Στην έντυπη έκδοση της εφημερίδας Καθημερινή, πριν από περίπου δύο εβδομάδες, δημοσιεύτηκε ένα πολύ ενδιαφέρον άρθρο της Μαργαρίτας Πουρνάρα με τίτλο “Αχτίδα φωτός στο σκοτεινό Detroit”(Kathimerini.gr, 2016). Πολύ ενδιαφέρον, αλλά όχι με τον συμβατικό τρόπο του όρου που θα χαρακτήριζε ένα δημοσιογραφικό άρθρο σε μία κυριακάτικη εφημερίδα. Ο ενημερωτικός χαρακτήρας του για ένα ομολογουμένως ασυνήθιστο στα ελληνικά δεδομένα γεγονός, και η προσπάθεια της συντάκτριας να αναπτύξει μια αναλογία ανάμεσα στο χρεοκοπημένο Detroit και την υποβαθμισμένη, λόγω κρίσης, πόλη της Αθήνας, αναδεικνύει υπόρρητα ένα σύνολο οικονομικών μηχανισμών. Αλλά δεν είναι μόνο αυτό. Ταυτόχρονα, μας βοηθά να ξετυλίξουμε το κουβάρι της νεοφιλελεύθερης διαχείρισης του αστικού χώρου σε μια άμεση σχέση με το χρηματοπιστωτικό σύστημα, πράγμα σπάνιο και ανεκτίμητο.
Πριν περάσουμε όμως στις σημαντικές προεκτάσεις όσων περιγράφονται, θα πρέπει να ειπωθούν ορισμένα πράγματα για όσα μας ενημερώνει το εν λόγω άρθρο. Αφορμή λοιπόν, αποτελεί η εμπειρία της συντάκτριας από ένα residency (είδος θεματικού εργαστηρίου που περιλαμβάνει διαμονή, αναφέρεται σε projects που αφορούν συγκεκριμένες περιοχές και η χρονική του διάρκεια μπορεί να ποικίλει) στο Detroit με την ονομασία “Ideas City Detroit”, στο οποίο συμμετείχαν 40 καλλιτέχνες, αρχιτέκτονες, πολεοδόμοι, σχεδιαστές, αστικοί στοχαστές κ.α.. Σκοπός ήταν η ανάπτυξη προτάσεων για την αναβάθμιση, αναζωογόνηση και ενεργοποίηση του αστικού χώρου, μετά την ερήμωση που υπέστη η πόλη λόγω της κρίσης. Όπως μας πληροφορεί η συντάκτρια, το Detroit με το τέλος της βιομηχανικής ανάπτυξης ακολούθησε μια καθοδική πορεία, με το πληθυσμό του να μειώνεται από τα 2 εκατομμύρια στις 700.000. Αναγνωρίζει σε πρώτο επίπεδο ως βασική αιτία για αυτή την εξέλιξη, την ύπαρξη ισχυρών συνδικάτων που δεν συμπορεύτηκαν με τις νέες τάσεις τις οικονομίας, με αποτέλεσμα το κλείσιμο εργοστασίων και την μεταφορά πολλών επιχειρήσεων σε άλλες πολιτείες. Σε δεύτερο επίπεδο αναφέρεται στο κόστος των δημοσίων δαπανών και τον ακριβό δανεισμό που απαιτούσαν. Έτσι φτάνουμε στο σημείο τομής που σηματοδοτεί η χρεοκοπία της τοπικής αυτοδιοίκησης το 2013, με μεγάλο μέρος της πόλης να μένει χωρίς ηλεκτροδότηση. Συνέπεια όλων αυτών, ήταν η κατακόρυφη αύξηση της εγκληματικότητας και το κλίμα αβεβαιότητας για το μέλλον της περιοχής λόγω του παγώματος των επενδύσεων, που οδήγησε στην μαζική ερήμωση κατοικιών και την κατάρρευση της τοπικής οικονομίας.
