τη δημιουργία μιας κοινωνίας που διασφαλίζει την εναρμόνισή τους.
Στην καθημερινότητά μου, η αυθεντικότητα της βιωμένης εμπειρίας είναι η φυσική εγγύηση των επιθυμιών μου. Η ελευθερία τους αποκλείει τις ελευθερίες της αγοράς – τις ελευθερίες που εκμεταλλεύονται, καταπιέζουν, σκοτώνουν.
Για το άτομο που αναζητά την αυτονομία, η ελευθερία και η αυθεντικότητα συνιστούν το παράδοξο μιας ανοιχτά δηλωμένης μάχης.
Το κήρυγμα των καλών προθέσεων δεν ήταν ποτέ τόσο αβάσταχτο όσο στον 21ο αιώνα, όταν η αλλοτριωμένη συνείδηση δεν χρησιμοποιεί πλέον παιδικά τερτίπια για να κάνει τις λέξεις να δουλέψουν. Με τα ονόματα “τρομοκράτης”, “δολοφόνος”, “ψυχοπαθής” και “παράνομος”, προσδιορίζει εκείνους που, δυστυχώς, βρίσκονται σε μια κατάσταση απανθρωπιάς που ο παροξυσμός του ανεξέλεγκτου κέρδους επιδεινώνει, επιταχύνει και συντονίζει με τον ρυθμό των κερδοφόρων και άχρηστων μεγάλων επιτεύξεων του.
Πάντα υπερασπιζόμουν αυτήν την αρχή: απόλυτη ελευθερία για όλες τις απόψεις, απόλυτη απαγόρευση όλων των περιπτώσεων απανθρωπιάς. Κατά τη γνώμη μου, αυτός είναι ο μόνος τρόπος για να θίξουμε τα ζητήματα της θρησκείας και της ιδεολογίας. Μια τέτοια επιλογή μας απαλλάσσει από την ανθρωπιστική υποκρισία που επηρεάζει τόσες πολλές ιδέες και πεποιθήσεις. Δεν χρειάζεται πλέον καν να μείνουμε στο γεγονός ότι, μέχρι εδώ, η ελευθερία της σκέψης δεν ήταν ποτέ τίποτα άλλο από μια ελευθερία της αγοράς.
Δεν θέλουμε να κρίνουμε την απανθρωπιά: θέλουμε να την καταδικάσουμε και να την καταδιώξουμε. Δεν χρειαζόμαστε εξηγήσεις, δικαιολογίες ή ελαφρυντικές περιστάσεις. Δεν έχει σημασία αν προέρχεται από πλούσιες γειτονιές ή φτωχογειτονιές, από συντηρητικούς ή προοδευτικούς: ΚΑΜΙΑ ΑΠΑΝΘΡΩΠΙΑ ΔΕΝ ΕΙΝΑΙ ΑΝΕΚΤΗ. Ας είναι αυτό φανερό και ξεκάθαρο!
Θα κάνουμε ό,τι είναι δυνατόν για να εξαλείψουμε από την ηθική μας την τάση να σκοτώνουμε, να τραυματίζουμε, να βιάζουμε ή να κακομεταχειριζόμαστε άλλους, ανεξάρτητα από τους λόγους που δίνονται για να εξηγήσουμε την εμφάνιση ή την αναζωπύρωσή αυτών των πράξεων. Έχουμε βαρεθεί το οικουμενικό δικαστήριο στο οποίο η στάθμιση, η δικαιολογία, η καταδίκη, η τιμωρία και η χορήγηση αμνηστίας διαιωνίζουν τα σκαμπανεβάσματα της ανίσχυρης αγανάκτησης. Ο δίκαιος θυμός θα παραμείνει ανίσχυρος όσο το «Άδειασε μου τη γωνιά»[12] μας καταδικάζει στην κοινωνική ζούγκλα και τα αρπακτικά αντανακλαστικά παραμένουν ενσωματωμένα μέσα στον καθένα μας.
