Κείμενο του/της C
Μετάφραση από άρθρο που δημοσιεύτηκε στο 20ο τεύχος (Δεκέμβρης 2022) της αναρχικής εφημερίδας Dope Magazine.
«Αφήστε την πόρτα ανοιχτή για το άγνωστο, την πόρτα μέσα στην κιβωτό. Από εκεί έρχονται όλα τα σημαντικά πράγματα, από εκεί ήρθατε και εσείς οι ίδιοι και εκεί είναι πού θα πάτε».
– Rebecca Solnit, Ένας οδικός χάρτης για να χαθείτε
Σκοτεινοί καιροί. Η παγκόσμια κατάρρευση των οικοσυστημάτων, η έκτη μαζική εξαφάνιση των ειδών, οι παγκόσμιες ελλείψεις τροφίμων που οδηγούν σε κοινωνική κατάρρευση, η μεγαλύτερη απειλή που έχει αντιμετωπίσει ποτέ η ανθρωπότητα. Σκοτεινοί καιροί πράγματι. Αλλά σίγουρα, αν ήταν τα πράγματα όντως τόσο άσχημα, αν όλα αυτά ήταν αλήθεια, αν ο κόσμος μας πραγματικά πέθαινε, τότε σίγουρα οι άνθρωποι θα έκαναν κάτι γι ‘αυτό. Έτσι δεν είναι?
Το πρόβλημα είναι ότι οι αλληλένδετες οικολογικές κρίσεις που αντιμετωπίζουμε σε παγκόσμια κλίμακα δεν είναι εύκολο να διορθωθούν. Η κλιματική αλλαγή, για παράδειγμα, έχει περιγραφεί από πολιτικούς αναλυτές ως «ένα εξαιρετικά δύσκολο πρόβλημα». Δύσκολο πράγματι να βρεθούν λέξεις για να περιγράψουν προβλήματα που είναι πολύπλοκα, πολυπαραγοντικά, απαιτούν αλλαγή της συμπεριφοράς, που είναι όμως επίσης επείγοντα ενώ δεν φαίνεται να υπάρχει κάποιο κέντρο εξουσίας ικανό να τα αντιμετωπίσει. Αυτό που προκύπτει είναι ότι τα πράγματα πρέπει να αλλάξουν σε τεράστιο βαθμό. Η κλιματική αλλαγή δεν θα λυθεί εφαρμόζοντας κάποιο πολιτικό πρόγραμμα. Η οικονομική αναδιάρθρωση, τα σεμινάρια TED talks και οι τεχνοκράτες απλά δεν αρκούν. Απαιτείται ριζική αλλαγή του συστήματος.
Αυτό μπορεί να ακούγεται λίγο ασαφές, οπότε ας είμαστε λίγο πιο συγκεκριμένοι. Πρέπει να τερματίσουμε τον καπιταλισμό, το κυρίαρχο οικονομικό σύστημα στον πλανήτη. Για να επιβιώσουν σε ένα καπιταλιστικό σύστημα, οι οικονομίες πρέπει να αναπτύσσονται συνεχώς και παρά τα όσα λένε οι δισεκατομμυριούχοι εγωμανείς διαστημόπληκτοι, αυτό αναπόφευκτα σημαίνει περισσότερη κατανάλωση πόρων, περισσότερες εκπομπές ρύπων άνθρακα, περισσότερη καταστροφή οικοσυστημάτων. Η Αποσύνδεση είναι η ιδέα ότι η οικονομική ανάπτυξη μπορεί να διαχωριστεί, να «αποσυνδεθεί» από την κατανάλωση πόρων και την περιβαλλοντική καταστροφή. Αλλά όπως λέει και ο λαός, όποιος έχει το μαχαίρι έχει και το πεπόνι. Έχει αποδειχθεί ξανά και ξανά ότι δεν είναι παρά μια ψεύτικη ελπίδα, που διαδίδεται από εκείνους που επωφελούνται από τη διατήρηση του τρέχοντος συστήματος (και που δεν θέλουν μόνο το πεπόνι τους, θέλουν και το δικό μας). Ο καπιταλισμός απλά είναι ασύμβατος με τη διατήρηση των συστημάτων υποστήριξης της ζωής του πλανήτη.
