Καθώς βλέπουμε την Ευρώπη να αντιμετωπίζει τους πρόσφυγες με τον ίδιο τρόπο στον οποίο εξασκείται εδώ και αιώνες, στήνοντας φράχτες, στρατιωτικούς ελέγχους και στρατόπεδα συγκέντρωσης για τους ξένους, τους διαφορετικούς και τους διαφωνούντες, είμαστε υποχρεωμένοι να αναρωτηθούμε, έχει αλλάξει τίποτα πραγματικά στην Ευρώπη από την εποχή του Νταχάου και του Άουσβιτς;
Η εικόνα των Δανών αστυνομικών να αφαιρούν τα τιμαλφή αντικείμενα από τους πρόσφυγες με πρόσχημα την κάλυψη των εξόδων για τον ίδιο τους τον εγκλεισμό σε στρατόπεδα συγκέντρωσης, η γενική άνοδος της ναζιστικής και ρατσιστικής δεξιάς σε όλη την Ευρώπη αλλά και τα υστερικά παραληρήματα ενάντια στους Μουσουλμάνους από τον Ντόναλντ Τράμπ, δημοφιλή υποψήφιο για την εκπροσώπηση του Ρεπουμπλικανικού κόμματος στις εκλογές για την προεδρεία της Αμερικής, απαιτούν μια επανεξέταση του τι σημαίνει να είσαι σήμερα διαφορετικός στον Δυτικό κόσμο, τον κόσμο που αυτοανακηρύχθηκε προστάτης της «Δημοκρατίας» και των «Ανθρώπινων Δικαιωμάτων».
Η Τζούντιθ Μπάτλερ δίνει έναν αποκαλυπτικό ορισμό για την βία όταν λέει ότι αυτή εκδηλώνεται με όλους τους τρόπους «όταν δρούμε ενάντια σε κάποιον, όταν βάζουμε τους άλλους σε ρίσκο, προξενούμε βλάβη, τραύμα ή ζημιά στους άλλους ή όταν απειλούμε την ύπαρξη τους με εξαφάνιση». Υπό αυτή την λογική ίσως είναι καιρός να αρχίσουμε να παρατηρούμε προσεχτικά την βία που εξασκεί ο καπιταλισμός μέσα από τα λόγια ενός τηλε-δημοσιογράφου, τις αποφάσεις, τις υπογραφές και τις ανακοινώσεις των πολιτικών, τις καθημερινές σημαντικές και ασήμαντες γραφειοκρατικές επιλογές των αρμόδιων τεχνοκρατών, των managers, των διευθυντών και των κυβερνητών μας. Μια βία διαρκής και εντατική που εξασκείται από τον καπιταλισμό και την Αντιπροσωπευτική Δημοκρατία με αφηρημένους και από-υλοποιημένους όρους , με τραγικά όμως και πολύ «υλικά» αποτελέσματα, ακόμα και αν δεν απαιτείται πλέον να φτάσει έως την ολοκληρωτική εξάλειψη πληθυσμών και την γενοκτονία. Απαιτεί όμως την συνεχή εξάλειψη κάθε διαφορετικότητας, την επιβολή της αφομοίωσης καθενός και καθεμίας μας σε μια δομή ενιαία και συμπαγή όπου κάθε δίοδος διαφυγής ή άλλος τρόπος να ζεις και να υπάρχεις έχει απαλειφθεί και ποινικοποιηθεί.
Η Ξενοφοβία υπήρξε σχεδόν από πάντα χαρακτηριστικό της ανθρώπινης κατάστασης, δεν πρέπει να ξεχνάμε όμως πως πάντα αυτός ο «ξένος» που φοβόμαστε δεν είναι κάθε είδους αλλά πολύ συγκεκριμένο είδος «ξένου».
Ο Τabish Khair, είναι Ινδός πολιτικός επιστήμονας από το Bihar, μια από τα πιο φτωχές περιοχές του πλανήτη, ο οποίος ζει και διδάσκει σήμερα στην Δανία. Στο καινούργιο του βιβλίο «Η Νέα Ξενοφοβία» μελετά μέσα στους αιώνες, τους τρόπους με τους οποίους το κυρίαρχο πολιτισμικό παράδειγμα, ο καπιταλισμός, αναγνωρίζει, περιορίζει και εξαλείφει την διαφορετικότητα διατηρώντας την κυριαρχία του σε κάθε εποχή.