Έχουμε βαρεθεί την καρικατούρα της ύπαρξης που έχει γίνει παγκοσμίως δημοφιλής από τους ναρκο-αμερικανούς ευαγγελιστές! Ο αυτοδημιούργητος άνθρωπος[13] χτίζει και προπαγανδίζει μόνο τον δικό του θάνατο. Αυτή είναι η μόνη προσφορά του, που αυτοπαρουσιάζεται παντού με τιμές και δόξες!
Στο αυτόνομο άτομο βλέπουμε την εντατικοποίηση της απόλαυσης, του να μην χρειάζεται να υπακούς σε κανέναν, την δύναμη να βρίσκεις μόνος σου τις λύσεις που σου ταιριάζουν, να μπορείς να συζητάς και, αργά ή γρήγορα, να επιφέρεις, με αλχημικό τρόπο, την πραγματική μεταμόρφωση της ζοφερής επιβίωσης που λιμνάζει μέσα στον καθένα μας, έτσι δεν είναι; Το αυτόνομο άτομο επιφέρει τη μεταστοιχείωση μιας πρώτης ύλης – καταδικασμένης σε σήψη – στην πλήρη και ολοκληρωμένη ζωή που πάντα φιλοδοξούσαμε να ζήσουμε ως άνθρωποι. Η τέχνη της ζωής αντικαθιστά όλα όσα μάθαμε για τον θάνατο. Αυτή είναι η μόνη μορφή διδασκαλίας την οποία θέλω να τηρήσω.
Το να απολαμβάνω τη βιωμένη μου αυθεντικότητα, όσο άτακτη ή ανεξέλεγκτη κι αν είναι, με απαλλάσσει από την υποχρέωση να παίξω τον παγιωμένο ρόλο, στον οποίο είναι περιορισμένος ο συμφεροντολογικός ατομικισμός και το κοπάδι που τον καθοδηγεί. Αυξάνει την επίγνωσή μου για τον γελοίο και αξιολύπητο καθωσπρεπισμό, με απαλλάσσει από τη δικτατορία των εικόνων, των εντυπώσεων, του θεάματος και του φόβου να με ζυγίζουν και να με κρίνουν συνεχώς.
Είναι αληθινή ευτυχία, η εκ νέου ανακάλυψη της αθωότητας, του να είναι κανείς ο εαυτός του, να μην χρειάζεται να δικαιολογεί τον εαυτό του, να επιθυμεί σύμφωνα με την καρδιά του, χωρίς να περιμένει ή να ελπίζει τίποτα από την πολύ σκέψη, έτσι δεν είναι;
Οδεύουμε προς μια νέα Αναγέννηση, προς μια αναβίωση του Διαφωτισμού. Ο εγκάρσιος δρόμος μας θα είναι αυτός μιας ανοιχτά δηλωμένης σύγκρουσης. Η γροθιά της εκμετάλλευσης και της κερδοφορίας μας χτυπά παντού: ας αντεπιτεθούμε παντού και ας την διαμελίσουμε!
Η σύγκρουση αρχίζει μέσα μας – στα «σκοτεινά δωμάτια» όπου είμαστε μόνοι , συζητώντας με τον εαυτό μας όσα δεν θέλουμε και ότι ασταμάτητα επιθυμούμε. Η σύγκρουση μας αφυπνίζει στην επίγνωση των ορμών της ζωής μας, των απολαύσεων που την διεγείρουν και των παρενοχλήσεων που τις ανατρέπουν και τις μετατρέπουν σε ορμές θανάτου.
Το παράδοξο μιας ανοιχτά δηλωμένης σύγκρουσης επιβεβαιώνεται επίσης από την ανωνυμία των Κίτρινων Γιλέκων, όπως και από την ανωνυμία που εκδηλώνει το κάθε άτομο όταν καταφεύγει στο σκοτεινό δωμάτιο των κρυφών επιθυμιών του -εκεί που ο καθένας και και η καθεμία μόνη της μπορεί να αποφασίσει αν θα ενταχθεί στο αρπακτικό, ληστρικό σύστημα και στον εγωιστικό τρόπο σκέψης του ατομικισμού ή αν θα αφοσιωθεί στη μετατροπή της επιβίωσης σε μια πλήρη και ολοκληρωμένη ζωή.
