Όταν ο Βαυαρός μπούλης, Όθωνας, στέφθηκε βασιλιάς μιας χώρας που αγνοούσε κι οι αγωνιστές της, όσοι είχαν επιζήσει, ζητιάνευαν ή φυλακίζονταν, μάστορες και καλφάδες ήρθαν απ τις Κυκλάδες και την Ήπειρο, για να του χτίσουν το παλάτι.
Πολλοί εγκαταστάθηκαν σε μια περιοχή, που καθώς ήταν… μακριά απ τα σκαριά των ανακτόρων, ονομάστηκε Προάστιον.
Μαζεύτηκαν εκεί και αγγειοπλάστες αφού το νταμάρι στον κοντινό λόφο (Στρέφη) έδινε και κοκκινόχωμα που στροβιλιζόταν στον τροχό κι έβγαζε πιθάρια.
Η περιοχή βαφτίστηκε απ’τον εργατόκοσμο “Πιθαράδικα”.
Όταν οι καλφάδες έχτισαν το Πανεπιστήμιο, τα Πιθαράδικα γέμισαν σπουδαστές, καθηγητές, ποιητές, συγγραφείς, τυπογράφους και κάθε λογής διανοούμενους. Τα αγγειοπλαστεία συνυπήρχαν πια με βιβλιοπωλεία, παντοπωλεία, μανάβικα και υφασματεμπορικά. Ήταν η εποχή που οι νέοι κυκλοφορούσαν με εισαγόμενα λευκά καπέλα . Οι φοιτητές της εποχής βίωναν τη βαυαρική καταπίεση και θέλησαν να εκφράσουν την αντίθεση τους στην εισαγωγή “ξενόφερτων” καπέλων και στη στυλιζαρισμένη εμφάνιση. Αντικατέστησαν λοιπόν τα λευκά καπέλα με ψαθάκια από τη Σίφνο, που ήταν άπλα, φτηνά, ντόπιας παράγωγης και παρέπεμπαν στα καπέλα που φορούσαν στην Ιταλία οι εξεγερμένοι του Γαριβάλδη. Έτσι, οι φοιτητές με τα ψαθάκια, που σιχάθηκαν τη βαυαρική αποικιοκρατία, ονομάστηκαν “Γαριβαλδινοί” και οι συντηρητικοί παλατιανοί των άσπρων καπέλων, “Αυστριακοί”.
Οι εισαγωγείς των λευκών καπέλων είδαν να μειώνονται τα κέρδη και στις 11 Μαϊου 1859, που Γαριβαλδινοί, Αυστριακοί και “ντροπαλαί δεσποσύναι” έκαναν βόλτες στο Πεδίον του Αρεως, έστειλαν υπαλλήλους με ξεχαρβαλωμένα ψαθάκια κι άλλα σε σχήμα και μέγεθος περιπαικτικό, να κατατροπώσουν την αιτία του μειωμένου μπεζαχτά. Έτσι ξεκίνησαν τα Σκιαδικά, που εξαπλώθηκαν στα γύρω Πιθαράδικα κι έμειναν στην ιστορία για τη βαρβαρότητα των χωροφυλάκων άλλα και ως η πρώτη εξέγερση, που τρία χρόνια μετά θα έστελνε τον Όθωνα από κει που ήρθε.
Αρχηγός της χωροφυλακής ήταν ο Κωσταντίνος Δημητριαδης, που είχε πρόσφατα απαρνηθεί τη φουστανέλα, είχε εκλεγεί βουλευτής με νοθεία και είχε χοντρύνει τα μπαστούνια των χωροφυλάκων σε ρόπαλα, που πάνω τους έγραφαν, ” η ισχύς του νόμου”.
Ο Εντμόν Αμπού γράφει εκείνη την εποχή, “τους υφισταμένους του αρχηγού της χωροφυλακής, κανείς δεν θα ήθελε να τους συναντήσει στη γωνία ενός δάσους”. Τόσο τρόμο προκαλούσαν από τότε οι “προστασίας του πολίτη” Τα Σκιαδικά πνίγονται σε μια άγρια καταστολή.
Τα Πιθαράδικα συνεχίζουν να πυκνοκατοικούνται και περίπου μια εικοσαετία μετά τα Σκιαδικά, έρχεται από την Κόνιτσα ο Βασίλειος Έξαρχος και ανοίγει ένα μεγάλο εμπορικό, με όλα τα καλά. Λάδια, κρασιά και ηπειρώτικα τυριά, παστές ρέγγες και υφάσματα. Η περιοχή γίνεται διάσημη χάρη στο μεγαλομπακάλικο, γωνία Θεμιστοκλέους και Σόλωνος και παίρνει το όνομα του μεγαλομπακάλη. Το Προάστιον που έγινε Πιθαραδικο, όλοι το ξέρουν τώρα ως Εξάρχεια.
Φτάνουμε στο ντροπιαστικό ελληνοτουρκικό πόλεμο και η έξαρση του εθνικισμού είναι τέτοια, που συμπαρασύρει το φοιτητόκοσμο στα “Ευαγγελικά”.