Αυτό που ονομάζει «Παλαιά Ξενοφοβία» κατασκεύαζε την μορφή του ξένου πάνω στα προφανή χαρακτηριστικά της διαφοράς. Οι «ξένοι» αποτελούν απειλή επειδή ερμηνεύονται ως διαφορετικοί, η βασική έμφαση δίνεται σε όλα τα στοιχεία του «ξένου» που τον κάνουν διαφορετικό από εμάς. Κατά παράδοξο τρόπο, η παλαιά ξενοφοβία αναγνωρίζει την ύπαρξη της διαφορετικότητας, αν και στέκεται εχθρικά απέναντι της.
Εν αντιθέσει, η «Νέα Ξενοφοβία» εξαφανίζει κάθε ίχνος διαφοράς, επιβάλει την ομοιομορφία. Στην «Νέα Ξενοφοβία, ο ξένος παραμένει ξένος αλλά δεν του επιτρέπεται να προβάλει καμία διαφορά. Στην παλαιά ξενοφοβία δεν υπάρχουν φαντασιώσεις αφομοίωσης των ξένων, στην νέα ξενοφοβία το κυρίαρχο φαντασιακό είναι αυτό της πλήρους αφομοίωσης τους. Με ένα παράξενο τρόπο όμως τελικά, αυτό το μοντέλο καταλήγει να είναι πιο ξενοφοβικό από το παλιό, μιας και τώρα οι «ξένοι» εξαναγκάζονται να προσαρμοστούν, να συμμορφωθούν, να υπακούσουν στις νόρμες της κυρίαρχης κουλτούρας και να διαγράψουν ή να αποκρύψουν τα στοιχεία της διαφοράς τους.
Ο Καρλ Μαρξ είχε επιχειρηματολογήσει συγκρίνοντας την παλαιά, φεουδαρχική, και την ύστερη, καπιταλιστική εκμετάλλευση λέγοντας πως στην φεουδαρχία η εκμετάλλευση ήταν ορατή και έκδηλη, ενώ στον καπιταλισμό γίνεται αόρατη, άδηλη αλλά πολύ ισχυρότερη. Αντίστοιχα η νέα ξενοφοβία εκδηλώνεται με αόρατους και αφηρημένους τρόπους, λιγότερο εγχαραγμένη στα σώματα και περισσότερο εμφανής στις σχέσεις και τις εξαναγκαστικές λειτουργίες των θυμάτων της, εφαρμόζοντας μεθόδους που σκοπό έχουν να εξαφανίσουν τα ίχνη της διαφοράς και της ιδιαιτερότητας από τα σώματα παρά να αφήσουν ίχνη σε αυτά με το μαστίγιο, τις αλυσίδες και τις άλλες μορφές επιβολής του παλιού πολιτισμού. Τα αποτελέσματα όμως και αυτής της νέας ξενοφοβίας είναι τελικά το ίδιο απάνθρωπα και καταστροφικά.
Ο Tabish Khair, στο βιβλίο του αναφέρει ένα χαρακτηριστικό απόσπασμα από την εφημερίδα The Guardian: “Στην εποχή μας, κανένας δεν δηλώνει πλέον ρατσιστής. Ο ρατσισμός όμως συνεχίζει να βρίσκει τον στόχο του”. Ο ρατσισμός επιβάλει την εξάλειψη κάθε ιδιαιτερότητας, κανονικοποιεί τις συμπεριφορές, καταστρέφει πολιτισμούς και κλείνει διεξόδους διαφυγής, στρατιωτικοποιεί την φιλοξενία, απορροφά την ανθρώπινη δύναμη σύμφωνα με τους νόμους της εργασίας και του εμπορεύματος, εξαφανίζει κάθε πιθανή εναλλακτική μορφή διαχείρισης των πραγμάτων. Και εκεί είναι που τελικά αποκαλύπτεται ο τρόπος με τον οποίο η νέα ξενοφοβία αποτελεί το βασικό μηχανισμό με τον οποίο ο καπιταλισμός διαχειρίζεται, αφομοιώνει και εξαλείφει κάθε άλλο, ξένο ή ανταγωνιστικό προς αυτόν, πιθανό μέλλον της ανθρωπότητας.