Στο θεατρικό έργο του 1614 με τίτλο «Fuente Οvejuna», ο δραματουργός Lopes de Vega[14] απεικονίζει τους κατοίκους ενός χωριού που, απηυδισμένοι από τη σκληρότητα ενός άδικου κυβερνήτη, τον δολοφονούν. Έχοντας καθήκον να βρουν τον ένοχο, οι δικαστές και οι δήμιοι θέτουν ερωτήσεις στους χωρικούς για τον πιθανό δολοφόνο, αλλά δεν πέρνουν άλλη απάντηση εκτός από το όνομα του χωριού, που είναι Fuente Ovejuna. Κουρασμένοι από την ανυποχώρητη στάση των κατοίκων, οι ανακριτές διατάσσουν γενική αμνηστία.
Η ανωνυμία που είναι απαραίτητη για όσους αγωνίζονται για την αυτόνομη αλληλεγγύη τους, προσφέρει ένα παράδειγμα όπλου ζωής. Δημιουργεί την ένωση όσων αντιστέκονται στην καταπίεση. Με τον ίδιο τρόπο που το πείσμα των Κίτρινων Γιλέκων δεν χρειάζεται πλέον τα κίτρινα γιλέκα για να διαδοθεί, γινόμαστε μάρτυρες της αυξανόμενης παρουσίας μιας ζωής που θέλει να είναι ελεύθερη, χωρίς θρησκείες, χωρίς πολιτικές ιδεολογίες ή ιεραρχίες, χωρίς κυβερνητικές, κρατικές ή παγκοσμιοποιητικές δομές.
Η ζωή πάνω απ’ όλα είναι το όπλο που σπάει την πραγμοποίηση και μας διδάσκει πώς να σαμποτάρουμε τη μετατροπή της ύπαρξης μας από κάτι που είμαστε σε κάτι που έχουμε. Ριζοσπαστικοποιεί αυτόν που αγωνίζεται για την αλλαγή του κόσμου, αποτρέποντάς τον να επιτρέψει στην Εξουσία που ισχυρίζεται πως αντιπαλεύει να ενσωματωθεί μέσα του.
Το ζωντανό κουβαλά μέσα του τη γονιμότητα της επιθυμίας. Καμία έρημος δεν μπορεί να αντισταθεί στη γονιμότητά του. Στην οικειότητά μας, λαμβάνεται η απόφαση να βάλουμε ένα τέλος σε όσα ανήκουν στην εποχή της φθοράς, της δουλειάς και του θανάτου και να επανεκτιμήσουμε τη στιγμή και την επιθυμία για ζωή που εκδηλώνεται στις απολαύσεις της βιωμένης αυθεντικότητας. Θέλετε την απόδειξη a contrario;[15] Τη στιγμή που το γράφω αυτό, μπορεί να παρατηρήσουμε το τρομερό κύμα αυτοκαταστροφικού μηδενισμού που κατακλύζει τις κοινωνίες που κατατρώγονται από τον καρκίνο της κερδοφορίας.
Δίνω λιγότερη σημασία στην υποστήριξη των ιδεών μου από ένα μεγάλο πλήθος ανθρώπων από ό,τι στη νοημοσύνη αυτόνομων ατόμων, που είναι, λόγω της θέλησής τους για αυθεντικότητα, το αντίδοτο στον πνευματικό ελιτισμό.
Αργά αλλά αναπόφευκτα, η αντιστροφή της προοπτικής φωτίζει την ανανέωση, γίνεται ο τόπος της επανένωσης του υπαρξιακού και του κοινωνικού. Η προσωπική μάχη και η μάχη για μια ανθρώπινη κοινωνία είναι ένα και το αυτό πράγμα.
Η ζωή δεν έχει ανάγκη από αφέντες, θρησκευτικές λατρείες ή πολιτικά κόμματα.