1901, Νοέμβρης. Στην περιοχή γυρω απ το Πανεπιστήμιο και στα Εξάρχεια, πορείες, ξύλο, συλλήψεις και νεκροί γιατί ο υπερεθνικισμός είναι τυφλός και “βλέπει” στη μετάφραση του Ευαγγελίου στη δημοτική, τον “σλαβικό κίνδυνο”
Τα Ευαγγελικά τελειώνουν, με 8 ή 11 νεκρούς.
Μέσα στη δίνη των εξεγέρσεων και του μεσοπόλεμου γεννιούνται και μετακομίζουν στο μεταξύ ποιητές (φωτο: Ν.Λαπαθιώτης) και οι συλλογές τους τυπώνονται στα τυπογραφεία των Εξαρχείων.
Στη διάρκεια της Γερμανικής Κατοχής, το Χημείο στη Σόλωνος φιλοξενεί στα υπόγεια του, ένα πολύτιμο ασύρματο. Η Εθνική Αντίσταση κάνει τις ταράτσες, στα Εξάρχεια, προμαχώνες. Στην Μπλε Πολυκατοικία, που στεγάζονταν οι πράκτορες του Μίδα, ο ΕΛΑΣ εγκαθιστά βαρύ οπλισμό. Είναι η ίδια πολυκατοικία στην οποία μετά έμειναν η Βέμπο, ο Αλέκος Σακελλάριος, ο Δημήτρης Μυράτ, ο Χορν.
Στα Εξάρχεια πάντα συνυπάρχει η εξέγερση με τη διανόηση. Το 1973 άλλη μια ταράτσα της περιοχής σφραγίζεται από μια εξέγερση. Η ταράτσα της Νομικής. Λίγους μήνες μετά, το Νοέμβρη του 1973 και λίγα στενά πιο κάτω, η εξέγερση του Πολυτεχνείου σημαδεύει ανεξίτηλα τη σύγχρονη ιστορία.
Πάλι στα Εξάρχεια, στη Στουρνάρη, ο φονιάς Ντερτιλής σηκώνει το όπλο, σημαδεύει και δολοφονεί τον εικοσάχρονο φοιτητή Δημήτρη Μυρογιάννη.
Την Πρωτομαγιά του 1976, η ανακοίνωση για το χαμό του Παναγούλη στο συγκεντρωμένο πλήθος στο Πεδίο του Αρεως σημαίνει συναγερμό. Ο κόσμος ανεβαίνει προς τη Βουλή και δυνάμεις καταστολής με αύρες, χτυπάνε άγρια τους διαδηλωτές. Όλοι οι δρόμοι των Εξαρχείων θολώνουν με καπνογόνα και οι διαδηλωτές πνίγονται στα δακρυγόνα.
Στα ίδια στενά, το Νοέμβρη του 1985, στην επέτειο του Πολυτεχνείου, ο αστυνομικός Μελίστας σηκώνει το όπλο και δολοφονεί τον 15χρονο Καλτεζά.
Οι δρόμοι των Εξαρχείων φιλοξενούν για πολύ καιρό μαζικές διαδηλώσεις οργής.
Το Δεκέμβρη του 2008, πάλι στα Εξάρχεια, ο 15χρονος μαθητής Αλέξης Γρηγορόπουλος πέφτει νεκρός από σφαίρα του «ειδικού φρουρού» Κορκονέα.
Από τότε μέχρι σήμερα, η συνοικία που έζησε τη φονική βία των αστυνομικών και τον άδικο θάνατο νέων ανθρώπων, διασχίζεται από πρεζέμπορους που ποτέ δεν συλλαμβάνονται, διαπομπεύεται από δημοσιογραφίσκους εντεταλμένης υπηρεσίας βοθροκάναλων και γίνεται καταφύγιο κυνηγημένων ανθρώπων, προσφύγων, μεταναστών, εξεγερμένων γιατί είναι μια συνοικία με ψηλό δείκτη αλληλεγγύης.
Οι ήχοι στα Εξάρχεια είναι ένα μίγμα από συνθήματα σε πορείες, ποδοβολητά ΜΑΤατζήδων, μηχανές τυπογραφείων, απαγγελίες ποιημάτων, την κιθάρα του Άσημου και τραγούδια σε μαγέρικα.
Είναι τόσο το άδικο αίμα που έχουν πιει οι δρόμοι αυτής της συνοικίας, ώστε σε όποια γωνιά κι αν αφήσεις ένα κόκκινο γαρύφαλλο, θα ναι στη μνήμη…
Τα Εξάρχεια είναι η σύγχρονη ιστορία αυτού του τόπου σε μια πολύτιμη συμπύκνωση. Είναι το Καρτιε Λατεν της Αθήνας που επιμένει να βγάζει ποιητές, αλληλέγγυους, βιβλία, μουσικές κι εξεγερμένους.
Η άγρια καταστολή και η διαπόμπευση θέλει τα Εξάρχεια ξεπουλημένα μπιτ παρά στους νεογιάπηδες, τους δρόμους αποστειρωμένους από το άδικο αίμα, την ιστορία του τόπου αποστειρωμένη από την εξέγερση και όλους εμάς με βαριά ιστορική και κοινωνική άνοια.
_________________
Νίνα Γεωργιάδου (Εκπαιδευτικός- ζει και εργάζεται στην Κάλυμνο)