Ο καπιταλισμός απαιτεί ανεμπόδιστη και απεριόριστη παγκόσμια κίνηση του κεφαλαίου. Την ίδια στιγμή απαιτεί ρύθμιση, έλεγχο και περιορισμό της εργασίας και κάθε πιθανής ανθρώπινης δραστηριότητας. Αυτό για να επιβληθεί απαιτεί την λειτουργία ενός αστυνομικού κράτους. Έτσι, εν αντιθέσει με την κυρίαρχη πεποίθηση, ότι το εμπόριο διαλύει τα σύνορα, τα καπιταλιστικά έθνη-κράτη απαιτούν και εντατικοποιούν διαρκώς την κατασκευή, διατήρηση και ένοπλη προστασία απροσπέλαστων συνόρων. Δεν θα υπήρχε άλλωστε άλλος τρόπος να διαφυλαχθεί η ελευθερία κίνησης κεφαλαίων και εμπορευμάτων από τις ορδές των αποκλεισμένων και εξαθλιωμένων που παράγονται καθημερινά σε όλο τον κόσμο καθώς η εκμετάλλευση και η ανισότητα εντατικοποιείται αποφέροντας τεράστια κέρδη στα χέρια των κυρίαρχων του «ανεπτυγμένου» κόσμου.
Οι απαραίτητοι νομοθετικοί κανονισμοί, οι διακρατικές συμφωνίες και οι συνοριακοί έλεγχοι μπορεί να εκδηλώνονται και να εφαρμόζονται με νέους τρόπους αυτό δεν σημαίνει όμως πως είναι λιγότερο ξενοφοβικοί.
Η διατήρηση του πλούτου και των προνομίων που συσσωρεύονται από την εκμεταλλευτική οργάνωση της εργασίας και της καθημερινής δραστηριότητας στις χώρες της Δύσης απαιτεί την διαρκώς αυξανόμενη κερδοφορία από την λειτουργία του καπιταλισμού χωρίς αυτή να μπορεί να ανεχθεί το βάρος της μετανάστευσης και των προσφυγικών ροών που δημιουργούνται από την εντατική παρέμβαση και την απρόσκοπτη καταλήστευση κοινωνιών που βρίσκονται εκτός των τειχών του Δυτικού κόσμου . Έτσι η νέα ξενοφοβία είναι υπό κάποιο τρόπο παρανοϊκή, παγιδευμένη σε έναν αδιόρατο και ανέκφραστο διαρκή φόβο, πίσω από τον οποίο κρύβεται η νόρμα της καπιταλιστικής εξουσίας και της εκμετάλλευσης.
Το Ισλάμ από την άλλη παράγει ένα πολύ παραδειγματικό πρόβλημα για την νέα ξενοφοβία. Η μετανάστευση μπορεί να «λειτουργήσει» αλλά μόνο αν αυτό γίνει με έναν αφηρημένο και αδιόρατο τρόπο. Δεν πρέπει να υπάρχουν ξένοι ανάμεσα μας. Η νέα ξενοφοβία απαιτεί την διαγραφή κάθε ξενικού στοιχείου από τον «ξένο». Το Ισλάμ με τα ορατά πολιτιστικά χαρακτηριστικά του αρνείται την εξάλειψη της δικιάς του διαφορετικότητας. Δεν αποκρύπτει τις ιδιαιτερότητες του και αντιστέκεται στους αφηρημένους μηχανισμούς παραγωγής ταυτότητας που ο καπιταλιστικός κόσμος θέλει να επιβάλλει στο σύνολο της ανθρωπότητας.