Η απόλαυση είναι η ειρηνική βία των ζωντανών που πολλαπλασιάζεται μέσα και γύρω μας. Είναι η δωρεάν διευθέτηση των πάντων που μας προσφέρει μια συνειδητοποίηση ικανή να μας εξανθρωπίσει. Αυτό είμαστε αποφασισμένοι να προσπαθήσουμε να πετύχουμε.
Να ξαναχτίσουμε τη Γη και να κάνουμε τις κοινότητές μας, τις γειτονιές μας και τις περιοχές μας οάσεις που οι ζωντανοί τις καθιστούν άτρωτες!
______
ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ
[1] Raoul Vaneigem, «ABOLIR LA PRÉDATION, REDEVENIR HUMAIN: Appel à la création mondiale de collectivités en lutte pour une vie human libre et authentique». Ημερομηνία Ιανουαρίος 2024. Προσεχής έκδοση από τον Fayard ως πολύγλωσση μπροσούρα (γαλλικά, ιταλικά, γερμανικά και αγγλικά). Μετάφραση από το NOT BORED! στις 28 Ιανουαρίου 2024. Όλες οι υποσημειώσεις του μεταφραστή του κειμένου στα αγγλικά.
[2] «A la guerre comme à la guerre»: κυριολεκτικά «στον πόλεμο όπως στον πόλεμο».
[3] Στη Γαλλία τον Μάιο-Ιούνιο του 1968, μια γενικευμένη απεργία ανξεέλγκτη από τα συνδικάτα και τα πολιτικά κόμματα, και ένα εκτεταμένο κίνημα καταλήψεων, σχεδόν ανέτρεψαν τη γαλλική κυβέρνηση. Ο ίδιος ο Vaneigem συμμετείχε σε αυτό το κίνημα.
[4] Βλέπε «The Zapatistas’ Fight is the Universal Fight of Life Against the Desertification of the Earth», 2019: https://notbored.org/zapatistas.pdf.
[5] Βλέπε «Σχετικά με τα «Κίτρινα Γιλέκα»: Όλα είναι πιθανά, ακόμη και αυτοδιαχειριζόμενες συνελεύσεις στη μέση διασταυρώσεων δρόμων, χωριών και γειτονιών», 2018: https://notbored.org/yellow-vests.pdf.
[6] Η Rojava είναι μια περιοχή στη Βόρεια Συρία που είναι αυτόνομη από το 2012.
[7] «Ζήτω ο θάνατος!» ήταν ένα φασιστικό σύνθημα κατά τη διάρκεια του Ισπανικού Εμφυλίου.
[8] Lucy είναι το όνομα που δόθηκε στο σχετικά άθικτο απολίθωμα του προϊστορικού ανθρωποειδούς Australopithecus afarensis, το οποίο ανακαλύφθηκε στην Αιθιοπία το 1974. Lascaux είναι το όνομα μιας μεσοθερμικής περιόδου κατά τη διάρκεια του Würm, που ήταν η τελευταία περίοδος παγετώνων στις Άλπεις, στην Ευρώπη και η θέση των διάσημων ζωγραφικών σχεδίων των σπηλαίων που ανακαλύφθηκαν το 1940.
[9] Δηλαδή, Destin and destinée.
[10] Αγγλικά στο πρωτότυπο.
[11] Στα έργα του François Rabelais (1483-1553) η Physis είναι χαρούμενη και αυθόρμητη ενώ η Antiphysis είναι γεμάτη μίσος και καταστροφική.
[12] Οι Γάλλοι σε αυτη την περίπτωση λένε ôte-toi de là que je m’y mette: κυριολεκτικά «φύγε από εδώ για να βάλω τον εαυτό μου εκεί».
[13] Αγγλικά στο πρωτότυπο.
[14] Ο Félix Lope de Vega y Carpio (1562-1635) ήταν Ισπανός θεατρικός συγγραφέας, ποιητής και μυθιστοριογράφος.
[15] Λατινικά στο πρωτότυπο: αντίθετο επιχείρημα.