Αλλά ούτως ή άλλως οι δικαιολογίες για τον καπιταλισμό είναι απάνθρωπες και κυνικές, αφού όλοι πια παραδέχονται ότι δεν είναι παρά ένα οικονομικό σύστημα που εκμεταλλεύεται τους πολλούς για να ωφελήσει τους λίγους, ένα σύστημα που βασίζεται σε παράξενους, ξεπερασμένους μύθους. Ο «ψυχολογικός εγωισμός» για παράδειγμα, είναι η ιδέα ότι κάθε ανθρώπινη δραστηριότητα επιβάλλεται από εγωιστικά κίνητρα, ότι ο μόνος λόγος που θα βοηθούσες οποιονδήποτε ή θα έκανες οτιδήποτε είναι αν τελικά σε ωφελούσε. Κατά κάποιο τρόπο είναι μια απλή λύση στο περίπλοκο και ενδιαφέρον ερώτημα για το τι οδηγεί την ανθρώπινη συμπεριφορά. Αλλά στην πραγματικότητα η ιδέα αυτή απλώς δεν έχει καμία βάση. Ο αλτρουισμός και η συνεργασία δεν είναι απλώς αναπόσπαστα κομμάτια των ανθρώπινων σχέσεων, είναι θεμελιώδη και για τις θεωρίες της εξέλιξης που έχουν συστηματικά κακοποιηθεί για να δικαιολογηθεί η ιδέα του εγωιστικού ατομικισμού. Η «ορθολογική μεγιστοποίηση της χρησιμότητας» παίρνει την ιδέα ότι τα κίνητρα είναι απολύτως εγωιστικά και τη χρησιμοποιεί ως βάση για το παρόν οικονομικό σύστημα. Λέει ότι ο καθένας από εμάς ενεργεί με ορθολογικό τρόπο, επιδιώκοντας πάντα να μεγιστοποιεί τον πλούτο του. Αλλά και πάλι, έχει αποδειχθεί πολλές φορές ότι δεν είναι αυτό που οι άνθρωποι κάνουν στην πραγματικότητα. Αν θέλετε να μάθετε περισσότερα για αυτές τις ιδέες και το πώς έχουν καταρριφθεί, απλά αναζητήστε τις στην αγαπημένη σας μηχανή αναζήτησης που απ’ ό,τι φαίνεται δεν διακατέχεται από την ίδια εμμονή για την κακία της ανθρώπινης φύσης.
Αυτό που αντιπροσωπεύουν πραγματικά αυτές οι ιδέες είναι ότι οι όλοι οι άνθρωποι είναι κατά βάθος «μπάσταρδοι» εγωιστές. Οι υποστηρικτές τους λένε ότι ο μόνος τρόπος για να αποτρέψουμε την κοινωνία από το να καταρρεύσει σε ένα σενάριο τύπου «ο άρχοντας των μυγών» και να μην οπισθοδρομήσει στη λίθινη εποχή, είναι να αξιοποιήσουμε τα εγωιστικά μας κίνητρα για το συλλογικό καλό. Αν η λογική αυτή δεν ακούγεται και πολύ σωστή, αυτό συμβαίνει διότι απλά στερείται οποιασδήποτε αλήθειας. Αλλά η διάδοση και η διατήρηση αυτών ακριβώς των σκοτεινών μύθων είναι που επιτρέπει στους πλούσιους και στους ισχυρούς να παραμένουν στην κορυφή. Για να είμαστε ακριβοδίκαιοι, έχουν κάνει πολύ καλή δουλειά. Πείθοντάς μας ότι είμαστε όλοι μισάνθρωποι – ότι όλοι οι άνθρωποι είναι εγγενώς κακοί – μας εμποδίζουν να πιστέψουμε στη δυνατότητα για την οποιαδήποτε αλλαγή.