Το να απαγορεύσουμε στην Ευρώπη την μαντήλα στο κεφάλι από τις Μουσουλμάνες έχει λιγότερο να κάνει με την γυναικεία απελευθέρωση και περισσότερο με την δικιά μας ανάγκη να κάνουμε τους μετανάστες αόρατους, με την ανάγκη του καπιταλισμού να απορροφήσει τις μεταναστευτικές ροές στην αφηρημένη και εξομοιωτική λογική του κεφαλαίου. Ποια δυτική μαθήτρια θα επέλεγε να καθίσει δίπλα σε μια κοπέλα που φορά μπούργκα στο πανεπιστήμιο, ποιό διευθυντικό στέλεχος θα προσλάβει μια πωλήτρια με μαντήλα στο μαγαζί της πολυεθνικής εταιρίας; Με αυτό τον τρόπο το Ισλάμ αποτελεί απειλή στην ομογενοποιητική λογική του καπιταλισμού και για αυτό στοχοποιείται.
Στην Μέση Ανατολή και συνολικά στον Μουσουλμανικό κόσμο, τα καθεστώτα είναι παγιδευμένα σε μια πολύ εμφανή αντίφαση. Από την μια μεριά συνεργάζονται με τον παγκοσμιοποιημένο καπιταλισμό, από την άλλη ισχυρίζονται πως προβάλλουν μια συμβολική εναλλακτική οδό εξόδου από αυτόν. Η Σαουδική Αραβία αποτέλεσε και συνεχίζει να αποτελεί βασικό μοχλό επιβολής της Αμερικανικής πολιτικής στον Αραβικό κόσμο αλλά συνεχίζει να επιμένει σε ένα έντονα διαφορετικό πολιτικό και θρησκευτικό καθεστώς. Με τον τρόπο που δομείται η εξουσία σήμερα είναι φυσικό να καταλήγουμε σε έναν πόλεμο ανάμεσα σε φανατικούς Ισλαμιστές που λειτουργούν στα πλαίσια της καπιταλιστικής οικονομίας και καπιταλιστές που συνεργάζονται με φανατικούς μουσουλμάνους για να επιβάλλουν τα συμφέροντα τους στις Ισλαμικές περιοχές.
Την ίδια στιγμή, όπως «εκτός» έτσι και «εντός» των συνόρων, σκοπός ύπαρξης της αστυνομίας και του στρατού είναι η προστασία των κυρίαρχων από κάθε πιθανή ανάδειξη ενός άλλου τρόπου δόμησης και οργάνωσης της οικονομίας και της κοινωνικής ζωής. Η καταστολή των διαδηλώσεων και των κατειλημμένων και αυτοδιαχειριζόμενων κοινωνικών κέντρων, των χώρων δηλαδή όπου οργανώνεται και πραγματώνεται η αντίθεση στην κυρίαρχη κουλτούρα του εμπορεύματος και της εκμετάλλευσης, είναι φυσικό να βρίσκονται στο κέντρο της στόχευσης της αστυνομικής βίας, όποιο και αν είναι το ιδεολογικό πρόσημο που επιλέγει να χρησιμοποιήσει κάθε φορά το κόμμα που κυβερνά την κάθε χώρα.
Ο αποκλεισμός των μεταναστών, των φτωχών, των αναπήρων και των ηλικιωμένων από τους δημόσιους χώρους, οι κατασκευασμένες καταδίκες αναρχικών, ο καθημερινός εγκλεισμός όλων μας σε εξοντωτικά ωράρια, τα τερατώδη ποσοστά ανεργίας ανάμεσα στους νέους, ο καθημερινός ρατσισμός που αντιμετωπίζουν οι ομοφυλόφιλοι, τα διεμφυλικά άτομα, οι ναρκομανείς, οι πάνκηδες και τα φρικιά, οι Ρομά, οι Αφρικανοί και οι Κινέζοι, οι Μουσουλμάνοι, οι Ινδουιστές, οι Βουδιστές, οι Σίχ και όποιοι άλλοι αλλόθρησκοι ζουν ανάμεσα μας, αποκαλύπτει ξεκάθαρα πως αυτός που στοχοποιήται ως βασικός εχθρός και απόκληρος του παρόντος συστήματος είναι αυτός που δεν μπορεί ή δεν θέλει να εξομοιωθεί και να αφομοιωθεί στις λειτουργίες και τις νόρμες αυτού του συστήματος.
Ο αγώνας ενάντια στον φασισμό, τον ρατσισμό και την ξενοφοβία, ο σεβασμός της διαφορετικότητας, η ανενδοίαστη έμπρακτη αλληλεγγύη και η ανοιχτόκαρδη ευφυής περιέργεια προς αυτό που μοιάζει αλλά δεν είναι ξένο είναι και πρέπει να είναι η στάση κάθε ανθρώπου που επιλέγει να στέκεται απέναντι σε όλα τα απολυταρχικά και εκμεταλλευτικά οικονομικά, πολιτικά και θρησκευτικά συστήματα της εποχής μας. Χωρίς να αγιοποιούμε την μορφή του μετανάστη ή να του προσδίδουμε αυτόβουλα επαναστατικές προοπτικές που δεν επιλέγει ο ίδιος να προσλάβει, στεκόμαστε δίπλα στον ανθρώπινο πόνο, την εξαναγκαστική προσφυγιά, την οικονομική μετανάστευση, την καταναγκαστική ανέχεια και την ανάγκη των ανθρώπων να βαδίσουν αυτό τον κόσμο ελεύθεροι, χωρίς περιορισμούς και συνοριακές περιφράξεις στην αιώνια αναζήτηση του ανθρώπου για ένα αξιοπρεπές και ευτυχισμένο παρόν και μέλλον.
Όταν επιτρέπουμε σε ένα καθεστώς να δημιουργεί στρατόπεδα συγκέντρωσης για τους μετανάστες να είμαστε σίγουροι πως αυτή η ίδια απάνθρωπη δομή βιο-εξουσίας απλώνεται σε όλη την επικράτεια της χώρας, διαπερνά όλες τις σχέσεις, τις επιλογές και τις καθημερινές δραστηριότητες όλων μας. Δεν πρόκειται ποτέ να απελευθερωθούμε από τα δεσμά που επέβαλαν στις κοινωνίες μας τα καπιταλιστικά καθεστώτα της Ευρώπης και της Αμερικής αν δεν αγωνιστούμε και για την ελευθερία των προσφύγων και των μεταναστών. Αν γίνει κατανοητό πως η φυλακή που επιβλήθηκε στους πρόσφυγες είναι ίδια με την καθημερινή φυλακή που επιβλήθηκε σε όλους μας, τότε θα καταλάβουμε ότι η ελευθερία τους είναι και δικιά μας ελευθερία.
Οι θάλασσες και τα ποτάμια, τα βουνά και οι ουρανοί αυτού του κόσμου δεν έχουν σύνορα. Η ανθρώπινη αγάπη, τα όνειρα της ζωής και ο πόθος για βελτίωση των όρων και των συνθηκών καθημερινής διαβίωσης δεν κλείνονται σε κατασκευασμένα και επιβεβλημένα όρια. Όλα όσα ονειρευτήκαμε για αυτό τον κόσμο έγιναν παράνομα καθώς η κυριαρχία απλώνεται σε κάθε μικρο-στιγμή της ζωής, νομοθετεί παγίδες, περιφράξεις και περιορισμούς, κλείνει και περιχαρακώνει την ζωή σε έναν μηχανισμό επιβολής και καθημερινής εντατικής εκμετάλλευσης. Στόχος όλων μας θα έπρεπε και πρέπει να είναι η καταστροφή αυτού του καθεστώτος, η απελευθέρωση της ανθρώπινης δύναμης να αγαπά, να φροντίζει και να περιθάλπει, να παράγει δηλαδή ελευθερία, ευτυχία και πλούτο για όλους εξίσου σε όλο τον κόσμο, χωρίς ειδικά προνόμια και περιορισμούς.
Τασος Σαγρής
ΚΕΝΟ ΔΙΚΤΥΟ (Θεωρία, Ουτοπία, Συναίσθηση, Εφήμερες Τέχνες)
Ο Τάσος Σαγρής είναι θεατρικός σκηνοθέτης και ποιητής, μέλος της συλλογικότητας Κενό Δίκτυο http://voidnework.blogspot.com και του Ινστιτούτου Πειραματικών Τεχνών http://www.theinstitute.info