Στο περιβάλλον αυτό λοιπόν, σκοπός του “Ideas City Detroit” ήταν η συστράτευση δημιουργικών δυνάμεων για την αναγέννηση της πόλης. Φρέσκες ιδέες για τις πόλεις. Είναι όμως μόνο αυτό το “Ideas City”; Ένα απλό εκπαιδευτικό πρόγραμμα του New Museum της Νέας Υόρκης; Όπως αποτυπώνεται στην ιστοσελίδα του οργανισμού, πρόκειται για μια συνεργατική δημιουργική πλατφόρμα πολιτών, με θεμελιακή αρχή της την πεποίθηση για την ουσιαστική σημασία της τέχνης και του πολιτισμού στην μελλοντική ζωτικότητα των πόλεων (IdeasCity, 2016). Από μία άλλη σκοπιά είναι μια διεθνής πρωτοβουλία, η οποία παρέχει ένα φόρουμ για σχεδιαστές, αρχιτέκτονες, πολεοδόμους, θεωρητικούς του χώρου, καλλιτέχνες και φορείς χάραξης πολιτικών, ώστε να έχουν την δυνατότητα επικοινωνίας, ανταλλαγής ιδεών, κοινής αναγνώρισης των προκλήσεων και επαναδιαπραγμάτευσης των πιθανών προτάσεων και στρατηγικών. Παρά το “εξαιρετικό” μείγμα ειδικών και το ιδιαίτερο καθεστώς συνάντησης τους γύρω από ένα τραπέζι, κάποιος καλοπροαίρετος θα σκεφτόταν πως ίσως είναι θετικό να συζητούν και να μοιράζονται τις γνώσεις και τις εμπειρίες τους εξειδικευμένοι άνθρωποι από κάθε γωνιά του πλανήτη. Άλλα εκεί ξεκινά το ενδιαφέρον κομμάτι, καθώς κάθε σοβαρή σύμπραξη, ενημερώνει τους διαδικτυακούς επισκέπτες της για τους φορείς που την ενισχύουν. Στην περίπτωση του Ideas City, πρώτος και βασικός φορέας όσων αφορά την (οικονομική;) υποστήριξη της είναι ο χρηματοπιστωτικός κολοσσός της Goldman Sachs (IdeasCity, 2016).
Η Goldman Sachs, είναι από τις λίγες επενδυτικές εταιρίες που κατάφεραν να επιβιώσουν στην κρίση, έχοντας μάλιστα σημαντικά κέρδη λόγω της κατάρρευσης της αγοράς ενυπόθηκων στεγαστικών δανείων, η οποία σήμανε την είσοδο της παγκόσμιας οικονομίας σε ύφεση. Στελέχη της αναγνώρισαν από το 2005 την επισφάλεια των κριτηρίων σύμφωνα με τα οποία δίνονταν τα δάνεια εκείνη την περίοδο, διαμορφώνοντας μια στρατηγική στοιχηματισμού στην κατάρρευση τόσο της αγοράς ακινήτων όσο και σε αυτή των ασφαλειών υποθηκών, αποφέροντας κέρδη στην εταιρία της τάξης των 4 δισεκατομμυρίων δολαρίων (Wikipedia, 2016). Για την σκοτεινή εκείνη περίοδο η Goldman Sachs, καταδικάστηκε πρόσφατα από το Υπουργείο Δικαιοσύνης των Η.Π.Α. με αποζημίωση 5 δισεκατομμυρίων δολαρίων σε φόρους και διάφορες ελαφρύνσεις πελατών, καθώς δεν ενημέρωσε τους επενδυτές για τους κινδύνους που υπήρχαν στις αγορές. Η τιμωρία όμως όπως αναφέρει άρθρο της Guardian, διαμορφώθηκε μετά από διαπραγμάτευση μεταξύ εταιρίας και δικαιοσύνης, χωρίς να περιλαμβάνει ποινικές κυρώσεις προς την εταιρία, και κυρίως χωρίς να θέτει όρια στην δράση των τραπεζικών στελεχών γενικότερα (Kasperkevic, 2016). Η σχέση της εταιρίας με τον αστικό χώρο και τις αξίες γης, αναδεικνύεται και από τις υπηρεσίες και τα τραπεζικά προϊόντα που διαθέτει στην αγορά. Ανάμεσα στην τεράστια γκάμα δραστηριοτήτων που εμπλέκεται, συναντάμε τις υπηρεσίες χρηματοδότησης και συμβουλευτικής προς οργανισμούς που δραστηριοποιούνται στην αγορά, πώληση και ανάπτυξη ακίνητης περιουσίας, αναζητώντας νέες ευκαιρίες σε χώρες παγκοσμίως (Goldman Sachs, 2016). Σε αυτό τον τομέα θα πρέπει να προσθέσουμε την τιμολόγηση και διανομή χρεών από το εμπορικό real estate, σε μορφή τραπεζικών προϊόντων.
Το ενδιαφέρον λοιπόν της Goldman Sachs για την αξιοποίηση της γης εντός των πόλεων έχει πολλές εκφάνσεις, οι οποίες δεν περιορίζονται εντός χρηματαγορών αλλά επεκτείνονται σε επενδύσεις μεγάλων αναπλάσεων. Το παράδειγμα του Detroit μας προσφέρει μια τέτοια περίπτωση όπου επενδύθηκαν από την εταιρία 6.9 εκατομμύρια δολάρια για την ανανέωση περιοχής εντός της πόλης, με στόχο την ικανοποίηση της αυξανόμενης ζήτησης σε υψηλής ποιότητας κατοικίες (Goldman Sachs, 2016). Το πως μια πόλη της Δύσης δεν ηλεκτροδοτείται συνολικά και παράλληλα εμφανίζεται ενδιαφέρον για πολυτελή διαμερίσματα μάλλον δεν θα πρέπει να μας προβληματίζει. Όπως δεν θα πρέπει να μας προβληματίζει και το γεγονός ότι το Ideas City έρχεται στην Αθήνα τον επόμενο Σεπτέμβρη διοργανώνοντας ένα ανάλογο θεματικό εργαστήρι και καλώντας τους ειδικούς να σκεφτούν για το μέλλον της. Άλλωστε το νομοσχέδιο για τα κόκκινα δάνεια είναι από τα τελευταία αγκάθια στην διαπραγμάτευση μεταξύ κυβέρνησης και δανειστών. Η Goldman Sachs δεν θα μπορούσε να απουσιάσει από την γέννηση μιας νέας αγοράς. Ακριβώς γιατί ο ρόλος μιας τέτοιας εταιρίας είναι να ρυθμίζει αυτές τις αγορές όταν κάνουν τα πρώτα τους βήματα και να τις παρακολουθεί στενά στη συνέχεια, περιμένοντας την κατάλληλη στιγμή για να αποκομίσει την πληρωμή για τις υπηρεσίες που προσέφερε (2005-2007 αγορά ενυπόθηκων στεγαστικών δανείων – Η.Π.Α.).
Ο συνολικότερος μηχανισμός περιγράφεται πολύ γλαφυρά στο επιστημονικό άρθρο του Jamie Peck Austerity Urbanism, όπου αναλύεται ο τρόπος αστικοποίησης της νεοφιλελεύθερης λιτότητας στην εξέλιξη των αμερικανικών πόλεων μετά το ξέσπασμα της κρίσης (Peck, 2012). Αναφέρεται στην ουσία στο domino μετακύλισης της ευθύνης και του κόστους της οικονομικής κατάρρευσης από τις πολυεθνικές στο κράτος, από το κράτος στις τοπικές αυτοδιοικήσεις των πόλεων, και από κει στις γειτονίες και τα χαμηλότερα στρώματα που πλήττονται από τις περικοπές των προϋπολογισμών. Σκοπός είναι η δημιουργία νέων ευκαιριών για τις μεγάλες επενδυτικές εταιρίες και αυτό άθελά της μάλλον, έρχεται να προσθέσει στη συζήτηση η συντάκτρια της Καθημερινής. Από την μια μας ενημερώνει για την εντατική συνύπαρξη με τους ντόπιους του Detroit ως μια παραγωγική διαδικασία, και από την άλλη μας πληροφορεί πως λόγω της υψηλής εγκληματικότητας στην περιοχή, οι συμμετέχοντες περιφρουρούνταν από εταιρία security. Δεν πρόκειται για αντίφαση αλλά για το πως αξιοποιούνται στην πράξη οι νεοφιλελεύθερες πολιτικές λιτότητας. Και μας κάνει μάλλον να σκεφτούμε πως η εικόνα αυτή παραπέμπει σε κατασκήνωση ερευνητών – αποίκων στην “Νέα Γη”. Το δυσάρεστο είναι ότι στο τέλος του άρθρου θέλει να μας δημιουργήσει μια ελπίδα για το μέλλον της Αθήνας μέσα από την αφαιρετική παρομοίωση του με το μέλλον του Detroit. Αλλά αυτό που καταφέρνει είναι να μας κάνει να συνειδητοποιήσουμε ότι η εικόνα της “Νέας Γης” δεν απέχει από την πραγματικότητα που βιώνουμε.
Πηγές:
– Goldman Sachs. (2016). Goldman Sachs | Impact Investing – Detroit Riverfront, Detroit, MI. http://www.goldmansachs.com/what-we-do/investing-and-lending/impact-investing/case-studies/detroit-riverfront-detroit.html
– Goldman Sachs. (2016). Goldman Sachs | Investment Banking – Real Estate. http://www.goldmansachs.com/what-we-do/investment-banking/industry-sectors/real-estate.html.
– Kathimerini.gr. (2016). Αχτίδα φωτός στο σκοτεινό Ντιτρόιτ, Μαργαρίτας Πουρνάρα | Kathimerini. http://www.kathimerini.gr/859435/article/epikairothta/kosmos/axtida-fwtos-sto-skoteino-ntitroit
– Kasperkevic, J. (2016). Goldman Sachs to pay $5bn for its role in the 2008 financial crisis. the Guardian. https://www.theguardian.com/business/2016/apr/11/goldman-sachs-2008-financial-crisis-mortagage-backed-securities.
– Peck, J. (2012). Austerity urbanism. City, 16(6), pp.626-655.
– IdeasCity. (2016). Support | IdeasCity. http://www.ideas-city.org/ideas-city/support/
– IdeasCity. (2016). About | IdeasCity. http://www.ideas-city.org/ideas-city/about/
– Wikipedia. (2016). Goldman Sachs https://en.wikipedia.org/wiki/Goldman_Sachs#Actions_in_the_2007.E2.80.932008_mortgage_crisis
Πηγή κειμένου: http://www.hitandrun.gr/neofileleftheres-istories-perimenontas-tin-goldman-sachs-stin-athina/