Εντάξει λοιπόν, ο καπιταλισμός πρέπει να φύγει, αλλά «ποια είναι η εναλλακτική λύση;», σας ακούω να ρωτάτε. Δεν υπάρχει εναλλακτική λύση! Ή τουλάχιστον αυτή είναι η απάντηση που συνήθως σας επιστρέφουν. Λες και ο καπιταλισμός είναι ο απόλυτος, βέλτιστος τρόπος οργάνωσης της κοινωνίας, το λεγόμενο «τέλος της ιστορίας». Είναι αλήθεια ότι ο καπιταλισμός έχει μια ισχυρή επιρροή πάνω στη συλλογική μας φαντασία, τόσο που ένας κόσμος πέρα από αυτόν μερικές φορές μοιάζει με υλικό καθαρής φαντασίας. Αυτό συνοψίζεται ξεκάθαρα στον όρο «καπιταλιστικός ρεαλισμός», την ιδέα ότι ο καπιταλισμός μας εμποδίζει να συλλάβουμε οποιαδήποτε εναλλακτική λύση. Αλλά και ο ίδιος ο καπιταλισμός δεν είναι παρά ένα παραμύθι, αν και ιδιαίτερα ζοφερό, σκοτεινό και καταθλιπτικό. Για να περάσουμε σε ένα άλλο λογοτεχνικό είδος, φαίνεται σαν να είμαστε εδραιωμένοι σε ένα είδος καπιταλισμού ζόμπι: κανείς δεν πιστεύει πραγματικά σε αυτόν, δεν είναι πλέον πραγματικά ζωντανός, αλλά εξακολουθεί να περπατάει σκοντάφτοντας, αρνούμενος να πεθάνει.
Όσο δύσκολο και αν είναι να το φανταστεί κανείς, τα πράγματα μπορούν πάντα να αλλάξουν και στο παρελθόν έχουν συμβεί τεράστιες αλλαγές, που ήταν φαινομενικά αδιανόητες. Για να δανειστούμε από τη σοφία της Ursula Le Guin:
«Ζούμε στον καπιταλισμό. Η εξουσία του μοιάζει αναπόφευκτη. Όπως άλλωστε έμοιαζε και η ελέω θεού εξουσία των βασιλιάδων. Οι άνθρωποι μπορούν να αντισταθούν και να αλλάξουν οποιαδήποτε ανθρώπινη εξουσία.»
Αλλά σαν να μην έφτανε αυτό, δεν είναι μόνο ο καπιταλισμός που πρέπει να φύγει. Πρέπει να αλλάξουμε ριζικά τον τρόπο με τον οποίο σχετιζόμαστε και αλληλοεπιδρούμε με την υπόλοιπη φύση. Και με το «εμείς» δεν εννοώ μόνο εμένα και εσένα, τον άνθρωπο που γράφει και τον άνθρωπο που διαβάζει αυτό το κείμενο. Εννοώ όλους τους ανθρώπους, ολόκληρο το είδος homo sapiens (ή τουλάχιστον αρκετούς σαν κι εμάς που φανταζόμαστε, αγωνιζόμαστε και ενεργούμε μαζί). Ξέρω τι σκέφτεστε, οι άνθρωποι δεν έχουν και το καλύτερο βιογραφικό στο να προσπαθούν για το συλλογικό καλό. Ενήργησαν ποτέ οι άνθρωποι πραγματικά μαζί, συλλογικά και σκόπιμα ως είδος; Ποιος ξέρει; Αλλά ίσως ήρθε ο καιρός για να το κάνουμε. Και τι εξαιρετική, τι δελεαστική σκέψη: ότι όλοι μαζί μπορούμε να αποφασίσουμε για την κατεύθυνσή μας, να εξετάσουμε και να σκεφτούμε τις πεποιθήσεις και τις επιθυμίες μας και να διαμορφώσουμε ανάλογα το μέλλον μας.
