Σε αυτό το σύντομο δοκίμιο που γράφτηκε λίγο πριν από τον ξαφνικό θάνατό του, το Σεπτέμβριο του 2020, ο 59χρονος καταξιωμένος ανθρωπολόγος και δραστήριος αναρχικός David Graeber υποστήριξε ότι μετά την πανδημία, δεν πρέπει να επιστρέψουμε ξανά σε μια πραγματικότητα στην οποία θεωρείται λογικό η κοινωνία μας να είναι οργανωμένη με έναν τρόπο που εξυπηρετεί την κάθε ιδιοτροπία μιας μικρής χούφτας πλούσιων, ενώ απαξιώνει και ταπεινώνει εμάς, τη συντριπτική πλειοψηφία της ανθρωπότητας. Στο τελευταίο κείμενο που έγραψε, o φίλος και σύντροφος David Graeber μας καλεί να στοχαστούμε πως θα μπορούσε να μοιάζει η ζωή και η πολιτική μετά το τέλος της πανδημίας Covid 19.
___________________
Κάποια στιγμή τους επόμενους μήνες, θα κηρυχθεί η λήξη της κρίσης και θα μπορέσουμε να επιστρέψουμε στις “ασήμαντες” δουλείες μας. Για πολλούς από εμάς, αυτό θα μοιάζει σαν να ξυπνάνε από ένα όνειρο.
Τα μέσα ενημέρωσης και οι πολιτικές τάξεις σίγουρα θα μας ενθαρρύνουν να σκεφτούμε με αυτόν τον τρόπο. Αυτό είναι που συνέβη και μετά την οικονομική κατάρρευση του 2008. Υπήρξε μια σύντομη στιγμή προβληματισμού και αμφισβήτησης. Τι είναι η “οικονομία”, τέλος πάντων; Δεν είναι απλώς τα χρέη των άλλων; Τι είναι το χρήμα; Είναι κι αυτό οτιδήποτε άλλο εκτός από χρέος; Τι είναι το χρέος; Δεν είναι απλά μια υπόσχεση; Αν το χρήμα και το χρέος είναι απλά μια συλλογή υποσχέσεων που δίνουμε ο ένας στον άλλο, τότε δεν θα μπορούσαμε εξίσου εύκολα να αλλάξουμε αυτές τις υποσχέσεις; Το παράθυρο που ανοίχτηκε στο να σκεφτούμε με νέους τρόπους όλα αυτά τα ζητήματα έκλεισε σχεδόν αμέσως από εκείνους που επέμεναν να το βουλώσουμε, να σταματήσουμε να σκεφτόμαστε και να επιστρέψουμε στις δουλειές μας, ή τουλάχιστον να αρχίσουμε να ψάχνουμε για μια δουλειά.
Την τελευταία φορά, οι περισσότεροι από εμάς το έχαψαν. Αυτή τη φορά, είναι κρίσιμο να μην πάθουμε το ίδιο.
Γιατί, στην πραγματικότητα, η κρίση που βιώσαμε ήταν το ξύπνημα από έναν ύπνο. Βρεθήκαμε αντιμέτωποι με την αντικειμενική πραγματικότητα της ανθρώπινης ζωής, το γεγονός πως είμαστε ένα σύνολο από εύθραυστα όντα που φροντίζουν το ένα το άλλο. Καταλάβαμε πως εκείνοι που έχουν την τεράστια ευθύνη της φροντίδας που μας κρατά ζωντανούς είναι υπέρ-φορολογημένοι, ανεπαρκώς αμειβόμενοι και ταπεινώνονται καθημερινά, ενώ ένα πολύ μεγάλο ποσοστό του πληθυσμού δεν κάνουν τίποτα άλλο από το να κλωθογυρίζουν φαντασιώσεις και αυταπάτες, να εισπράττουν ενοίκια και, κατά βάση, να εμποδίζουν εκείνους που κατασκευάζουν, επιδιορθώνουν, μετακινούν και μεταφέρουν πράγματα ή εργάζονται για την κάλυψη των απαραίτητων αναγκών άλλων ζωντανών όντων. Είναι επιτακτική η ανάγκη να μην γλιστρήσουμε πίσω σε μια πραγματικότητα όπου όλα αυτά δημιουργούν κάποιο είδος ανεξήγητης αίσθησης, όπως συχνά νοιώθουμε με όσα δεν βγάζουν νόημα μέσα στον ύπνο μας.
Τι λέτε για αυτό: Γιατί δεν σταματάμε επιτέλους να αντιμετωπίζουμε ως απολύτως φυσιολογικό, το γεγονός ότι όσο πιο προφανές είναι πως η δουλειά κάποιου ωφελεί τους άλλους, κατά πάσα πιθανότητα τόσο λιγότερο πληρώνεται για αυτήν. Ή να σταματήσουμε να επιμένουμε ότι η λειτουργία των χρηματοπιστωτικών αγορών είναι ο καλύτερος τρόπος για να αποφασίζονται οι μακροπρόθεσμες επενδύσεις, ακόμη και όταν αυτές επιταχύνουν την καταστροφή του μεγαλύτερου μέρος της ζωής πάνω στη Γη;
Εν αντιθέσει με όλα αυτά, μόλις λήξει η κατάσταση έκτακτης ανάγκης, καλύτερα να θυμηθούμε όσα πλέον πραγματικά έχουμε καταλάβει: ότι εάν αυτό που ονομάζουμε «οικονομία» σημαίνει το οτιδήποτε, αυτό είναι ο τρόπος με τον οποίο παρέχουμε ο ένας στον άλλο όσα έχουμε ανάγκη για να ζούμε (με κάθε έννοια του όρου). Ότι, αυτό που αποκαλούμε σήμερα «αγορά», είναι σε μεγάλο βαθμό απλώς ένας τρόπος καταγραφής του συνόλου των επιθυμιών των πλούσιων ανθρώπων, οι περισσότεροι από τους οποίους είναι τουλάχιστον ελαφρώς διαταραγμένοι, ενώ οι πιο ισχυροί ανάμεσα τους ήδη ολοκληρώνουν την κατασκευή καταφυγίων μέσα στα οποία σχεδιάζουν να κρυφτούν, όσο εμείς συνεχίζουμε να είμαστε αρκετά ανόητοι ώστε να πιστεύουμε τους υπηρέτες τους που διακηρύσσουν, πως όλοι μας, συλλογικά, στερούμαστε της βασικής κοινής λογικής για να κάνουμε το οτιδήποτε ώστε να αποτρέψουμε τις επερχόμενες καταστροφές.
Αυτή τη φορά όμως, μήπως μπορούμε να τους αγνοήσουμε εντελώς;
Το μεγαλύτερο μέρος από όσα κάνουμε αυτή τη στιγμή είναι ένα dreamwork, παράγουμε και ελέγχουμε τα όνειρα. Όσα όμως ονειρευόμαστε, όλα αυτά που κάνουμε, υπάρχουν για να αισθάνονται οι πλούσιοι καλά με τον εαυτό τους και για να κάνουν τους φτωχούς να νιώθουν απελπισία. Αν απλώς σταματούσαμε τα πάντα, ίσως θα ήταν δυνατόν να δώσουμε στους εαυτούς μας ένα πολύ πιο λογικό σύνολο υποσχέσεων: για παράδειγμα, τουλάχιστον, να δημιουργήσουμε μια «οικονομία» που θα μας επιτρέπει να φροντίζουμε πραγματικά τους ανθρώπους που μας φροντίζουν.
Μετάφραση: Νίκος Γκατζίκης – Τάσος Σαγρής