Είναι αλήθεια ότι δεν έχουμε ξαναβρεθεί εδώ, ότι πλέουμε σε αχαρτογράφητα νερά. Αν δεν ξέρουμε τι μας περιμένει στο σκοτάδι που απλώνεται μπροστά μας, πώς θα βρούμε τον δρόμο μας; «Αν ήξερες τη δύναμη της σκοτεινής πλευράς…» όπως είπε κάποτε κάποιος πριν από πολύ καιρό κάπου πολύ, πολύ μακριά. Δεν πρέπει να φοβόμαστε το σκοτάδι, πρέπει να το αγκαλιάσουμε. Μέσα στο σκοτάδι βρίσκεται το μυστήριο, η δυνατότητα και η ομορφιά του άγνωστου. Φυσικά θα πρέπει να μάθουμε από την ιστορία και να μην κάνουμε τα ίδια λάθη, αλλά το μέλλον είναι και θα παραμένει πάντα άγνωστο. Ίσως το μόνο πράγμα που γνωρίζουμε με βεβαιότητα για τον κόσμο που θα κληρονομήσουν οι μελλοντικές γενιές είναι ότι, με τον ένα ή τον άλλο τρόπο, τα πράγματα πρόκειται να αλλάξουν και η αλλαγή θα είναι τεράστια και άνευ προηγουμένου. Είτε ως η δυστοπική φαντασίωση των καταστροφολόγων, είτε σαν ένα υπεράνθρωπο μετα-σύμπαν υπερπλούσιων διαστροφών – ή ίσως ως κάτι άλλο, κάτι υπέροχο. Είναι στο χέρι μας.
Ο κόσμος που εμείς οι ονειροπόλοι αναζητούμε δεν είναι τέλειος – δεν υπάρχει κάτι τέτοιο. Οι ουτοπίες μπορεί να είναι οράματα που μας εμπνέουν, αλλά δεν είναι ποτέ πραγματικότητες. Ωστόσο, μπορούμε ίσως να πούμε μερικά πράγματα για το τι επιθυμούμε και τι όχι. Δεν θέλουμε δισεκατομμυριούχους. Θέλουμε υγειονομική περίθαλψη, στέγαση, εκπαίδευση και τροφή για όλους. Δεν θέλουμε βιομηχανικές φάρμες παραγωγής. Θέλουμε οι άνθρωποι να ζουν σε αρμονία με το περιβάλλον τους. Δεν θέλουμε μέγα-γιοτ, μέγα-επαύλεις και μεγαλομανίες. Θέλουμε μουσική, χορό, παιχνίδι και περιπέτεια. Δεν θέλουμε εμπόρους οικονομικών συμβολαίων παραγώγων και μελλοντικής εκπλήρωσης. Θέλουμε ελευθερία να αναπνέουμε, να θαυμάζουμε και να εξερευνούμε συλλογικά τον εαυτό μας και τον κόσμο γύρω μας.
Καθώς τα βιοσυστήματα του πλανήτη αποσταθεροποιούνται, φαίνεται ότι και ο ανθρώπινος κοινωνικός κόσμος εισέρχεται σε μια νέα φάση, που χαρακτηρίζεται από δραματικά παγκόσμια γεγονότα και ρήξεις – νέοι σχηματισμοί που εμφανίζονται καθώς οι παλιές δομές διαλύονται. Αντί να υποκύπτουμε σε μισάνθρωπους μύθους και αυτοεκπληρούμενες προφητείες καταστροφής, πρέπει να πιστέψουμε στις δυνατότητές μας ως είδος, να έχουμε το θάρρος να διασχίσουμε στο σκοτάδι.
________
Ο/η C είναι άνθρωπος, αναρχικός και κοσμική οντότητα.
Μετάφραση: Νίκος Γκατζίκης
ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΕΠΙΣΗΣ
